Ялцугъ
Ялцугъ (урус. Ялджух) — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай саки гадарнавай сувун хуьр.
 Тунвай хуьр
|
.svg)
География дуьзар хъувун
Хуьр Ахцегь райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 8 км яргъал, Шалбуздагъ цӀиргъинин рагъакӀидай патан хел тир Сенгер (2345 м) суван хушал, Мугъулах вацӀуз акахьзавай булахдин къерехдихъ гала.
Тарих дуьзар хъувун
XVI виш йисалай 1839 йисал кьван хуьр Докъузпарадин азад жемиятдик квай.
1839 йисуз Ялцугъ хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Урусат империядик квай чӀавуз ам Дагъустан вилаятдин Самур округдин Докъузпара наибвалдик акатзавай. КӀурукӀун ва Филискъар хуьрерихъ галаз Ялцугърин хуьруьн-жемият туькӀуьрзавай. 1929 йисуз хуьр цӀийз арадал гъайи Ахцегь райондик кутунвай.
1953 йисуз Ялцугъ хуьруьн агьалияр, Филискъар ва Филифар хуьрерин агьалийрихъ галаз Мегьарамдхуьруьн райондин Советский хуьруьз куьчарнай [1].
Агьалияр дуьзар хъувун
1886 йисан Урусатдин Империядин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна, хуьре 1 229 касди уьумуьр ийизвай [2]. Вири лезгияр, суни-мусурманар тир.
2013 йисуз хуьруьз 11 кас кьадарда кьве хзан куьч хьанай, дараматрин чӀехи харапӀайриз элкъвена.
Тарихдал гьалтайла ялцугъвияр агъадихъ галай сихилриз пай жезва: Зиярар, Гьажияр, Тварквар, Церехар а мсб.
ТӀвар - ван авай хуьруьнвияр дуьзар хъувун
- Кьасумов Хазран — лезги шаир вв журналист.
- Эфендиев Майил Насруллагьан хва — лезги шаир.
- Ялцугъ Эмин (1698-1777) — лезги зари.
Алава малуматар дуьзар хъувун
- 1980 йисуз Мегьарамдхуьруьн райондин Советский хуьре арадал гъанай лезги фольклёрдин «Ялджух» ансамбль и хуьруьн тӀварунихъ гала [3].
- Ялцугърилай кеферда, суван тик хушал, къванцин сурун гуьмбетар авай «чувудрин сур» лугьудай дегь чӀаван сур ава. Сурар гьяркьуьвилихъди плитаяр гьалнавай къванцин гуьмбетрикай ибарат я. Гуьмбетар дуьз пипӀерин кьудпипӀендин кӀалубдинбур я, векъидаказ куьлуь авур куьлуь къванер чепедик кукӀурна раснавайди я. Кьил рагъакӀидай патаз килигдай скелетдин ориентация гва. ЧкӀанвай гуьмбетра хъенчӀин кӀусар, кишпирдин цамар, япагьанар ва жуьреба - жуьре хтар жагъанай [4]