КьепӀир

КьепӀир (урус. Кабир) — Дагъустан республикадин Кьурагь районда авай хуьр. «КьепӀир» хуьруьнсоветдин административ юкь ва сад тир хуьр.

Хуьр КьепӀир урус. Кабир Уьлкве УрусатУрусат Федерациядин субъект ДагъустанДагъустан Муниципал район Кьурагь Хуьруьнсовет «КьепӀир» хуьруьнсовет Агьалияр ▼ 1357 кас (2014) Миллетар лезгияр Динар суьнни - мусурманар Сятдин чӀул UTC+4 Телефондин код +7 87262 Почтунин индекс 368183 Автомобилдин код 05 Магьачкъала КьепӀир Кьурагь КьепӀир

География

Хуьр Дагъустан Республикадин Кьурагь райондин рагъэкъечӀдай пата, Кьурагь вацӀал, Кьурагь хуьрелай 21 км яргъал чка кьунвайди я.

Тарих

КьепӀир — Лезгистандин ва Кьибле Дагъустандин виридалайни цӀуру хуьрерикай сад я. Хуьруьн бине кьуникай якъин тир малуматар авач. Лап XX виш йисал кьван хуьруьн гьар са сихил чпин чара мягьлейра амукьзавай.

Хуьруьн мягьлеяр: Михер мягьле, Чатун мягьле, ЧӀуьгъвер мягьле, Кьулан мягьле, Къазакь мягьле, ТӀулан мягьле, Хъемцал мягьле.

Вичин чӀавуз, кьепӀирвийри Мегьарамдхуьруьн райондин чилерал кьве хуьр арадал гъанвай: КьепӀир Къазмаяр ва Ярукьвалар. Дегь чӀавуз хуьре къаравулдин минараяр авайди тир. Хуьруьн топонимикада «Куьгьне къеле» (ЦӀуру къеле), «Тегъид сенгер» хьтин тӀварар амукьнава. Хуьруьн винел пата пуд гьавадин жуьмя мискӀиндин дарамат хкаж хьанва. Вилик хуьре мягьлейрин мискӀинарни авайди тир. Авай тарихдин малуматрив кьурвал, 1747 йисуз КьепӀир хуьруьн эгьлийри Надир шагьан кьушунриз кьулухъди румар гунивди душмандиз чӀехи телефвилер ганвай. 1806 йисуз, фон Граббе генералдин эмирдалди, кьилин къаст кьепӀирвияр муьтӀуьгъарун яз, хуьре Урусатдин армиядин рота арадал гъанвай. КьепӀир хуьряй, гьеле Октябрьдин революция жедалди, пара кьадарда тариф авай рухваяр акъатнавай. Абурукай сад, 1877 — 1878 йисара Дагъустанда лежберрин къарагъунин регьберрикай сад тир КьепӀир Гьажимурад тир. Халкьдин къалабулухар секин авурдилай кьулухъ, царьдин гьукумри ам кьуна кьиникьалди жаза ганвай. КьепӀирви Гьажи Насрулла-эфенди имам Шамилан женгинин амадаг тир, ада имамахъ галаз гзаф женгера иштирак авурди я. Эхирда, душманрин паталай элкъуьрна кьунвай Гунибда имам Шамиляхъ галаз гьатай Гьажи Насрулла, урусрихъ галаз хьайи ягъунда кьенвай.

XIX виш йисуз КьепӀир вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Хъутур-Куьредин наибвалдиз талукь тир. Бахцугъ хуьруьхъ галаз КьепӀир хуьруьнжемятдик акатзавай. Хъутур-Куьредин наибвалдин наиб асулдай Кьаружунар сихилдай тир.

КьепӀирви Муслим Етим Эминан мукьва дуст тир. Зариди вичин эхиримжи шийиррикай сад гьа Муслимаз ва рикӀелай алат тийир Гьажимурадаз бахш авунай. Са чӀавуз, округда чӀехи машгьурвал поэтесса КьепӀир Айисата къазанмишнавай. 1915 йисуз хуьре кьве йисан гражданвилин мектеб ахъайнавай, адан садлагьай муаллим ахцегьви Гьасанов Вагьид тир. 1936 йисуз хуьре ирид йисан мектеб кардик квай, ва 1942 йисалай эгечӀна юкьван мектеб кӀвалахзавай. И мектебда мукьвал алай хуьрерин аяларни кӀелзавай. Кьурагь райондин садлагьай регьбер кьепӀирви Хизриев Хизри тир.

Ватандин ЧӀехи дяве чӀавуз женгериз 516 кьепӀирви рекье гьатнавай. Абурукай анжах 72 кас элкъвена хайи дигедиз хтанвай. Дяведа регьмет хьайи хуьруьнвияр рикӀел хуьн патал хуьре обнлиск эцигнавайди я.

Агьалияр

2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1 570 касди уьмуьр гьалзавай. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, КьепӀир хуьруьн агьалияр 1 932 кас тир.

Хуьре гуьгъуьнин сихилар ава: Михер, Чатунар, ЧӀуьгьверар, Кьаружунар, Варварар, ПӀирер, Къазакьар.

ИнфратуькӀуьрун

КьепӀир хуьруьн администрациядин чилерал гамар хрунин фабрика, емишрин межеяр акъудзавай цех, асфальтдин ва кирпичдин заводар, тамухъанвал, идарадин азархана, аптека, почтадин идара, юкьван мектеб кардик ква.

ТӀвар-ван авай хуьруьнвияр

Тарихдин ксар

• Гьажи Насрулла-эфенди — имам Шамилан женгинин амадаг, адахъ галаз гзаф женгера иштирак авур кас.
• КьепӀир Айисат — Куьре округ авай чӀавуч машгьур хьанвай лезги поэтесса.
• КьепӀир Гьажимурад — 1877 — 1878 йисара Дагъустанда лежберрин къарагъунин регьбер.
• Эфендиев Мемей (Мамед-Тагьир) — лезги шаир.

ЦӀийи тарих

• Абдулазизов Бег — СССРдин марифатдин хиле тафават авай кас, ДАССРдин лайихлу авай муаллим;
• Абдурагьимов Сефер — «Дагвторчермет»-да кьилин инженервиле кӀвалахзавай, зегьметдин ветеран.
• Агъамирзоев Жавид — УФ-дин чӀугваррин Союздин член.
• Алхасов Шагьрудин — 3-й рангдин капитан, гимидин командирдин чкадал акъваздай кас;
• Акимов Аким — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай муаллим;
• Акимов Альфред — Дагъустан Республикадин телевидениедин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас;
• Алимирзоев Алимирзе — «Гьуьрметдин лишан» медальдинни ордендин иеси.
• Амирханов Маидин — Дагъустан Республикадин кьезил кеспиятдин хиле кӀвенкӀве аваз физвай специалист, «Металлист» заводдин директорвиле кӀвалахзавай;
• Агьмедов Тагьир — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай дараматар эцигзавай кас, Каспийск шегьердин чимивилин системадин директор.
• Ашурбекова Тамила — биологиядин илимрин кандидат, доцент;
• Асланова Феодосия — Дагъустан Республикадин халкьдин марифатдин хиле тафават авай кас;
• Ашурбеков Насир — профессионал манидар, Дагъустан Республикадин культурадин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас;
• Бабаханова Жамиля — Дагъустан Республикадин сагъвал хуьн патал гьукуматдин серенжемрин системадин хиле кӀвалахзавай тафават авай кас;
• Бабаева Зарифа — филологиядин илимрин кандидат;
• Бейбалаев Ветлугин — физикадинни-математикадин илимрин кандидат ;
• Бабаханов Гьусейн — Дагъустан Республикадин жегьилрин лайихвилер авай регьбер;
• Бабаханов Сократ — экономикадин илимрин кандидат;
• Балабеков Казир — подполковник, 1999 — 2006 йисарин къене Кьурагьдин РОВД-дин начальник;
• Балабеков Назир — милициядин майор, 1997 — 2004 йисарин къене Дербент шегьердин ИВС-дин начальник;
• Балаев Абдулкъадир — РСФСР-дин лайихвилер авай муаллим;
• Балаев Валентин — аялрин тӀвар-ван авай хирург, Аялрин азарханадин хилен регьбер.
• Бейбалаев Даир — Дагъустан Республикадин культурадин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас, «Лезги газет» — дин кьилин редактордин чкадал акъваздай кас;
• Бинетов Рамазан — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай артист;
• Гасанова Джарият — Дагъустан Республикадин Кьилин дувандин лайихвилер авай дуванбег;
• Гьажикъулиев Буба Саидагьмедан хва — лезги кхьираг ва журналист.

