Португалия

Португалия República Portuguesa
Пайдах Герб Гимн: A Portuguesa
Кьилин шегьер:	Лиссабон
Шегьерар:	Лиссабон, Порту
Аслутуширвал:	1143 йисан 5 октябрдиз (Леон пачагьвалдилай)
ЧӀал:	португал чӀал, миранд чӀал
Идара авунин тегьер:	Парламентвилин республика
Кьил:	Марселу Ребелу де Соуза (президент) Антониу Кошта (премьер-министр)
Майдан:	92 225,61 км² (109-лагьай)
· Цин кьадар %:	0,5
Агьалияр:	10 347 892 кас (88-лагьай)
· Агьалийрин чуькьуьнвал:	114 кас/км²
Пул:	евро
КъВБ:	372,5 млрд. $ (51-лагьай)
· АСКА КъВБ:	36 246 $
ИПВИ:	0,850 (38-лагьай)
Домен:	.pt, .eu
Телефондин код:	+351
Сятдин чӀул:	+0 / +1

Португалия (порт. Portugal, миранд. Pertual), официал тӀвар Португалиядин Республика (порт. República Portuguesa) — Европадин виридалайни рагъакӀидай пата авай гьукумат. Пиреней зуростровдин кьиблединни — рагъакӀидай пата чка кьунва. Кефер ва рагъэкъечӀдай пата Испаниядихъ галаз са сергьятра ава, кьибле ва рагъакӀидай патарай Атлантик океандин ятари кьунва. Гьукуматдин тӀвар Порту шегьердин тӀварцӀикай арадал атана, латин чӀалал Portus Cale — «чими порт» мана гузва.

Португалиядин чилерал дегь чӀавалай инсанри уьмуьр авурди малум я. Галияр, кельтар, лузитанар, кинетар, финикияр, римвияр ва дегь немец халкьарикай свевар, бурияр, вестготар хьтин дегь тайифайри Португалиядин харусенятда, медениятда ва тарихда чӀехи гел тунва. Гилан Португалиядин майдандик акатзавай Лузитания провинция Рим империядиз талукь тир. Португал чӀалан арадал атуниз римдин культуради чӀехи таъсир ганва: португал чӀал, римвийрин латин чӀалаз пара мукьва я.

8 виш йисан эхирда Кеферпатан Африкадин мусурман тайифа маврри, саки вири Пиреней зуростровда чка кьунвай Лузитания провинция чпиз муьтӀуьгъарун паталди иниз куьч жез эгечӀнай. Гуьгъуьнин виш йисуз Португалиядай мусурманарни христианар чукурзавай, ва Галиция Королвалдин къене чпиз Португалиядин Графвал тукӀуьрнай. 1139 йисуз и графвал Галиция Королвалдикай чара хьана ва кьилдин Португалиядин Королвал арадал атана.

XV—XVI виш йисарин береда гьуьлерин къекъуьнрин куьмекдалди Поргугалияди Африкада, Азияда ва Кьиблепатан Америкада колонияяр авуна, вичиз зурба империя туькӀуьрнай, гьа чӀавуз Португалия полидикадин ва яракьвилин къуватрин крара дуьнья гьукуматрин арада кӀвенкӀе аваз физвай.

1755 йисуз Лиссабонда хьанвай зурзунин ва виридалай чӀехи колония Бразилия Португалиядин гъиликай акъатунин себебдал Португалиядин экономикадизни политикадин кӀеви зиянар галукьна.

1910 йисуз монархия алудна, диктаторвилин гьукумдин республика арадал атанвай.

Португалия вилик фенвай уьлквейрикай я, яшамиш тегьердин рейтингда дуьньяда 19-лагьай чка кьунва. Европа Садвалдин ва Садхьанвай халкьарин Организациядин член я, Португалия гьакӀни Латин садвал, Латин Америкадин уьлквейрин организация, ОЭСР, НАТО, Португал чӀалан уьлквейрин садвал, евродин зона ва Шенгендин зона хьтин организацияриз бине эцигнай уьлкве я.

Этимология

Португалия тӀвар, чи эрадин 930-й йисалай 950-й йисарин къене арадал атанва, ва цӀудлагьай виш йисан эрирда и тӀвар фад-фад кардик кутузвай.

