Бабаюрт район
Бабаюрт район (урус. Бабаюртовский район) — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район.
Муниципалитетдин район
|
Администрациядин юкь — Бабаюрт хуьр я.
География
дуьзар хъувунРайон Дагъустан Республикадин кефер пата, Къумукъ аранда ала, кьуд районрихъ галаз са сергьятра ава: кефер пата Кизляр райондихъ галаз, кьилбе пата Хасавюрт, Кизилюрт, Кумторкъала районрихъ галаз ва рагъакӀидай пата Чечнядихъ галаз галаз са сергьятра ава. Райондин рагъэкъечӀдай пад Каспий гьуьлуьн ятари чуьхуьзва.
Райондин чилерин майдан — 3420 км² я.
Тарих
дуьзар хъувун1928 йисан 22 декабрьдиз ЦИК ДАССР-дин 4 - й сессиядин 6 - й кӀватӀалдин къарардалди, виликан Хасавюрт ва Магьачкъала округрин чилерикай Бабаюрт кантон чара авунай. 1929 йисан 3 июньдиз ВЦИК Президиуман къарардалди, кантон раондиз масакӀа хъувунай.
ГКО-дин № 827 «Дагъустандинни Чечнядин АССРдай немецар куьчарунин» къарардалди, 1941 йисан 22 октябрьдиз районда авай вири немец агьали Къазахстандиз ва Кьулан Азиядиз куьчарна ацукьарнай.
СССР-дин Гьукуматдин Хуьнуьхин Комитетдин № 5073 «Чеченарни ингушар Къазахстандиз ва Киргизиядиз куьчарунин» къарардалди, 1944 йисан 31 январьдиз Бабаюрт райондин чилерай вири чечен агьалияр акъудна Къазахстандиз ва Киргизиядиз куьчарнай.
Ватандин ЧӀехи Дяведалди райондин чилера немецрин са шумуд колонияр авай: Романовка (Люксембург), Харч № 1 (Львовский № 1), Ней-Гофнунг (Новая Надежда), Туршунай, Дик (Хасанай), Эйгенгейм (Татаюрт), Эбенфельд (Каплановка), Шпрингель, Шенфельд, Аграхан № 16, Каплан № 15, Мариенфельд, Ней-Терек. Абурун агьалияр акъудна Сибирдизни Къазахстандиз куьчарнай.
Агьалияр
дуьзар хъувунРайондин агьалийрин чӀехи пай туьрк халкьариз къвезва (къумукьар, нугъаяр — 65 %-лай пара, 2002 йис). Суван халкьар (аварар, даргияр, яхулар, рутулар) и райондиз XX виш йисан юкьварай куьч хьана ацукьиз эгечӀнай [1]. Районда урусрин пай 1939 йисуз 20,6 %-дилай 2002 йисуз 0,9 %-дал кьван агъуз хьанвай [2].
Йисариз килигна Бабаюрт райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика:
| Йис | 2002 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
| Агьалияр | 41 331 [3] | ↗ 46 067 [4] | ↗ 46 372 [5] | ↗ 46 524 [6] | ↗ 47 068 [7] | ↗ 47 552 [8] |
2002 йисан Вириурусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, Бабаюрт райондин миллетрин сиягь [9]:
| Халкь | Кьадар, кас |
Пай вири агьалидикай, % |
|---|---|---|
| къумукьар | 19753 | 47,79 % |
| аварар | 7979 | 19,31 % |
| *андияр | 80 | 0,19 % |
| нугъаяр | 7122 | 17,23 % |
| чеченар | 2755 | 6,67 % |
| даргияр | 2563 | 6,20 % |
| урусар | 366 | 0,89 % |
| яхулар | 352 | 0,85 % |
| муькуьбур | 441 | 1,07 % |
| вири санал | 41331 | 100,00 % |
Алай чӀавуз, Бабаюрт райондин чилера «кутан» лугьудай, Дагъустандин суван районриз талукь тир чилин белгенар ава. 1970 - й йисарилай кьил кутуна а белгенриз, чеб талукь тир районрай инсанар куьч жез хьанвай. Белгенрин гзафни - гзаф пай гьамишан агьалияр авай хуьрериз элкъвенай. Исятда райондин чилера 200 кьван ахьтин хуьрер ава, абурун садбур маса районриз талукь я, садбурни официал статус авачир хуьрер я. А хуьрерин вири санлай агьалийрин кьадар 60 агъзур кьван кас я, ам вич Бабаюрт райондин агьалийрин кьадардилай пара я. [10]
Администрациядин паюнар
дуьзар хъувунРайондик 15 муниципалитетдин образование (хуьруьнсовет) акатзава [11].
