КцӀар район
КцӀар район (азер. Qusar rayonu / Гусар району) — Азербайжан республикада авай муниципалитетдин район. Агьалидин кьадардиз килигна, дуьньяда виридалайни чӀехи лезги район я.
| Муниципалитетдин район
КцӀар район
|
Администрациядин юкь — КцӀар шегьер я.
ТӀвар
дуьзар хъувунМаса чӀаларал чешме авачиз версияр хьайитӀани, «КцӀар» гаф «Ксар» гафуникай, яни «Кас» гафун са гьал я. Кас тӀварни Алпандин сихиларикай (тайфарикай) сад я.
География
дуьзар хъувунРайон Къавкъаздин Кьилин цӀиргъинин кефердинни — рагъэкъечӀдай патан хушал, Азербайжандин кефердинни — рагъэкъечӀдай пата, республикадин кьилин шегьер тир Бакудилай 179 км яргъал ала.
КцӀар район кефер патай Дагъустандин Докъузпара ва Мегьарамдхуьруьн районрихъ галаз, рагъэкъечӀдай патай Хъачмаз, кьиблединни — рагъакӀидай патай Кьвепеле, кьибле патайни Къуба райондихъ галаз са сергьятра ава.
Райондин сергьятрин умуми яргъивал 255 км я. Муькуь районрихъ галаз сергьятрин яргъивал:
- Дагъустан: Докъузпара район, Мегьарамдхуьруьн район — 95 км.
- Кьвепеле район — 25 км.
- Къуба район — 70 км.
- Хъачмаз район — 65 км.
Райондин чилерин чӀехи пай сувари кьунва, абурун Кас сув (4243 м), Яру сув (3925 м) ва КичӀен сув (4466 м) кукӀвар Азербайжандинни Дагъустандин виридалайни кьакьан чкаяр я. Райондин чилерайтӀуз, асул гьисабдалди суварал алай живеринни муркӀарин цӀурунин нетижада арадал къвезвай, пара кьван сувун вацӀар авахьзава. Абурукай виридалайни чӀехибур Кьулан вацӀни КцӀар вацӀ я. 20 % тамари кьунвай райондин чилер Азербайжандин туризмдин асул зонадиз элкъуьрнава.
Райондин вири санлай майдан — 1542 км² я, им вири Азербайжандин майдандин 1,7 % туькӀуьрзава. ЧӀехивилел гьалтайла, уьлкведин маса районрив гекъигайла КцӀар район 14-й чкадал ала. Райондин рагъакӀидай патай рагъэкъечӀдай патахъ авай яргъавал 84 км, кьибле патай кефер патахъ — 35 км я.
Райондин гьуьлерихъ галаз сергьятар авач. Виридалайни мукьвал алай Каспий гьуьл райондилай 15 км яргъал рагъэкъечӀдай патахъ ала.
Тарих
дуьзар хъувунГилан КцӀар райондин чилер Къуба уезддин къене аваз 1840 йисуз Каспи вилаятдик акатнай. 1846 йисуз и чилер Дербентдин губерниядик, 1860 йисузни Бакудин губерниядик кутунай.
Республикадин составдин къене муниципалитетдин район хьиз сифте яз 1930 йисуз, администрациядин юкь Гьил хуьре аваз Гьилерин район тешкилнай. Гуьгъуьнлай, 1934 йисуз администрациядин юкь КцӀар шегьердиз тухвана райондин тӀвар КцӀар райондиз дегишарнай.
Агьалияр
дуьзар хъувунРайондин агьалийрин лап чӀехи пай лезгияр я. Бала КцӀар, Вини Лакар, Суважал, Хурай, Бидиркъеле[1], Гьесенкъелени[2] Чилегир[3] хуьрера тӀимил пай лезгийрихъ галаз акахьна азербайжанари уьмуьр ийизва. Абур лезги чӀаланни азербайжан чӀалан акахьунал рахазва.
Йисариз килигна райондин агьалийрин кьадар:
| Йис | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1999 | 2009 | 2011 | 2013 | 2020 |
| Агьалияр | 53 968 | ↘ 43 377 | ↗ 62 894 | ↗ 67 463 | ↗ 80 816 | ↗ 87 857 | ↗ 90 438[4] | ↗ 92 600[4] | ↗ 99 000 |
| лезгияр | 47 415 (87,9 %) | ↘ 37 585 (86,6 %) | ↗55 164 (87,7 %) | ↗59 325 (87,9 %) | ↗73 278 (90,7 %) | ↗79 629 (90,63 %) |
| азербайжанар | 3 892 (7,2 %) | ↘3 627 (8,4 %) | ↗5 776 (9,2 %) | ↗6 654 (9,9 %) | ↗7 162 (8,9 %) | ↗7 956 (9,06 %) |
| урусар/ украинар | 2 117 (3,9 %) | ↘1 449 (3,3 %) | ↘1 205 (1,9 %) | ↘730 (1,1 %) | ↘189 (0,2 %) | ↘87 (0,10 %) |
| туьрквер | — | — | — | — | 82 (0,1 %) | ↗ 102 (0,12 %) |
| чувудар | 279 (0,5 %) | ↘241 (0,6 %) | ↗314 (0,5 %) | ↘173 (0,3 %) | ↘32 (0,1 %) | — |
| татар/ чувудар | — | 5 (0,1 %) | — | ↗8 (0,1 %) | — | — |
| эрменияр | 54 | ↘ 37 (0,1 %) | ↗ 85 (0,1 %) | ↗ 115 (0,2 %) | ↘ 3 (0,1 %) | — |
| аварар | 2 | ↗5 (0,1 %) | ↗18 (0,1 %) | ↘ 16 (0,1 %) | — | — |
| гуржияр | 12 | ↘ 11(0,1 %) | ↘ 7 (0,1 %) | ↗ 13 (0,1 %) | — | — |
| удияр | — | — | — | 4 (0,1 %) | — | — |
| цӀахурар | — | 1 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 18 (0,1 %) | — |
| татарар | — | — | 36 (0,1 %) | 19 (0,1 %) | 10 (0,1 %) | 8 (0,1 %) |
| курдар | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 26 (0,1 %) | — | — | — |
| масабур | 7 (0,1 %) | — | — | — | — | ↗ 37 (0,1 %) |
| вири | ↗53 968 (100 %) | ↗43 377 (100 %) | ↗62 894 (100 %) | ↗67 463 (100 %) | ↗80 816 (100 %) | ↗87 857 (100 %) |
Къенепатан паюнар
дуьзар хъувунРайондик 29 муниципалитетдин образование (хуьруьнсоветар) ва 92 хуьр акатзава[10].
КцӀар райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (яцӀу шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава);
ТӀвар-ван авай ксар
дуьзар хъувунБаянар
дуьзар хъувун- ↑ IV. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. стр. 133 Архивация 23 февраль 2016 йисан.
- ↑ V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1293
- ↑ V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1288
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi:Qusar rayonu
- ↑ Кусарский район (1939 г.)
- ↑ Кусарский район (1959 г.)
- ↑ Кусарский район (1970 г.)
- ↑ Кусарский район (1979 г.)
- ↑ Кусарский район (1999 г.)
- ↑ Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında(кьейи элячӀун)