ЧӀехиди лакӀаб авай, Леондин ва Кастилиядин король Фердинанд I-да, 1067 йисуз вичин хва II Дон Гарсияди королвилин гьукумдиз атайла, Португалиядин ччилериз официал тӀвар ганвай. Вадлагьай виш йисуз, и чилера швабри гьукумвал тухузвай чӀавуз, Идасио де Чейвсди, Реквиарио катнавай Portucale тӀвар авай чкадикай кхьизвай:

Реквиарио, абуру Portucale лугьузвай, чкадиз катнавай, гьина Теодорих II корольди ам есир кьунвай ва къаравулдин гуьзетуник эцигнай. Чан аламаз амукьнай маса свесри гуьгъуьнин женгина рей ганвай, садбур кьенвай. И тегьерда свесрин королвал терг хьанвай.

Масабурун фикирдай, Португалия гаф Portogatelo гафуникай арадал атанвайди я. Дегь чӀавалай гилалди ина порт авайвиляй и тӀвар иниз вигьинар ийизвай грекри ганвай. Садлагьай сефер и тӀвар геральдикадин кьилин элемент яз, 1129 йисуз Пак Варфоломей Кампелудин клисади Д. Афонсу Энрикесдиз кхьенвай чарчел кьунвай.

Тарих

Лап дегь чӀав

Рум империядин ибадат (Эвора).

Тахминан агъзур йис идлай вилик Юкьван Европадай иниз кельтар куьч хьанвай, ва ина яшамиш жезвай иберрик галаз акахьнавай, грекрин жугъурна — чирзавай крар тухузвай ксари и ччилериз «Ofiussa» (дегь грек. Гуьрзедин ччил) тӀвар ганвай, вучиз лагьайтӀа гьа чӀавуз и ччилерин агьалиийри кобрадиз ибадат авун мумкин я.

Ч.э.вилик 814 йисуз финикийри Карфаген колония туькӀуьрнай, и колониядик Пирненей зуростровда чка кьунвай Португалиядин кьибле падни акатнай. Гуьгъуьнлай, Дору ва Тежу вацӀарин арада яшамиш жезвай са шумуд тайифарикай виридалай чӀехи лузитан тайифади гьукум чпин гъилик чӀугнай.

Ч.э.вилик 219 йисуз Римдинни Карфагендин арада дяве эгечӀнай. 200 йисан къене римдин кьушунри Пиреней зуростровдин чӀехи пай кьунвай. Ч.э.в IV—III виш йисара Португалиядин ччилерин чӀехи пайда лузитанар яшамиш жезвай. Ч.э.в 1 виш йисан эхирда Римди Португалия муьтӀуьгъарнай. Ч.э. V—V виш йисарин 2-лагьай зур пайда Португалия вестготри кьунвай, 713—718 йисарани арабри. Реконкистадин финифда 1095 йисуз Португалядин графвал туькӀуьрнай, 1139 ийсуз (официал 1143 йисуз) ада короллвал хьана. XV виш йисалай дяведин рекьелди ччара пачагьлугъар кьаз коллонияяр туькӀуьрунин кӀвалахар эгечӀнавай. Къуватар лап хкаж хьайи дережадиз португалиядин колониалвилин империя XVI виш йисан 1-лагьай зур пайда агакьнава. 1581 йисуз Испаниядиз муьтӀуьгъ хьанвай.

Дяведин финифда 1703 йисуз Лиссабондин ва Метуэндин икьрарар къабул авур Португалия, ЧӀехибританиядин экономикадинни политикадин аслувилик акатзва. 1807 йисуз Португалиядиз I Наполеон кьушунар гьахьзава, 1808 йисузни англиядин кьушунри португалиядин патриотрин кьумекдалди абур чукурнай. XIX виш йис Португалиядин кьиспесда революциярин виш йис хьиз лишан кьунва (1820 йисан Португалиядин революция, 1836 йисан Сентябрьдин революция), гражданвилин дявеяр (Мигелист дявеяр, Мария да Фронтедин дяве), ва гьакӀни конституциядин пад хуьзвайбурунни аксиниз къарагънавайбурун арада хьанвай кӀеви женг. XIX виш йисан 2-лагьай зур пайдилай гькуматвилинни социалвилин гьерекат гегьенш жезвай.

XX виш йис

Мануэль II Португалиядин эхиримжи король тир.

