Ахвах район
Ахвах район (урус. Ахвахский район, авар. ГӀахьвалал район) — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район.
Муниципалитетдин район
|
Администрациядин юкь — Карата хуьр я.
География
дуьзар хъувунРайон Дагъустан Республикадин рагъакӀидай пата ала, кьуд районрихъ галаз са сергьятра ава: кефер пата Ботлих райондихъ галаз, рагъэкъечӀдай пата Хунзах райондихъ галаз, кьиблединни рагъэкъечӀдай пата Шамил райондихъ галаз, кьиблединни рагъакӀидай пата ЦӀумада райондихъ галаз.
Райондин чилерин вири санлай майдан — 291,1 км² я.
Тарих
дуьзар хъувунРайон 1933 йисуз виликан Андий округдин паюникай арадал гъанвайди я.
Агьалияр
дуьзар хъувунЙисариз килигна Ахвах райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика:
| Йис | 2002 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
| Агьалияр | 20 373 [1] | ↗ 22 096 [2] | ↗ 22 198 [3] | ↗ 22 603 [4] | ↗ 22 862 [5] | ↗23 302 [6] |
2010 йисан малуматриз килигна, райондин миллетрин состав [7]:
| Халкь | Кьадар, кас |
Пай вири агьалийрикай, % |
|---|---|---|
| аварар | 10 474 | 38,8 % |
| ахвахар | 6 809 | 32,8 % |
| каратаяр | 4 593 | 23,2 % |
| багулалар | — | — |
| вири санал | 22 014 | 100,00 % |
Къейд: Агьалияр сиягьдиз къачудайла ахвахар, каратаяр, багалулар хьтин бицӀи миллетар аварар хьиз къейд авунай.
Администрациядин паюнар
дуьзар хъувунРайондик 25 хуьр ва 12 муниципалитетдин хуьруьнсоветар акатзава [8].
Ахвах райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (къалин шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава);
- «Анчик» хуьруьнсовет — Анчик, Цумали, Индира, Андуз — каратаяр.
- «Арчо» хуьруьнсовет — Арчо — каратаяр.
- «Вини Инхело» хуьруьнсовет — Вини Инхело, Инхело, Маштада, Рацитль — каратаяр ва аварар.
- «Изано» хуьруьнсовет — Изано — ахвахар.
- «Ингердах» хуьруьнсовет — Ингердах, Хариб — аварар.
- «Карата» хуьруьнсовет — Карата, Рачабулда — каратаяр.
- «Кудиябросо» хуьруьнсовет — Кудиябросо — ахвахар.
- «Лологонитль» хуьруьнсовет — Лологонитль — ахвахар.
- «Местерух» хуьруьнсовет — Местерух — аварар.
- «Тад Магитль» хуьруьнсовет — Тад Магитль, Цвакилколо, Кванкеро — ахвахар.
- «Тлибишо» хуьруьнсовет — Тлибишо, Тлиси — багулалар.
- «Тукита» хуьруьнсовет — Тукита — каратаяр.
- «Цолода» хуьруьнсовет — Цолода, Цияб Цолода — аварар.
Райондин сергьятрилай къецихъ галай Ахвах райондин кутанар ва хуьрер:
Кирпич-кутан, Индира, Андуз, Казиюрт, Камыш-кутан, Цияб Цолода, Хариб, Инхело хуьрер ва Арчо, Рачабулда, Тадмагитль, Тлибишо хуьрерин кутанар.
Хуьруьн майишат
дуьзар хъувунРайондин хуьруьн майишатда кӀвенкӀве авай физвай хел — хпехъанвал я. Алай чӀавуз Ахвах районда 14 ХМПК (Хуьруьн майишатдин производстводин кооператив), 162 ЛФМ (Лежбервилинни фермадин майишат), 5700 КьКМ (Кьилдинни куьмекдин майишат) кӀвалахзава.
Инфраструктура ва чирвилер
дуьзар хъувунРайонда 11 мектебдилай вилик чирвилер гудай идараяр, 17 умуми чирвилерин мектебар, 1 нянин мектеб кардик ква. Районда 1 райондин юкьван начагъхана, 1 участокдин начагъхана, 4 амбулатординни поликлиникадин идараяр, 1 медицинадин куьмекдин зур-станция, суван чкайра 15 фельдшервилинни акушервилин пуктар кӀвалахзава.
Культура
дуьзар хъувунРайонда 1 культурадин КӀвал, 17 хуьруьн клубар, 1 юкьван улубхана, 1 аялринни жегьилрин улубхана, 24 хуьруьн улубханаяр ава.
Килигдай чкаяр
дуьзар хъувунАхвах районда пара кьадарда архитектурадинни-тарихдин имаратар ава:
- Карата хуьре имам Шамилан хва Жамалдинан мавзолей.
- Карата хуьре имам Шамилан тӀаратӀхъан — ЧӀулав Омаран мавзолей.
- Карата, Цолода ва Тлибишо хуьрера 17-19 виш йисариз талукь тир къаравулдин минараяр.
- Кудиябросо хуьре, фад заманада инсанри уьмуьр гьалзавай «Шула-Гьани» тӀвар алай, чи э. в. 15-10 виш йисариз талукь тир чка.
- Местерух хуьре, фад заманада инсанари уьмуьр гьалзавай, 11 виш йисариз талукь тир чка.
- Ингердах хуьре, фад заманада инсанари уьмуьр гьалзавай, кишпирдин девирдиз талукь тир чка.
- Карата хуьре, фад заманада инсанари уьмуьр гьалзавай «БухӀарабросо» тӀвар алай чка.
- Анчик, Карата ва Ингердах хуьера авай цин регъвер.
- Карата, Тлибишо, Кудиябросо ва Тад Магитль хуьера, 4-6 виш йисариз талукь сурар.
Райондин чилера, республикадинни гьа чкадин метлеб авай вири санлай 352 тарихдин ва архитектурадин имаратар ава.
ТӀвар-ван авай ксар
дуьзар хъувун- Магомед-Загид Абдулманапов — Совет Союздин кьегьал.
- Магомедхан Гамзатханов — къайдаяр авачир ягъунар спортдин жуьредай кьве сефердин дуьньядин чемпион. Спортдин алемда «Волк-хан» лакӀабдив машгьур я.
- Загалав Абдулбеков — ада кьуршахар спортдин жуьредай дуьньядин олимпиядин чемпион.
Баянар
дуьзар хъувун- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. Архивация 31 январь 2022 йисан.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2011 г.
- ↑ 35. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. Архивация 7 апрель 2014 йисан.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. Архивация 5 март 2016 йисан.
- ↑ ВПН том 3. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком по городским округам и муниципальным районам республики Дагестан.
- ↑ ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН ОТ 13.01.2005 N 6 О СТАТУСЕ И ГРАНИЦАХ МУНИЦИПАЛЬНЫХ ОБРАЗОВАНИЙ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН (ПРИНЯТ НАРОДНЫМ СОБРАНИЕМ РД 28.12.2004)