• Гьажибалаева Саяд — поэтесса;
• Гаджибалаев Гьажимирзе — илимрин духутр;
• Гамзатов Нурали — Дагъустан Республикадин энергетикадин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас;
• Гамзатов Сулейман — подполковник, Дагъустан Республикадин МВД-дин заместительвиле кӀвалахзавай;
• Гамидов Абдурагьман — Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас;
• Гамидов Къазибег — Дагъустан Республикадин улакьрин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас;
• Жабраилов Жабраил — профессионал бокс спортин жуьредай дуьньядин гзафбаран чемпион;
• Жумалиева Маина — медицинадин илимрин кандидат;
• Жумалиев Жами — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай духтур;
• Загиров Град — «Гьуьрметдин Лишан» ордендин кавалер, Дагъустан Республикадин лайихвилер авай муаллим;
• Ибрагьимхалилова Лаура — филологиядин илимрин кандидат;
• Исадибирова Ираят — Дагъустан Республикадин сагъвал хуьн патал гьукуматдин серенжемрин системадин хиле кӀвалахзавай тафават авай дишегьли, Магьачкъала шегьердин медицинадин колледждин завуч;
• Къазбеков Артур — филологиядин илимрин кандидат;
• Казиев Ахмед — КьепӀирдин азарханадин кьилин духтурвиле кӀвалахзавай;
• Казиев Азедин — Дербент шегьердин налогрин инспекциядин начальникдин чкадал акъваздай кас;
• Курбанова Сари — Ленинан ордендин кавалер, машгьур храдай устӀар дишегьли;
• Кахиров Кахир — Ленинан ордендин кавалер;
• Кахиров Тагьир — «Халкьарин Дуствал» ордендин кавалер;
• Къурабеков Нажмудин — экономикадин илимрин кандидат, Дагъустан Республикадин Хуьруьн Майишатдин министрдин заместительвиле кӀвалахзавай.
• Курбанов Тамерлан — пианист, халкьарин арадин акъажунра иштирак ийизвай кас;
• Эфендиев Мемей — зари, фронтовик, Агъул райкомдин садлагьай секретарьвиле кӀвалазхавай;
• Мегьамедова Сабина — фармоцефтикадин илимрин кандидат;
• Мегьамедов Насир — философиядин илимрин духтур;
• Магьарамов Жавид — медицинадин илимрин кандидат, доцент;
• Магьарамов Магьарам — Москва шегьердин ОАО «Аэрофлот» Авиациядинни — техникадин юкьван кӀвенкӀве аваз физвай инженер;
• Махмудов Мутагир — медицинадин илимрин кандидат;
• Мирзоев Нияз — дявевилин летчик, подполковник, полкдин командирдин чкадал акъваздай кас, самолётдин цавай финифрин начальник;
• Мегьтиев Мегьти — завед. хирургическим отделением Дербентской больницы;
• Мегьтиев Сабир — хуьруьн майишатрин илимрин кандидат;
• Муслимов Сейфудин — химиядин илимрин кандидат;
• Наврузбеков Наврузбек — Дагъустан Республикадин кьезил кеспиятдин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас;
• Османов Нариман — «ЮжДаг» институтдин ректор, философиядин илимрин духтур;
• Омаров Муса — Дагъустан Республикадин марифатдин министрвиле кӀвалахзавай, КПССдин обкомдин хилен заместитель;
• Омаров Мурад — медицинадин илимрин кандидат, ДГьМА-дин декан;
• Омарова Жавизат — медицинадин илимрин кандидат;
• Омарова Ашура — медицинадин илимрин кандидат;
• Омаров Агалар — тарихдин илимрин кандидат, Магьачкъаладин ракьун рекьин хилен садхьанвай профсоюзрин векил, гьуьрмет авай ракьун рекьин къуллугъхъан.
• Омаров Руслан — экономикадин илимрин кандидат;
• Омарова Сакина — медицинадин илимрин кандидат;
• Омаров Даниял — Дагъустан Республика гьукуматдин 2-й хилен начальник;
• Рамазанов Мухтар — Урусатдин армиядин полковник;
• Рагьманова Замира — ада кьуршахар спортдин жуьредай Европадин чемпионка, олимпиядин къугъунра иштирак авур кас;
• Рагьманова Наира — манидар, Дагъустандин хордин солистка;
• Рагьазанов Селимбег — кхьираг, пуд улубрин кирам;
• Римиев Женнет — профессионал манидар, Дагъустан Республикадин культурадин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас;
• Селимов Эмирбег — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай муаллим, 1997—2007 йисара КьепӀирдин юкьван мектеблин директор, гила «Кьурагь Район» МО-дин кьилин чкадал акъваздай кас;
• Селимов Рамзес — дявевилин летчик, отставкада авай майор;
• Селимов Рашид — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай рационализатор;
• Сефербеков Гьажимуслим — медицинадин илимрин кандидат, доцент;
• Тагьирова Наиса — Кьурагь райондин дуванбег;
• Хариев Махач — Дагъустан Республикадин лайихвилер авай муаллим;
• Хариев Садир — Дагъустан Республикадин хуьруьн майишатдин хиле кӀвалахзавай лайихвилер авай кас;
• Шамхалов Шихверди — композитор, пара кьадарда манийрин кирам;
• Шихрагимов Алимирзе — Дербент шегьердин чимивилин системадин директор.
• Шихметова Жейран — «Гьуьрметдин Лишан» ордендин кавалер;
• Эминов Алим — каратэ спродтин жуьредай дуьньядин чемпион;

ЭлячӀунар

• «МО-Курах» сайтуна КьепӀир хуьруькай куьруь малуматар Архивация 13 август 2014 йисан.
• «Лезгияр.ру» сайтуна КьепӀир хуьруькай гегьенш малуматар
• «Лезгин.ру» сайтуна КьепӀир хуьруькай гегьенш малуматар Архивация 18 февраль 2015 йисан.