1910 йисуз Португалияда хьанвай революциядин нетижада, Португалияди республика статус къачуна. Уьлкве Дуьньядин садлагьай дяведани Антантадин пад кьуна иштиракнай, дяведиз 100 000 солдат рекье ттунвай, абурукай 7000 кас кьенвай. Дуьньядин кьведлагьай дяведин финифда Гьитлердихъ галаз мукьва дуствилин алакъаяр авайди тир. Амма ЧӀехибританиядихъ галазни санал крар ийизвайвиляй и дяве чӀавуз нейтрал гьукумат яз амукьнай. Дяве береда Португалия пара къадарда вольфрам маса гудай уьлкве тир, ва гьа идалди зурба пулар къачунай, вучиз лагьайтӀа сад садахъ галаз женг тухузвай немецарини англичанри гьар са бицӀи твар хьайитӀани къачуз гьазур тир, тек душмандиз гьат тавурай лугьуз.

1926 йисуз уьлкведа гьукуматдин «элкъуьн» хьана, ва ина дяведин диктатура эцигнай. Гьа идалди «ЦӀуру Уьлкведин» гьукум куьтягь хьанвай. 1932 йисуз саки вири гьукум премьер-министр Антониу ди Оливейра Салазардин гъилик гьатна, 1933 йисуз ада уьлкведа авторитар къайдадин режим эцигнай, са бязи совет жугъурна — чирдай ксари и режимдиз «фашиствилин» режим тӀвар ганвай. Кьилди са «Халкьдин садвал», «Халкьдин жегьилрин садвал» ва «Чинебан полиция» (PIDE) партиярри кьиливал ийизвай, ин масакӀаяр «ЦӀийи Уьлкве» туькӀуьрунин мураддалди авунвай. Дуьньядин кьведлагьай дяведа нейтралвал хуьнайтӀани, дуствилин уьлквейриз Азор островра дяверин базаяр туькӀуьриз ихтияр ганвай, ахпа дяведилай къулухъ Португалия НАТОдиз гьатнай. Диктатор Оливейрадин таъсир гилани акваз жеда, ада уьлкведа политикадин стабилвилвал авунвай, экономика хкажна кӀеви авунай ва Дуьньядин кьведлагьай дяведилай къерехда амукьиз куьмекнай.

1960 Португалиядин Африкада авай Ангола, Гвинея-Бисау ва Мозамбик колонияра регьим авачирвилин дявеяр гатӀуна. 1968 ийсуз Салазар сагъвалдин усалвиляй къуллугъдай экъечӀна, ва адан крар давам ийиз Каэтано Марчелло атанай. Дяверин себебдай гьукуматдин буржар ва инфляция хкаж жезва. Дяве кьиле тухузвайбуру фад гъавурда гьатна хьи и дяведа абур кӀаник акатда, ва и месэлада политиквилин гьял жагъуриз хьаначирвиляй 1975 йисуз дяве ислягьвилелди акьалтӀун паталай Португалияди вичин колонияриз аслу туширвал гана, ва виш йисарин къене тухузвай колониалвилин политикадиз эхир эцигна. 1975 йисан 25 ноябрьдиз ихьтин хабарар чир хьанвай радикал чапла кӀеретӀри (асул яз десантникар ва Лиссабондин дявевилин полиция) гьукуматдин «элкъуьн» кьилиз акъудиз алахъна. Гьа чӀавузни «КӀуьдар группади» кьилел Рамалью Эаниш алаз абурун къаншардиз активдаказ дявевилин план — жаваб туькӀуьрна абуру радикал кӀеретӀар кӀаник кутуна. Гъуьгъуьнин йисуз уьлкведа демократия кӀеви ийиз куьмек авунай. 1976 йисан 14 июньдиз Рамалью Эаниша президентвилиз вичин кандидатура эцигзава ва хкягъунра вирида ван гунин нетижада португалиядин президент къуллугъдиз къвезва. Ада демократиядин конституция тестикьарзава ва уьлкве, гьардаз вичин гьукум кьиле тухудай кас авай, муниципалитетриз пайзава ва Азор ва Мадейра островриз автономиядин регионал гьукумат статус гузва.

1949 йисуз Португалия НАТОдик акатзава, адан член ва санал крар тухузвайди жезва, 1960 йисуз Европадин Ада Савдадин Садвалдик акатзава, 1961 йисуз Экономикадин ва Вилик финин крара Санал кӀвалахунин Организациядик ва 1986 йисуз Европадин Экономикадин КӀапӀалдик акатзава. 1999 йисуз Португалия эвро зонадиз гьахьзава, гьакӀни и йисуз Китай Халкь Республикадин гьукумдик Макао вугузва. Европадин Садвалдик гьахьай чӀавалай, уьлкве пудра председетельвал кьиле тухузвай, 2008 йисуз Лиссабондин икьрар къабулнавай.

