Бахцугъ

Бахцугъ (урус. Бахцуг) — Дагъустан республикадин Кьурагь районда авай саки тунвай хуьр. КӀири, Ругун ва Сараг хуьрерихъ галаз «КӀири хуьруьнсовет»дик акатзава.

Хуьр Бахцугъ урус. Бахцуг Уьлкве УрусатУрусат Федерациядин субъект ДагъустанДагъустан Муниципал район Кьурагь район Хуьруьнсовет «КӀири хуьруьнсовет» ЯШЧдин кьакьанвал гьуьлуьн дережадилай 1239 м Агьалияр 40 кас (2008) Миллетар лезгияр Динар суьнни - мусурманар Сятдин чӀул UTC+4 Телефондин код +7 87262 Почтунин индекс 368182 Автомобилдин код 05 Код ОКАТО 82 230 815 002

География

Хуьр Дагъустан Республикадин Кьурагь райондин кьибле пата, Гитин кьил сувун кӀаник ала.

Тарих

Сурун къванерал алай кхьинри малумарзавайвал, хуьр 1370-1400 йисара бине кьунвайди я, яни 600 йис идалай вилик. Вилик хуьруьн тӀвар азербайжандал «Яйлахдин хуьр» (векьин чкадин хуьр) тир, са тӀимил геж, Баху тӀвар алай къари, хъсан уьмуьр гьалуниз, чӀехи чӀурар, цив бул чешмеяр, мублагъ чилер хьтин вири къулайвилер авай кӀунтӀал куьч хьана ацукьайдилай кьулухъ, хуьруьз адан гьуьрметдай Баху → «Бахцугъ» лугьуз хьанвай. Кьуьзуьбурун эхтилатрал агалтна, царь чӀавуз Бахцугъ хуьруьн эгьилийрин гзафбур Кьибле Лезгистандин КцӀар райондин Аваран, Кьилегьуба ва Абдукеримуба хуьч хьанвайди тестикь ийиз жеда. Гьа а береда парабур Турциядизни куьч хьана ацукьнавай. Исятда Турцияда Бахцугъ хуьруьн эгьли тир Будахан, 100 касдал кьван агакьанавай несилри уьмуьр гьалзава. Хуьре 5 сихилар ава: Абасанбур, Башарар, Тумакьар, Хушумар, ЦӀарапӀар. Хуьр кьве мягьлейриз пай жезва Агъа мягьле, Вини мягьле. Кьве мискӀин авай, гьар мягьледа сад. Гила абурун дараматар клубдин ва мектебдин къайдада цӀийикӀа туькӀуьрнавайди я. Хуьре кьве пӀир ава: Нурали бубадин ва Гьажирамазан бубадин пӀирер.

Дегь заманада бахцугъвияр садкайни асул тушир жемят тир. Абур харжарикайни ва налогрикай ада тир. Абур са чара жемиятдизни талукь тушир. Кьуьзуьбурун эхтилатрив кьурвал, хана гьукум гьалзавай чӀавара, Бахцугъриз адан са наибни, са визирни атанвачир. Дяведал гзаф рикӀ алайбур хуьр тир. Абуруз гьавиляй фад-фад «Дявекарар Бахцугъар» (кикӀидайбур) лугьудай.

Дегь чӀаварилай инихъ, хуьруьн эгьлийрин кьилин крар — лежбервал, малдарвал тир. Са тӀимил вилик вахтара, Кьибле ва Кефер Лезгистандин арада сергьят чӀугудалди, хъуьтӀуьн береда багцугъвияр вири хзанрихъ галаз Азербайжандиз кӀвалахиз физвай, яни кеспи ийиз шегьерриз фидай лежбервилел алахънавай.

XIX виш йисуз Бахцугъ вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Хъутур-Куьредин наибвалдиз талукь тир. КьепӀир хуьруьхъ галаз КьепӀиррин хуьруьнжемятдик акатзавай.

1941 йисуз хуьре 119 хзанди уьмуьр гьалзавай. Ватандин ЧӀехи дяве чӀавуз, гишин вахтара кӀевера гьатай бахцугъвияр фан кӀусан гуьгъуьна Кьибле Дагъустандин аранда авай хуьрериз куьч хьана ацукьзавай. Ватандин ЧӀехи дяве йисара хуьряй фрондиз 72 кас рекье гьатнай. Абурун гзафбур хайи хуьруьз элкъвена хтанвачир. Дяведин гзаф четин береда, фронтдиз Мурадханов Талидин, Агаханов Шахлар, Камидов Магомедшади, Халиков Кайибшах, Кайибханов Кайибхан, Велиханов Абас гуьгьуьллувилелди фенвай.

Алай чӀавуз хуьре 40 кьван майишатар ава. Бахцугъвийрин 70 - далай пара хзан Мегьарамдхуьруьн райондин Самур хуьре, 11 хзан Сулейман СтӀал районда, 15 хзан Бакуда, Магьачкъалада ва Каспийскда 30 кьван хзанди уьмуьр ийизва. ГьакӀни, КцӀар райондин Аваран хуьр Бахцугъ хуьряй атанвайбурун несилрикай ибарат я. Им тестикьарзавайди ам я хьи, Аваран хуьруьн сихиларни Бахцугъ хуьруьн сихилар сад я.

Агьалияр

1941 йисуз хуьре 119 хзанди уьмуьр гьалзавай. Алай чӀавуз хуьре 40 кьван хзан ава. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Бахцугъ хуьруьн агьалияр 518 кас тир.

ТӀвар - ван авай ксар

• Шагьисмаил Гьажимирзоев — «Лезги газет» дин чӀехи корреспондент, Дагъустан Республикадин культурадин лайихвилер авай кархъан.
• Тимур Гьажимирзоев — ада кьуршахар спортдин жуьредин устӀар.

ЭлячӀунар

• «Мо - Курах» сайтуна Бахцугъ хуьруькай малуматар(кьейи элячӀун)