Бабаюрт райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (къалин шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава);
- «Адиль Янгиюрт» хуьруьнсовет — Адиль-Янгиюрт, Чанкаюрт
- «Бабаюрт» хуьруьнсовет — Бабаюрт
- «Геметюбе» хуьруьнсовет — Геметюбе, Алимпашаюрт
- «Герменчик» хуьруьнсовет — Герменчик
- «Львовское № 1» хуьруьнсовет — Львовское № 1
- «Люксембург» хуьруьнсовет — Люксембург
- «Мужукай» хуьруьнсовет — Мужукай, Янгылбай
- «Новокаре» хуьруьнсовет — Новокаре
- «Новая Коса» хуьруьнсовет — Новая Коса, Оразгулаул
- «Тамазатюбе» хуьруьнсовет — Тамазатюбе, Тамазатюбе Старое
- «Татаюрт» хуьруьнсовет — Татаюрт
- «Туршунай» хуьруьнсовет — Туршунай, Советский
- «Уцмиюрт» хуьруьнсовет — Уцмиюрт
- «Хамаматюрт» хуьруьнсовет — Хамаматюрт
- «Хасанай» хуьруьнсовет — Хасанай, Шахбулатотар
Тунвай хуьрер
дуьзар хъувунРайона кьуд тунвай хуьр ава: Аликазган, Новогеоргиевское, Остриковка, Шенфельд.
Хуьрер - анклавар
дуьзар хъувунИдалай гъейри, Бабаюрт райондин чилера административвилелди муькуь районриз талукь тир хуьрер ава (анклавар)[12]:
- Акуша район: Львовский № 8.
- Ботлих район: Гавриил кутан, Шодрода, Старый Артезиан, Алак, Зило, Ашали, Риквани, Чанко, Бутуш, Ново-Хелетури, Айбала, Каплановка, Алибекотар, Ахай отар, Айтхан, Джугут.
- Гумбет район: Нанибика, Цияб-Цилитли, Нарыш, Первомайское, Шпренгель, Отав-Тюбе.
- Казбек район: Ахтачикан, совхоз Дылымский, Львовский № 6, Красный Октябрь, Уч-тюбе, Хамзаюрт.
- Лак район: Асаул, Арцалу (Львовский № 2), Баласма, Дилчу, Лугувалу, Львовский № 4, Львовский № 9, Львовский № 10, Львовский № 13, Рамазан кутан, Сангар, Турзин (Львовский № 3), Тугай кутан, Тушмановка (клх. Труженик), Харазма, Хумаул.
- Рутул район: ЦӀийи Борч, Ленино, Камбулат, Къазанкулак, Свердлово, ЦӀийи Мишлеш, ЦӀийи Кальял.
- Тлярата район: Фрунзе, Кутанаул, Чувал кутан, Щедрин кутан, Камилюх, Цумилюх, Калининаул, Мазада, Ибрагимотар.
- Унцукул район: ЦӀийи Цатаних.
- Хунзах район: Иван кутан.
- ЦӀумада район: Шава.
- Цунта район: Караозек, Качалай, 40 лет Октября, Кара-Тюбе, Ахай-Отар, Ачи-Чунгур.
- Чарода район: Цадах.
- Тайин статус авачир хуьрер: Новая Надежда, Мазаевка.
Баянар
дуьзар хъувун- ↑ Этнокарта Южного, Западного и Центрального Дагестана. Нахско-дагестанские языки
- ↑ Население Дагестана
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г. Архивация 31 январь 2022 йисан.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2011 г.
- ↑ 35. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. Архивация 7 апрель 2014 йисан.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. Архивация 5 март 2016 йисан.
- ↑ Дагъустандин миллетрин состав. 2002
- ↑ Ольга Алленова. «Мы салафиты. Или, как вы нас называете, ваххабиты, враги». «Коммерсантъ Власть», № 20 (874), 24.05.2010
- ↑ ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН ОТ 13.01.2005 N6 О СТАТУСЕ И ГРАНИЦАХ МУНИЦИПАЛЬНЫХ ОБРАЗОВАНИЙ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН
- ↑ Бабаюртовский районный суд Республики Дагестан(кьейи элячӀун)
ЭлячӀунар
дуьзар хъувун- Дагъустан Республикадин президентдин официал сайтуна Бабаюрт райондикай малуматар Архивация 24 апрель 2012 йисан.