Каспи гьуьл

(Каспий гьуьл-кай рахкъурнава )

Кас гьуьл (урусКаспийское море; къаз. Каспий теңізі; азер. Xəzər Dənizi; туркм. Hazar deňzi; фарс دریای خزر‎‎ — Daryâ-ye Xazar) — Европани Азия сад-садахъ гилиг хьанвай чкадал алай, вичин чӀехивилиз килигна гьуьл лугьузвай, дуьньядин виридалайни чӀехи вир я. Каспидин ятар уцӀуь я, цин уцӀуьвал кефер пата 0,05 ‰ дережадилай, кьибле пата 11—13 ‰ дережайрин арада юзазва.

вир
Каспи, Кас гьуьл
азерб. Xəzər dənizi-Хязяр дяниз, фарс. -دریای خزر Дарйа Хазар, урус. Каспийское море
Морфометрия
Гьич кьакьанвал−27 патав[1][2] м
Кьадарарпатав 1200[2] × 310[2] км
Майданпатав 390 000[1] км²
Къенен кьадарпатав 78 000[1] км³
Къерехдин жерге7500 кьван[2] км
Виридалайни чӀехи деринвал1025[1] м
Гидрология
Минерализациядин типсолоноватое[1] 
УьцӀуьвалюкьван: 12,8—12,9 ‰[1] 
Бассейн
Бассейнпатав 3 100 000[2] км²
Акахьун вацӀарКьулан вацӀ, Волга, Урал, Терек, Кура
Расположение
42° к. гь. 51° р-э. я.HGЯO
Уьлквеяр
 Викигьамбарда авай шикилар

Алай чӀавуз гьуьлуьн майдан тахминан 371 000 км², максимум дегьневал — 1025 м я.

ТӀварцӀикай

дуьзар хъувун

Авай гипотезайрин садав кьурвал, алимри Каспи гьуьлуьн тӀвар, чи эрадилай виликан 1-й агъзур йисуз гьуьлуьн кьиблединни-рагъакӀидай пата яшамиш жезвай, чеб балкӀанбанар тир дегь каспи тайифадин тӀварцӀикай арадал атанвайди гиман ийизва. Вичин уьмуьрдин тарихдин къене, гьуьлуьн мукьварал яшамиш хьайи чара-чара тайифайрин ва халкьарин гьардаз Каспи гьуьлуьн 70 кьван тӀварар авай:

ва маса тӀварар[3].

Иранда Каспи гьуьлуьз Хазардилай гъейри Мазандаран гьуьлни лугьузвайди я (Иранда Каспидин кьерел алай Мазендеран вилаятда яшамиш жезвай мазендеран халкьдин гьуьрметдай).

География

дуьзар хъувун

Каспи гьуьл кьве континентрин Европадинни Азиядин юкьва ала. Кефер патай кьибле патахъ гьуьлуьн яргъивал 1200 км я, рагъакӀидай патай рагъэкъечӀдай патахъ галай юкьван яргъивал 310—320 км я.

Гьуьлуьн кьер

дуьзар хъувун

Гьуьлуьн кьерин яргъивал тахминан 6500—6700 км я, островрихъ галаз 7000 кьван я. Каспи гьуьлуьн кьерин чӀехи пай агъада ава ва цӀалцӀам я. Гьуьлуьн кефер патан кьер Волга ва Урал вацӀарин сиверал алай островрив ва бицӀи вацӀарив кьацӀ-кьацӀ хьанва, кьерер аскӀан я ва уьленар пара ава, гьакӀни цин винел пад жуьреба-жуьре цин набататри кӀевирзава. РагъэкъечӀдай пата, ичӀибанрихъ галаз сергьятра авай чкайра киреждин къванцин кьерерин жуьре виниз я.

Каспи гьуьлуьк агатнай чилериз Каспи регион лугьузвайди я.

Каспидин зуростровар

дуьзар хъувун

Каспи гьуьлевай чӀехи зуростровар:

Каспидин островар

дуьзар хъувун

Каспи гьуьле 50-далай пара чӀехи ва кьулан островар ава, абурун виридан санлай майдан 350 км² я.

Лап чӀехибур:

Гьуьлуьн заливар

дуьзар хъувун
Асул макъала: Къара-Бугъаз Кол

Гьуьлуьн чӀехи заливар:

Гьуьлуьк акахьзавай вацӀар

дуьзар хъувун

Каспи гьуьлуьк 130 вацӀ акахьзава, абурун 9-даз дельта жуьредин сивер ава. Каспи гьуьлуьк акахьзавай чӀехи вацӀар:

Абурукай виридалайни чӀехиди Волга вацӀ я. Адан Каспи гьуьлуьз авахьзавай юкьван гьисабдалди йисан цин кьадар 215—224 куб км я. Волга, Урал, Терек, Сулак ва Эмба вацӀари Каспи гьуьлуьз йисан къене авахьзавай ятарин 88—90 % пай туькӀуьрзава.

Гуьлуьхъ галаз са сергьятра авай гьукуматар

дуьзар хъувун

Каспи гьуьлуьн ятари вад гьукуматрин сергьятар чуьхуьзва[4]:

  • Иран — кьибле пата, кьерин зулун яргъивал — 724 километр.
  • Къазахстан — кефер, кефердинни-рагъэкъечӀдай ва рагъэкъечӀдай патара, кьерин зулун яргъивал — 2320 кьван километр.
  • Туьркмения — кьиблединни-рагъэкъечӀдай пата, кьерин зулун яргъивал — 1200 кьван километр.
  • Урусат — рагъакӀидай ва кефердинни-рагъакӀидай пата, кьерин зулун яргъивал — 695 километр.
  • Азербайжан — кьиблединни-рагъакӀидай пата, кьерин зулун яргъивал — 955 километр.

Гьуьлуьн кьерел алай шегьерар

дуьзар хъувун

Физиография

дуьзар хъувун

Гьайванринни набататрин алем

дуьзар хъувун

Гьуьлуьн тарих

дуьзар хъувун

Каспи гьуьлуьн майишатда менфят

дуьзар хъувун

ГьакӀни килига

дуьзар хъувун

Литература

дуьзар хъувун
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Ошибка цитирования Неверный тег <ref>; для сносок БРЭ не указан текст
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Ошибка цитирования Неверный тег <ref>; для сносок Вода России не указан текст
  3. Имена Каспия
  4. Межправительственная экономическая конференция Прикаспийских государств Архивация 2 март 2014 йисан.

ЭлячӀунар

дуьзар хъувун