ЦӀумада район
ЦӀумада район — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район.
Муниципалитетдин район
|
Администрациядин юкь — Агвали хуьр я.
География
дуьзар хъувунРайон Дагъустандин лап рагъакӀидай пата ала ва Ботлих, Тлярата, Ахвах, Шамил, Цунта районрихъ галаз са сергьятра ава.
Райондин майдан 1178 км² я.
Тарих
дуьзар хъувун1932 йисалай 1936 йисал кьван райондин администрациядин юкь Цумада-Урух хуьр тир, 1936 йисуз Агвали хуьр тайинарнай.
Агьалияр
дуьзар хъувунЙисариз килигна ЦӀумада райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика:
| Йис | 2002 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
| Агьалияр | 20 632 [1] | ↗ 23 518 [2] | ↗ 23 570 [3] | ↗ 23 995 [4] | ↗ 24 178 [5] | ↗ 24 500 [6] |
2010 йисан Вириурусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, ЦӀумада райондин миллетрин сиягь:[7]
| Халкь | Кьадар, кас. |
Пай вири агьалийрикай, % |
|---|---|---|
| аварар | 22 159 | 95 % |
| тиндалар | 617 | 2,6 % |
| хваршияр | 309 | 1,4 % |
| чамалалар | … | … |
| багулалар | … | … |
| дидояр | … | … |
| масабур | 260 | 1 % |
| вири санлай | 23 345 | 100,00 % |
Къейд: Агьалияр сиягьдиз къачудайла тиндалар, хваршияр, чамалалар, багулалар, дидояр хьтин бицӀи миллетар аварар хьиз къейд авунай.
XIX виш йисуз юкьван Дагъустандин районрай иниз куьч хьанвай Кеди, Саситли, Сильди, Гакко, Метрада, Агъа Хваршини, Вини Хваршини, Цихалах хуьрерин авар эгьлийрилай гъейри вининихъ тӀвар кьунвай бицӀи халкьар ЦӀумада райондин бинедин агьалияр я.
Администрациядин паюнар
дуьзар хъувунРайондик, вичик 58 хуьр квай 23 муниципалитетар акатзава (къалин шрифтдив, са шумуд хуьрерин арадай администрациярин юкьвар къалурнава);[8]
- «Агвали» хуьруьнсовет — Агвали
- «Гакко» хуьруьнсовет — Гакко
- «Къеди» хуьруьнсовет — Къеди
- «Метрада» хуьруьнсовет — Метрада
- «Саситли» хуьруьнсовет — Саситли
- «Сильди» хуьруьнсовет — Сильди
- «Тисси» хуьруьнсовет — Тисси
- «Тлондода» хуьруьнсовет — Тлондода
- «Хушет» хуьруьнсовет — Хушет
- «Вини Гаквари» хуьруьнсовет — Вини Гаквари, Эгдада
- «Гадири» хуьруьнсовет — Гадири, Гачитли
- «Гигатль» хуьруьнсовет — Гигатль, Батлахатли, Гигатли-Урух
- «Инхоквари» хуьруьнсовет — Инхоквари, Вини Инхоквари, Квантлада, Сантлада
- «Кванада» хуьруьнсовет — Кванада, Гимерсо
- «Кочали» хуьруьнсовет — Кочали, Гигих
- «Агъа Гаквари» хуьруьнсовет — Агъа Гаквари, Цидатль, Цунди
- «Агъа Хваршини» хуьруьнсовет — Агъа Хваршини, Вини Хваршини, Цихалах
- «Тинди» хуьруьнсовет — Тинди, Акнада, Ангида, Аща, Бехвалутчи, Гадайчи, Гвиначи, Гундучи, Мухарх, Санух, Тенла, Тисси-Ахитли, Халих
- «Хварши» хуьруьнсовет — Хварши, Хонох
- «Хуштада» хуьруьнсовет — Хуштада, Тленхори, Чало
- «Цумада» хуьруьнсовет — Цумада, Ричаганих, Цумада-Урух
- «Шава» хуьруьнсовет — Шава, Аркаскент, Талитель, Ургула, Шугури,
- «Эчеда» хуьруьнсовет — Эчеда, Хвайни
Культура
дуьзар хъувунАгвали хуьре авар чӀалал «ЦӀумадисезул гьаракь» (ЦӀумададин ван) райондин газет акъатзава.
Тарихдин чкаяр
дуьзар хъувунТӀвар-ван авай ксар
дуьзар хъувун- Абакаров Кади — Советрин Союздин Кьегьал.
- Асхабов Асхаб — геологоядинни-минералогиядин илимрин доктор, УИА-дин член-корреспондент.
- Гайдарбеков Ихак — спортдин устӀар, Европадин чемпион, Дуьньядин кубокдин сагьиб.
- Гитинов Арсен — спортдин лайихлу устӀар, 2000 йисан Олимпиядин Къугъунрин гимишдин призёр, Урусатдин чемпион.
- Кахиева Марьям — ДАССР-дин лайихлу духтур.
- Муртазалиев Махач — спортдин лайихлу устӀар, 2004 йисан Олимпиядин Къугъунрин кишпирдин призёр, 2 сеферда Дуьньядин, 4 сеферда Европадин ва Урусатдин чемпион.
- Муртазалиев Сагид — спортдин лайихлу устӀар, 2000 йисан Олимпиядин Къугъунрин чемпион, Дуьньядин, Европадин ва Урусатдин чемпион.
- Сажидов Сажид — спортдин лайихлу устӀар, 2004 йисан Олимпиядин Къугъунрин кишпирдин, 2 сеферда Дуьньядин, 3 сеферда Европадин чемпион.
- Хайбулаев Тагир — спортдин лайихлу устӀар, 2012 йисан Олимпиядин Къугъунрин чемпион, Дуьньядин ва Европадин чемпион.
- Юсупов Маирбек — Халкьарин арада классдин спортдин устӀар, 2 сеферда СССР-дин чемпион, Урусатдин лайихлу тренер.
Баянар
дуьзар хъувун- ↑ Этносостав населения Дагестана. 2002
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января
- ↑ Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. Архивация 7 апрель 2014 йисан.
- ↑ Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. Архивация 5 март 2016 йисан.
- ↑ ВПН том 3. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком по городским округам и муниципальным районам республики Дагестан. Архивация 11 октябрь 2017 йисан.
- ↑ Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан»