Нюгди
Нюгди (урус. Нюгди) — Дагъустан республикадин Дербент районда авай хуьр. «Нюгди» хуьруьнсоветдин юкь ва сад тир хуьр я.
 Хуьр
|
.png)
География
дуьзар хъувунХуьр Дагъустан Республикадин кьибле пата, Дербент райондин кьибле пата, Дербент шегьердилай 24 км кьиблединни рагъэкъечӀдай пата, Гуьлгери вацӀал ала.
ТӀварцӀикай
дуьзар хъувунХуьруьн тӀвар тат чӀалал «ЦӀийи Хуьр» мана гузва. ТӀварцӀин юкьва авай "биши" консонант "к" → "г"-диз элячӀнава. Дуьз тӀвар "Нюкдих" я. Гафун диб "нюк" — "цӀийи", ва "дих" — "хуьр" лагьай чӀал я.
Тарих
дуьзар хъувунХуьруьн сифтегьан тӀвар «Муьшкуьр» тир. Вилик Нюгди суван чувудрин хуьр тир. Гилан Нюгди хуьр Муьшкуьр хуьруьнни Молла-Халил хуьрерин сад садахъ гилиг хьунин рекьелди арадал атанвайди я. 1918 - 1919 йисара Муьшкуьр хуьр сувавийринни деникийвийрин ташарунихъ кьведра акатнавай. Абуру хуьре авай кӀвалер вири чукӀурнавай. 1925 йисал кьван са кӀвални гуьнгуьна хутунвачир, эгьлияр чиликай атӀанвай кӀвалера (къазмайра) амукьзавай. 1930 йисуз хуьре чувудрин кьве колхоз кардик квай — Калинина (28 х-в) ва Ворошилова (19 х-в) [1].
XIX виш йисуз Нюгди хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Улусс магьалдиз талукь тир. Азадугъли, Салик ва ЛукӀар хуьрерихъ галаз ЛукӀар хуьруьнжемятдик акатзавай.
Чкадин чувудри ва совет бередин кхьираг Авшалумов Хизгил Давидовича чпин улу бубаяр дегь заманада Табасаран райондин Хили-Пенджик хуьряй атайди лугьузва.
Хуьре чувудрин цӀуру сур къенин йикъалди амукьнава. Хуьруьн къваларив, тама, христианрин цӀуру сурар ава.
Агьалияр
дуьзар хъувун2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1700 касди уьмуьр гьалзавай [2]. 2012 йисан малуматриз килигна, хуьруьн агьалияр 1765 касди туькӀуьрзавай [3]. Агьалидин чӀехи пай лезгияр ва азербайжанар я, ина гьакӀни гзаф тушиз суван чувудар ва даргияр ава, вири суни ва шийи - мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Нюгди хуьруьн агьалияр 493 кас тир: чувудар — 483 (98,0%), азербайжанар — 10 (2,0%) кас [4]. 1869 йисуз хуьруьн 74 куьчейрикай 68 куьче тат чӀалал рахазвай чувудрин куьчеяр тир [5]. 1897 йисуз хуьруьн агьалийрин 94 % суван чувудри туькӀуьрзавай. Алай чӀавуз хуьре чувудрин 7 хзанар ава.
Тарихдин имаратар
дуьзар хъувунХуьре, Алпандин садлагьай епископ Пак Григорисан гзаф азабралди кьиникьинихъ ва несигьатдихъ галаз алакъа авай IV виш йисан вакъиаяр рикӀел хуьн патал эцигнавай Пак Григорисан дегь клиса ава.
ТӀвар-ван авай ксар
дуьзар хъувун- Авшалумов Хизгил Давидович — совет бередин суван чувудрин кхьираг.
- Изгияев Сергей Давидович — совет бередин суван чувудрин кхьираг.
- Яков Ильягуев — Ватандин ЧӀехи дяведин кьегьал [6].
Баянар
дуьзар хъувун- ↑ Нюгди на сайте Российской еврейской энциклопедии Архивация 6 март 2016 йисан.
- ↑ Дербентский район
- ↑ 11. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений. Итоги Всероссийской переписи населения 2010. Том 1. Численность и размещение населения. Росстат (2012). Архивация 1 июнь 2012. Ахтармишун 16 апрель 2012.
- ↑ УЛУССКИЙ МАГАЛ (1886 г.)
- ↑ Воронов Н. И., Сборник статистических свѣдѣній о Кавказѣ. Императорское русское географическое общество. Кавказскій отдѣл, 1869, стр. 83
- ↑ Яков Ильягуев(кьейи элячӀун)
ЭлячӀунар
дуьзар хъувун- НЮГДИ — НОВОЕ СЕЛО Архивация 5 март 2016 йисан.
- Дербентский район >> Нюгди