Октябрдин революция

Октябрдин инкъилаб, Октябрдин революция — 1917 йисан 25 октябрдиз (7 ноябрдиз) Урусатда хьайи инкъилаб. Адан къаст гьукуматда авай капитализмдин низамар чӀурна гьукуматни жемият социализмдин рекьяй тухун тир. XX виш йисуз Урусатда хьайи политикадин виридалайни чӀехи метлеб авай вакъиайрикай сад я. Инкъилабдихъ галаз санал Урусатда къенепатан дявеяр эгечӀна, Вахтуналди тайин хьанвай регьбервал къуватдикай хкудна, гьукумат цӀийи регьбервилин гъиле гьатна, чӀехи пай большевикар квай.

Инкъилаб кьиле тухузвабурук Владимир Ленин, Лев Троцкийни Яков Свердлов квай, вири большевистрин партиядин чӀехибур. Къанунвилелди инкъилаб кьиле тухузвай Петросоветдин дявединни инкъилабдин комитетди. Инкъилаб фейи сифте чкаяр Петроградни Москва тир. Гуьгъуьна, къвез-къвез, къенепатан дявед чӀавуз вири гьукумат большевикрин гъилик кваз хьана.

Себебар

Октябрдин инкъилабдихъ пара себебар авай. Тариххъанари абурун арада са шумуд концепцияр эцигзава. Абурукай виридалайни пара мана авайбур хкуд ийиз лагьайтӀа жеда гугъуьнин манайрикай:

• КӀвалахзавай халкьдин гьал пис хьана. Кьилиз акъудзавай кӀвалах патал зегьметхъанариз авайдилай тӀимил пул къвез хьана, гьа чӀавузни затӀарал къиметарни фад хкаж жезвай. Генани жемятдин жибинда пул аваз хьайитӀани, туькенра халкьдиз акъакьзавай кьван тӀуьн авачир, гьич кьилин шегьер Петрограддани кваз.
• Дяве патал галат хьун. А чӀавуз дяве физ пуд йисни зур тир, гьукуматдин къуватрин чӀехи пай дяведал физвай, вични бегьемсуз — душман къвез-къведайдивай Урусатдин къенез дерин физавай. Фронтдал алай гьал заланди тирвили халкь ЧӀаван Регьбервилел пара хъел алаз тир. Дяведал вири къуват фийизавайвили халкьдиз герек затӀар гьукуматдивай акъуд жедачиз халкь къуватдиз акси хьанвай.

Петрограддин тедбирарни крар

24 октябрдин йифиз ЧӀаван регьбервили большевикрин газетар кӀеви ийидай къанун гана. Экуьнин сят ваддиз а газетар кӀевнавай. ЯтӀани, са шумуд сятдилай большевикри абур чпиз кьулухъ къахчуна. Йикъан ссят 16даз юнкерри шегьердин хкаж жезвай муькъвер хкажна абур хуьз эгечӀна. Сят 17даз матросри ЧӀехи телеграфни Петрограддин телеграфдин идара къачуна. Са сятдилай юнкерри телеграфар кьулухъ къахчуна. Смольный хкуднавай телефондикай. Кронштадтдай Петрограддиз матросар фена. Сят 19даз шегьердин муькъверин чӀехи пай солдатрини матросри къачуна. Нянихъ геж Ленин Смольныйдиз хъфена. Гуьгъуьнин юкъуз, 25 октябрдин йифен сят садаз хкаж хьайибуру ЧӀехи почтамт мад са сефер юнкерривай къакъудна, ахпа, сят кьведаз Николаеван (Москвадин) вокзални ЧӀехи электростанци къачуна. Кьудан зура «Аврора» крейсер Николаян муькъуьнни ХъуьтӀуьн къеледин патаг акъвазна. Сят ругудаз матросри Гьукуматдин банк къачуна Регьбервилин газетар кӀевина. иридаз Телефондин юкьван станция къачуна. Сят цӀудаз ВРКди гьукуматдин агьалийриз ЧӀаван Регьбервал къуватдикай хкуднавайди лагьана. Керенский фронтдиз аладна. Сят 13даз Мариин къеле къачуна Предпарламент къисена. Сят 18даз къарагънавайбур ХъуьтӀуьн къеледик кӀватӀ жез хьана. Са сятдилай абуру ЧӀаван Регьбервилиз ультиматум эцигна. 21:40диз Петропавловский къеледайни Аврорадай цӀай ягъана. ХъуьтӀуьн къелед вилик сифте женгер эгечӀна. 22:40диз Вирироссиядин кӀвалаххъанаринни солдатрин векилрин шурайрин кӀватӀалди вичин кӀвалах Смольныйда ахъайна. Сят 23даз къарагънавайбурукай сифтебур ХъуьтӀуьн къеледиз гьахьна. 26 октябрдин сят 2:10диз ЧӀаван Регьбервал къисена. Экуьнин сят вадаз Шурайрин кӀватӀалди халкьдиз гаф лагьана: Вири къуват шурайриз.