Ыгыл
Ыгыл, Угул (урус. Ухул) — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай кьакьан суван хуьр. «Ухулрин» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я.
 Хуьр
|
.svg)
География
дуьзар хъувунХуьр Ахцегь райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 27 км яргъал, Шалбуздагъдин къерехдив гвай цӀиргъинал, сувун кукӀвалай рагъакӀидай пата, Муглах вацӀун къерехдихъ гала.
Хуьруьн мукьвал алай тӀебии сергьятар: ВацӀун гъенер, Камай, Къапал, Къацугъ никӀер, КьвечӀер сув, Лекь сув, ЧӀикӀер чӀун, ТӀегъуьн пад, ХарапӀар, ЦӀар, Цула кал, ЧӀулав шим, Амбар булах, Мегьмедан кьил хай булах, Лукьманан булах.
Тарихдал гьалтайла хуьр гуьгъуьнин мягьлейриз чара жезва: Багьар мягьле, Мегер мягьле, Хшар мягьле, Мафар мягьле.
Тарих
дуьзар хъувунХуьруьн бине кутур дуьз тарих малум туш. ЦӀурудай уьмуьр гьалзавай кьуьзуь эгьлийрин эхтилатриз килигна, сифтедин хуьр «СутӀар» тӀвар алай сувал алай. Тахминан XI виш йисуз, хуьруьн агьалидин са пай гилан чкадиз куьч хьанвай, муькуь пайдини алай чӀавуз КцӀар районда авай СтӀур хуьруьн бине эцигнай.
XVI виш йисалай 1839 йисал кьван Ыгыл Докъузпарадин азад жемятдик акатзавай. Гьа чӀавуз хуьр Докъузпарадин виридалайни чӀехи хуьрерикай сад тир.
1839 йисуз Ухул хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Докъузпара наибвалдиз талукь тир. Храх ва Лгар хуьрерихъ галаз Ухулрин хуьруьн-жемиятдик акатзавай ва гьа жемиятдин кьилин хуьр тир. 1929 йисуз Ухул, цӀийиз арадал гъанвай Ахцегь райондик кутунвай.
Ватандин ЧӀехи дяведин фронтра 33 ухулви кьенай, хайи хуьруьз 22 кас элкъвена хтанай.
1996 йисал кьван хуьре Азизбекован тӀварунихъ галай колхоз, муьжуьд йисан мектеб, клуб, библиотека, магазин кӀвалахзавай. 1961 йисуз гьа колхоздин майишатдихъ 210 карч алай чӀехи мал, 4045 лапагар галай ва 151 колхозник кӀвалахзавай. Колхоздин сифте председатель Перинов Элиф, эхиримжиди Гидайдин Рефиев тир.
Агьалияр
дуьзар хъувунЙисариз килигна Ыгыл хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика:
| Йис | 1886 | 2002 | 2010 | 2015 |
| Агьалияр | 1 110 [1] | ↘ 210 [2] | ↗ 223 [3] | ↘ 211 [4] |
2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 211 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я.
Тарихдал гьалтайла Ухулвияр агъадихъ галай сихилриз пай жезва: Шагьар, Къирихар, Къацанар, Такацар, Пахълар, Идрисар, Къирер, Панагьар.
Ухулвийрин гзафбур райондин юкь Ахцегьриз, Дукъузпара райондин Къаракуьре хуьруьз, Мегьарамдхуьруьн райондин ЦӀийихуьруьз, ва Азербайжандин Еникент ва Узунмеше хуьруьз куьч хьанвайди я.
Экономика ва инфраструктура
дуьзар хъувунХуьре Ыгылрин сифте чирвилер гузвай мектеб, лежбервилин фермадин майишат «Ухулви» [5], хуьруьн майишатдин затӀар гьасил авунин кооператив «Шалбуздагъ» кардик ква.
ТӀвар-ван авай ксар
дуьзар хъувун- Агьмедов Мукаил Агьмедан хва — лезги шаир.
- Байрамалиев Жамал Сиражан хва — лезги шаир.
- Сфи-эфенди — лезги алим ва шаир.
- Исайрин Радик — тхэквондодин Дуьньядин, Европадин ва Европадин къугъунрин чемпион. Урусатдин спортдин устӀар.
Баянар
дуьзар хъувун- ↑ Население Докузпаринского наибства в 1886 году
- ↑ Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. Архивация 24 декабрь 2013 йисан.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. Архивация 22 декабрь 2018 йисан.
- ↑ Бизнес-справочник "Где 24" Архивация 29 март 2014 йисан.