Рукель

Рукель
Уьлкве	Урусат
Федерациядин субъект	Дагъустан
Муниципал район	Дербент район
Хуьруьнсовет	«Рукель»
Майдан	53,2 км²
ЯШЧдин кьакьанвал	гьуьлуьн дережадилай ; 537 м
Агьалияр	2746 кас (2010)
Миллетар	азербайжанар (татар)
Динар	суни мусурманар
Сятдин чӀул	UTC+4
Телефондин код	+7 87262
Почтунин индекс	368626
Автомобилдин код	05
Код ОКАТО	82 220 000 015
Официал сайт	http://rukel.wordpress.com/

Рукель (урус. Рукель, тат. Нукор, Нукол) — Дагъустан республикадин Дербент районда авай хуьр. «Рукель» хуьруьнсоветдин юкь ва сад тир хуьр я.

1921 йисалай эгечӀна хуьруьнсоветдин юкь я ^[2].

ТӀварцӀикай

Хуьруьн тӀварцӀин арадал атуникай кьве фикир ава. Садлагьайдаз килигна, «Рукель» им туьрк чӀалан «Улькер» (гъетерин Плеяда) гафун чӀуру версия я. Р. Кадырован фикирдалди, арандин эгьлийриз гилан хуьр алай Жалгъан сувун винел и гъетерин кӀапӀал аквазвай. Муькуь версиядив кьурвал, хуьруьн тӀвар табасаран чӀалан «рукь» — «вал» гафуникай арадал атанвайди я ^[3].

География

Хуьр Дагъустан Республикадин кьибледа, Дербент райондин юкьван пата, Дербент шегьердилай 28 км кьибле пата, Жалгъан сувун гуьнедал ала.

Тарих

Адет яз, рукелвийрин яшайишдинни-социалвилин къайда «сихилрин» (несилар, кланар) принципдал бинеламиш хьанвай. Гьар са сихилдиз вичин мягьле авай. Хуьруьн бине, халифатдин дявейралди иниз атанвай арабри кутунвай. «Гаджилар» сихилдин векилри чеб арабрин несилдиз талукьарзава. IX - X виш йисарин сергьятда хуьруьз садлагьай туьркверин тайифаяр куьч хьана ацукьнавай ва «Шихлар» мягьле арадал гъанвай. Хуьруьз куьч хьунин процесс гьатта фарсарин гьукум гьалзавай чӀавузни давам жезвай. Хуьр Осман Империядин гьукумдик куьруь муьгьлетда акатайла иниз крымдин татарар, гила «Татарлар» сихилдин векилар, атанвай.

Хуьруьн мукьвал алай дегь чӀаван сурар алимри VII виш йисуз талукьарзава. Тарихдин муькуь версиядив кьурвал, Рукель хуьруьн бине, 750 йисуз Арабрин Халифат девирда гьукум Омейядар династиядай Аббасидар династиядиз гьатайла, Кьвевар шегьердин винел контроль мадни кӀеви авун патал къеле хьиз кутунвай ^[4]. Халифат терг хьайидилай кьулухъ Рукель Кьвевар шегьердихъ галаз Ширвандик акатзава ва яргъалди адан гьукумдик амукьзава. XVI виш йисуз Ширван Сефевидри къачунвай. Турциядинни - Персиядин кьведлагьай дяведилай кьулухъ хуьр Османрин Империядик акатнавай.

1806 йисуз Урусатдин Империяди Дагъустандинни Азербайжандин Каспий гьуьлуьн къерехрив гвай чилер вичин составдик кутунвай ва Рукель хуьр вири Къайтагъ-Табасаран округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Къайтагъ-Табасаран округдин Кеферпатан-Табасаран наибвалдиз талукь тир. Кемах хуьруьхъ галаз Рукель хуьруьнжемятдик акатзавай.

Ватандин ЧӀехи дяведиз рекье гьатай 210 рукелвийрикай анжах 90 кас элкъвена хтанвай, абурукай 30 кас инвалидар тир ^[3].

Хуьруьн мукьвал чувурдрин юкьван виш йисарин сур ава ^[3].

Агьалияр

2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 2682 касди уьмуьр гьалзавай ^[5]. 2010 йисан малуматриз килигна, хуьруьн агьалияр 2746 касди туькӀуьрзавай ^[6].

Официал статистикадиз килигна Рукель агьалияр Азербайжанар хьиз къейд авунвайди я, вири суни мусурманар я. Амма абурун вири сад-садахъ галаз рахуна Азербайжан чӀалаз элячӀнавай^[7] ва совет бередин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайра Азербайжанар хьиз гьисабдиз къачунвай ^[8], тарихдин къене ассимиляция хьана Азербайжанариз элкъвенвай татар ва суван чувудар я.

1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Рукель хуьруьн агьалияр 1 162 кас тир, татар — 1 021 кас (87,9%), суван чувудар — 141 кас (12,1%) ^[9].

ТӀвар-ван авай ксар

Сейид Ахмеда Хусамеддина ар-Рукали (1848 - 1923) — диндин машгуьр алим, философ, накшбанд тарикатдин шейх.

Баянар

↑ 11. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений. Итоги Всероссийской переписи населения 2010. Том 1. Численность и размещение населения. Росстат (2012). Архивация 1 июнь 2012. Ахтармишун 16 апрель 2012.
↑ Историко-архивный справочник административно-территориального деления Дагестана за 1920—2000 гг.— Махачкала, 2003.— 399 с.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Руслан Кадыров. Рукель, Дербентский район Архивация 25 июнь 2012 йисан.. «Односельчане».
↑ История Дагестана. 1 часть:1967:15
↑ Дербентский район
↑ 11. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений. Итоги Всероссийской переписи населения 2010. Том 1. Числеинность и размещение населения. Росстат (2012). Архивация 1 июнь 2012. Ахтармишун 16 апрель 2012.
↑ Таты — исторический этнос Кавказа
↑ Влиятельные этнические группы Дербента: еврейская община
↑ СЕВЕРО-ТАБАСАРАНСКОЕ НАИБСТВО (1886 г.)(кьейи элячӀун)

ЭлячӀунар

Топографические карты K-39-XIX — 1 : 200 000
В СЕЛЕ ОТМЕННЫХ КОВРОВЩИЦ Архивация 5 март 2016 йисан.
Дербентский район >> Рукель

[1] 11. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений. Итоги Всероссийской переписи населения 2010. Том 1. Численность и размещение населения. Росстат (2012). Архивация 1 июнь 2012. Ахтармишун 16 апрель 2012.

[2] Историко-архивный справочник административно-территориального деления Дагестана за 1920—2000 гг.— Махачкала, 2003.— 399 с.

[kadyrov-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Руслан Кадыров. Рукель, Дербентский район Архивация 25 июнь 2012 йисан.. «Односельчане».

[4] История Дагестана. 1 часть:1967:15

[5] Дербентский район

[6] 11. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений. Итоги Всероссийской переписи населения 2010. Том 1. Числеинность и размещение населения. Росстат (2012). Архивация 1 июнь 2012. Ахтармишун 16 апрель 2012.

[7] Таты — исторический этнос Кавказа

[8] Влиятельные этнические группы Дербента: еврейская община

[9] СЕВЕРО-ТАБАСАРАНСКОЕ НАИБСТВО (1886 г.)(кьейи элячӀун)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]