Рухун
Рухун (урус. Рухун) — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай тунвай хуьр.
 Тунвай хуьр
|
.svg)
География
дуьзар хъувунХуьр СтӀал Сулейман райондин рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай 14,5 км яргъал чка кьунвайди я.
Тарих
дуьзар хъувунХуьруь бине кьунвай дуьз тарих малум туш. Адан тӀварцӀикай баян гун мумкин туш. Рухун вичин зурба алимрив, зарийрив, араб чӀалан ва ислам диндин алимрив гьамиша машгьур тир ва Куьре округдин культурадин юкьварикай сад тир. Рухун — ХVIII виш йисан зурба заридин, диндин алимдин Рухун Алидин хайи хуьр я. Улу - бубайрилай амай сивяй - сивиз атай кьисади лугьузвайвал, Рухун хуьруьн бине, Чепе хуьряй атай пуд, ГъарачӀ, Селим ва Шамхал стхайри кутунай. Хуьр, адан къваларив галай Къазихадхуьр, СикӀрегъар, ТӀулархуьр, Къекъергар, Бахчадхуьр хьтин гъвечӀи хуьрерин сад - садахъ гилиг хьунивди арадал атанвайди я.
Хуьрелай 3 км рагъэкъечӀдай пата археологиядин имарат — фад заманада инсанар яшамиш хьайи чка «Къазихадхуьр» ала. Хуьрелай 1,5 км рагъакӀидай пата «Къекъерган», ва 2 км кьибле пата «Сикрег» тӀвар алай фад заманада инсанар яшамиш хьайи чкаяр ава. Хуьруьн юкьвал архитектурадин имарат — мискӀин ава. Хуьрелай 800 м рагъакӀидай пата пак чка — «Агьмадан гуьмбет» ава.
XIX виш йисуз Рухун хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Котур - Куьредин наибвалдиз талукь тир. Мехкергъ ва Ичин хуьрерихъ галаз Рухунрин хуьруьнжемятдик акатзавай.
1966 йисуз, къати зурзунрилай кьулухъ, рухунвияр, вилик Кайи КӀеле тӀвар алай, ЦӀийи Макьариз куьч хьанвай.
Агьалияр
дуьзар хъувунКуьч жедалди хуьруьн агьалийрин вири лезгияр, суни - мусурманар тир. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьре 78 майишатар авай, агьалийрин кьадар 472 кас тир.[1] Гьар майишатди гьукуматдиз йиса 5 рубль налог вугузвай. Гьар хзанди йиса 5 рубль гузвай, вири санлай — 210 рубль туькӀуьрзавай. Налогдикай садни ада тушир, им ам лагьай чӀал я хьи, виридаз чпин мулкар - девлетар авай.
Хуьре гуьгъуьнин сихилар яшамиш жезвай: ГъарачӀар, Селимар, Шамхалар, Бакьашар, Казияр, Агьмадар. Хуьруьнэгьлияр лап цӀуру заманрилай инихъ малдарвилел ва хуьруьн майишатдин крарал алахънавайди тир. Абурун мал - мулкарик 281 карч алай чӀехи малар, 546 лапагар ва 21 балкӀанар квай.
Алай чӀавуз хуьр ичӀизва.
ТӀвар - ван авай ксар
дуьзар хъувун- Рухун Али — ХVIII виш йисан зурба зари ва диндин алим.
- Гьажи Али-эфенди
- Осман-эфенди — диндин алим, шейх.
- Абукар-эфенди
- Абдулгьамид-эфенди
- Рухун Магьмуд — Етим Эминан девирдин лезги шаир.