Цунта район
Цунта район — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район.
Муниципалитетдин район
|
Администрациядин юкь — Кидеро хуьр я.
География
дуьзар хъувунРайон Дагъустандин лап рагъакӀидай пата ала ва ЦӀумада, Тлярата районрихъ, Бежта белгендихъ ва Гуржистандихъ галаз са сергьятра ава.
Райондин майдан 1327 км² я.
Тарих
дуьзар хъувунСССР-дин ВЦИК-дин Президиумдин 1930 йисан 25 декабрь тарихдин къарардалди, ЦӀумада райондин ирид хуьруьнсоветрикай администрациядин юкь Кидеро хуьре аваз Цунта район арадал гъанай. 1935 йисуз райцентр Шаури хуьруьз акъуднай.
Чеченрин ва ингушрин депортациядилай кьулухъ, 1944 йисуз райондин вири агьали ЧИАССР-дин Ведено райондиз акъудна куьчарнай ва КПСС Дагобкоман къарардалди Цунта район терг авунай ва адан чилер ЦӀумада райондин ихтиярдиз вуганвай.
Гуьгъуьнлай, Чеченарни ингушар элкъвена чпин хайи чилер хтайла, 1955 йисан 15 ноябрьда РСФСР-дин Вини Советдин Президиумдин Къарардалди администрациядин юкь Бежта хуьре аваз Цунта район гуьнгуьна хъхтунай. 1992 йисуз райондин администрациядин юкь Кидеро хуьруьз акъуднай.
2013 йисуз Дагъустандин Халкьдин КӀватӀалди кьабулай къарардалди Цунта районда ва Бежта белгенда цӀийи хуьрер арадал гъанай: Цунта районда — Цунта хуьр, Бежта белгенда — Балакури, Жамод, Исоо.
Агьалияр
дуьзар хъувунЙисариз килигна Цунта райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика:
Йис | 2002 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
Агьалияр | 17 466 [1] | ↗ 18 368 [2] | ↗ 18 476 [3] | ↗ 18 622 [4] | ↗ 18 771 [5] | ↗ 19 093 [6] |
2010 йисан Вириурусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, Цунта райондин миллетрин сиягь:[7]
Халкь | Кьадар, кас. |
Пай вири агьалийрикай, % |
---|---|---|
дидояр | 10 389 | 57 % |
бежтаяр | 5 924 | 32 % |
гунзибар | 901 | 5 % |
аварар | 527 | 3 % |
гинухар | 433 | 2 % |
андияр | 3 | 0,2 % |
даргияр | 10 | 0,2 % |
къумукьар | 8 | 0,2 % |
урусар | 5 | 0,2 % |
масабур | 14 | 1 % |
вири санлай | 18 282 | 100,00 % |
Къейд: Агьалияр сиягьдиз къачудайла дидояр, бежтинар, гунзибар, гинухар, андияр, аварар хьиз къейд авунай.
Администрациядин паюнар
дуьзар хъувунРайондик 12 муниципалитетар (хуьруьнсоветар) ва 57 хуьр акатзава (къалин шрифтдив, са шумуд хуьрерин арадай администрациярин юкьвар къалурнава);[8]
- «Кидеро» хуьруьнсовет — Кидеро, Генух, Гутатли, Зехида
- «Кимятли» хуьруьнсовет — Ретлоб, Ицирах, Кимятли, Чалях
- «Терутли» хуьруьнсовет — Терутли, Акды, Асах, Геназох, Иха, Махалотли, Удок, Хора, Цохок, Чаатли, Шия
- «Тляцуда» хуьруьнсовет — Тляцуда, Митлуда, Сагада, Хамаитли
- «Хибиятль» хуьруьнсовет — Хибиятль, Вициятль, Хупри, Эльбок
- «Шаитли» хуьруьнсовет — Гениятль, Китури, Шаитли
- «Шапих» хуьруьнсовет — Шапих, Шапих, Китлярта, Халах, Хутрах, Цицимах
- «Шаури» хуьруьнсовет — Мокок, Азилта, Берих, Галатли, Хебатли, Хенох, Хетох, Хунтли, Цехок, Цибари, Шаури
Культура
дуьзар хъувунШаитли хуьре гьар йисуз февраль вацра дидо халкьдин «игби» сувар кьиле тухузвайди я.
Тарихдин чкаяр
дуьзар хъувунТӀвар-ван авай ксар
дуьзар хъувунБаянар
дуьзар хъувун- ↑ Этносостав населения Дагестана. 2002
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января
- ↑ Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. Архивация 7 апрель 2014 йисан.
- ↑ Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. Архивация 5 март 2016 йисан.
- ↑ ВПН том 3. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком по городским округам и муниципальным районам республики Дагестан. Архивация 11 октябрь 2017 йисан.
- ↑ Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан»