Кутул
Кутул, КӀутӀул (урус. Кутул) — Дагъустан республикадин Кьурагь районда авай хуьр. Эхниг хуьруьхъ галаз «Кутул» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин администрациядин юкь я.
 Хуьр
|
.svg)
География дуьзар хъувун
Хуьр Дагъустан Республикадин Кьурагь райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин администрациядин юкь тир Кьурагь хуьрелай 18 км яргъал, Кьурагь вацӀун мукьвал чка кьунвайди я. Кьасумхуьрелай Кутулрал кьван авай яргъавал 22 км я.
Тарих дуьзар хъувун
Хуьруьн арадал атунин тарих малум туш. 1966 йисал кьван хуьр гилан чкадилай са тӀимил винина «Гуьнепад» тӀвар алай кӀунтӀал алай. Хуьруьн тӀварни гьа кӀунтӀунихъ галаз алакъалу тирди мумкин я. КӀунтӀ → КӀунтӀунал → КӀунтӀал алай хуьр → КӀутӀул. Кутулвийрин асул машгъулатар малдарвал, лежбервал, бахчахъанвал тир. Ина гьакӀни гъилин, къванцин ва кӀарасдин устӀарар авай ва гилани ава. 1909 йисуз хуьре мискӀин эцигнавай, гуьгъуьнлай и мискӀинда араб чӀалал тарсар гузвай садлагьай мектеб ахъайнавай. Хуьре гзафбуру сейлиз кьунвай пӀир ава. Яран суварриз хуьруьнвийри и пӀирелай яру яц элкъуьрна тухуна тукӀвазвай. И мажусивилин адетдив абуру чеб вили ягъуникайни хажалатрикай хуьзвай. Абуру пӀирерин къуватдиз рикӀин сидкьидай агъазвай.
XIX виш йисуз Кутул хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьурагь наибвалдиз талукь тир. Ругун ва КӀири хуьрерихъ галаз КӀири хуьруьнжемятдик акатзавай.
1938 йисуз хуьре Молотован тӀварунихъ галай колхоз арадал гъанвай.
Ватандин ЧӀехи дяведалди хуьре 100 майишатар авай. Фронтдиз чпин хзанар туна 35 итим рекье гьатнай. Абурукай 23 кас женгерин майданра телеф хьанвай. Гзафбуруз СССР-дин гьукуматди орденарни медалар вуганвай. Абурун арадай чӀехи лейтенант Мегьамедагъа Асланов тафаватвал кваз я. Дяведин йисара хуьруьнвийриз дарвилер, кӀевер акуначир. Колхоздин лежберри кохоздин ва чпин чилерал къуьлуьн ацӀай бегьерар цана чеб ва мукьвал алай хуьрер тӀуьнин суьрсетрив таъминарзавай. А чӀавуз, Молотован тӀварунихъ галай колхоз районда кӀвенкӀве аваз физвай кохозрин жергедик квай. Ахпа, адаз цӀийи «Правда» тӀвар эцигнавай.
1966 йисуз агьалийрин чӀехи пай, Дербент райондин чилерал алай колхоздин чилериз куьч хьанвай, ва чӀехи Муллахуьр хуьр арадал гъанвай. Хуьре Кутул амукьнавай гъвечӀи пай эгьлийри, са тӀимил агъаниз, Кьурагь вацӀук эвичӀна чпиз цӀийи кӀвалер эцигна цӀийи Кутул хуьруьн бине кутунвай. Хуьруьн чилерал пара кьадарда булахар, векьин чкаяр, багъар, чӀурар ава ва виридалайни пара фикир гуниз лайих тир затӀ — минералдинни-дармандин цин чешме я. Чешмедин патав гьамам эцигнавайди я. ЦӀапдал «Фан-Су» (Фан-Яд) тӀвар алай дарман — яд шуьшейра цвана маса гузвайди я.
Агьалияр дуьзар хъувун
2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 167 касди уьмуьр гьалзавай[1]. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Кутул хуьруьн агьалияр 370 кас тир.[2]
ТӀвар-ван авай ксар дуьзар хъувун
Кутул — зегьметдал рикӀ алай ксарин ватан хьиз машгур я. Кутулвийриз чпин тӀвар-ван авай офицерар, алимар ва муькуь виле аквадай ксар ава.
- Аллагьверди Мирзоев — илимрин доктор.
- Жефер Алиев — ВС РА-дин полковник.
- Сабир Хаметов — хуьруьн майишатдин илимрин кандидат.