Юкьван федерал округ

Юкьван федерал округ (урус. Центральный федеральный округ), куьрелди ЮФО (урус. ЦФО) — Урусатдин рагъакӀидай пата (европа пата) алай федерал округ. Округ УФ-дин президентдин 2000 йисан 13 майдиз кьабулнавай къарардалди туькӀуьрнай.

Округдин составдик вилаятар ва уьлкведин кьилин ва федерал метлебдин шегьер тир — Москва акатзава. Ам округдин виридалайни чӀехи шегьер я. Округдин къене республикаяр авач.

Округ тамамдаказ къураматда ава ва гьуьлерихъни океанрихъ галаз са сергьятра авач. Агьалидин ва вичик квай субъектрин кьадардиз килигна муькуь округрин арада ЮФО садлагьай чкадал ала.

География

Округдин майдан 650 205 км² я, им вири уьлкведин чилерин 3.8 % пай я.

Округ РагъакӀидай-Европадин кьулувилел ала. Округ алай чилерал Валдай ва Смоленскни-Москвадин кьакьанвилер, гьакӀни Мещёр ва Окскни-Дондин аранар ава. Виридалайни вине авай чка 347 метр кьакьанвал авай Валдайдин кӀукӀ я.

Округдин чӀехи вирер (скобкайра абурун хилер): Волга (Ока), Дон (Воронеж), Днепр (Десна, Сейм), РагъакӀидай Двина. Гьуьлуьхъ галаз сергьятар авач.

Округдин кефер патай кьибле патаз сад садан гуьгъуьналлаз къвезвай тӀебиатдин зонаяр: акахьай тамар, гьяркьуь пешер галай тарарин тамар, чуьлдин тамар, чуьлер.

Климат хъуьтуьл континенталдинди я. Юкьван гьисабдалди январь вацран температура −7 — −14°С, июль вацран — +16 — +22°С.

Агьалияр

Урусатдин маса округрив гекъигайла ЮФО-да агьалийрин чуькьуьнвал виридалайни чӀехиди я — 60,12 кас./км² (2016 йис). Агьалидин кьадардиз килигна округ Урусатда кӀвенкӀве ава — 39 091 231 кас (2016 йис) (им вири Урусатдин агьалидин 26.68 % я). ГьакӀни, маса округрилай тафаватлу яз ЮФО-да урус эгьлидин процентдин кьадар виридалайни чӀехиди я — 89 % (2010 йис). Им милли республика авачир тек сад тир округ я. Округдин агьалидин зур пай Москва шегьерда ва Подмосковьеда уьмуьр гьалзава.

Миллетар

2010 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайриз килигна ЮФО-дин миллетрин гьисаб :

Вири — 38 427 539 кас.

1. Урусар — 34 240 603 (89,10 %)
2. Украинар — 514 919 (1,34 %)
3. Эрменияр — 270 996 (0,71 %)
4. Татарар — 265 913 (0,69 %)
5. ЦӀапар — 132 312 (0,34 %)
6. Белорусар — 128 742 (0,34 %)
7. Узбекар — 90 652 (0,24 %)
8. Чувудар — 69 409 (0,18 %)
9. Молдаванар — 65 645 (0,17 %)
10. Гурдияр — 63 612 (0,17 %)
11. Таджикар — 62 785 (0,16 %)
12. Мордва — 51 826 (0,13 %)
13. Цыганан — 49 535 (0,13 %)
14. Чувашар — 40 157 (0,10 %)
15. Киргизар — 29 269 (0,08 %)
16. Чеченар — 25 734 (0,07 %)
17. Немецар — 25 219 (0,07 %)
18. Кореяр — 21 779 (0,06 %)
19. Осетинар — 19 203 (0,05 %)
20. Лезгияр — 17 843 (0,05 %)
21. Къазахар — 17 608 (0,05 %)
22. Туьрквер — 15 322 (0,04 %)
23. Башкирар — 15 249 (0,04 %)
24. Езидар — 13 727 (0,04 %)
25. Аварар — 12 887 (0,03 %)
26. Даргияр — 10 095 (0,03 %)
27. Муькуьбур — 4 млн. 144 агъ. 531 кас (11 %)

Округдик квай субъектар

Юкьван федерал округ
№	ТӀаратӀ	Федерациядин субъект	Майдан, км²	Агьалияр	Администрациядин юкь
1		Белгород вилаят	27 134 км²	↗ 1 549 581	Белгород
2		Брянск вилаят	34 857 км²	↘ 1 225 799	Брянск
3		Владимир вилаят	29 084 км²	↘ 1 396 903	Владимир
4		Воронеж вилаят	52 216 км²	↗ 2 333 704	Воронеж
5		Иваново вилаят	21 437 км²	↘ 1 029 798	Иваново
6		Калуга вилаят	29 777 км²	↘ 1 009 712	Калуга
7		Кострома вилаят	60 211 км²	↘ 651 524	Кострома
8		Курск вилаят	29 997 км²	↗ 1 119 508	Курск
9		Липецк вилаят	24 047 км²	↘ 1 156 055	Липецк
10		Москва шегьер	2511 км²	↗ 12 325 387
11		Москова вилаят	44 379 км²	↗ 7 312 439	Москва
12		Орёл вилаят	24 652 км²	↘ 759 143	Орёл
13		Рязань вилаят	39 605 км²	↘ 1 129 829	Рязань
14		Смоленск вилаят	49 779 км²	↘ 959 088	Смоленск
15		Тамбов вилаят	34 462 км²	↘	Тамбов
16		Тверь вилаят	84 201 км²	↘ 1 050 410	Тверь
17		Тула вилаят	25 679 км²	↘ 1 506 483	Тула
18		Ярославль вилаят	36 177 км²	↗ 1 271 801	Ярославль