Политикадин тукӀуьрунар

Португалия парламентвилин гьукумат я. 5 йисан президент виридан ван гуналди хкягъзава.

Португалияда гзафпартиядин система кардик ква.

Административ ччара авунар

Португалиядин округарни районар

Португалиядин округарни автономдин регионар:

Округ / Авт. регион	№
1. Авейру	19
2. Бежа	14
3. Брага	14
4. Браганса	12
5. Каштелу-Бранку	11
6. Коимбра	17
7. Эвора	14
8. Фару	16
9. Гуарда	14
10. Лейрия	16
11. Лиссабон	16
12. Порталегри	15
13. Порту	18
14. Сантарен	21
15. Сетубал	13
16. Виана-ду-Каштелу	10
17. Вила-Реал	14
18. Визеу	24
19. Азор островар	19
20. Мадейра	11

Кьилин шегьер

• Лиссабон — Тежу вацӀун къерехда чка кьунва. Шегьердин майдан — 84 км². Агьали — 556 797 кас. ЧӀехи Лиссабон (кьилин шегьердин мукьув гвай чкайрихъ галаз) — 2750 км² ва агьали 2,1 млн кас.

1976 йисал кьван Португалия провинциярриз пай хьанвай. Административвилин масакӀайрин гуьгъуьнлай Португалиядин ччилер 18 округдиз пай хьана, гьа округарни 308 районриз пай жезвай. Островрин ччилериз (Азор островар ва Мадейра) автоном регионрин статус къачуна.

География

Португалиядин топографиядин карта.

Алай чка

Португалия Евразия континентда виридалай рагъакӀидай патан гьукумат я. Пиреней зуростровдин кьиблединни — рагъакӀидай пата чка кьунва. Къураматда кьилди са Испаниядихъ галаз сергятда ава (1 214 км). ГьакӀни Азор островарни Мадейраостров Португализ талукь я.

Азор островар Атлантик океандин кӀане авай хъиткьердин юкьва арадал атана, островрикай бязибур са тӀимил вилик вулканиквилинбур тир. Португалиядин виридалай кьакьан чка Пико островда авай Пико сув — вулкан я, гьуьлелай 2351 м кьакьанда ава. Вулкандин эхиримжи гадрун 6000 йис къван идлай вилик хьанвай. Гилан береда вулкандин гадрунар, ччилин кӀаникай экъечӀзавай чими ятарин ва газрин гьалда гьалтзава.

Португалиядиз океандин къерехда авай гзаф гегьенш ччилер ава. Материкда авай Португалиядин къерех ччилерин яргъивал — 1230 км, Азор островрин къерех ччилер — 667 км ва Мадейра островдин къерех ччилерин яргъивал — 250 км я, иниз гьакӀни касни яшамиш тежезвай Селваженш остров ва Порту-Санту остров талукь я. Порту-Сантру островдин къерехра авай 9 км яргъивилин къумадин кӀунтӀар асулдай органикадинбур я (континентдин Португалиядин асулдай минералрикай арадал атанвай къумадин кӀунтӀарилай тафават аваз я) ва туристрин арада пара тӀвар — ван авай чка я. Португалиядин океандин къерехда авай ччилериз кьетӀенвал гузвай чка Авейру шегьердин мукьва авай Вогу вацӀун сивик чка кьунвай Риа ди Авейру тӀвар авай къенепатан вир я, яргъивилиз 45 км ва гьяркьуьвилиз 11 км авай вир кьери гъетерив ва гуьлуьн нуькӀверив бул я.

Климат

Субтропикни аравилин гуьлуьн климат ава. ХъуьтӀуьн юкьван температура 5-10 °C, гатун 20-27 °C. Португалия, хъуьтуьл гьавадин жуьре авай Европадин уьлквейрикай сад я, йисан юкьван температура кефер пата суварин чкайра 13 °C , кьибле пата Гвадиана вацӀун гьавизда 18 ° С я. Уьлкведин кефер патан сувара ва юкьван районра гад хъутуьл я. ХъуьтӀуьнни зулун гьава адетдалди чӀимел ва къайи я, кефер патан районра и мекьи береда аязар алукьзава. Амма Португалиядин кьибле патан районра хъуьтӀуьн температура адетдалди 5° С кьван жезва, ва 0 °C кьван кьериз агакьзава.

Къайдадалди, гатунни гатфарин береда виридалай кьуру ва яргъи ракьинин йикьар авай июнь ва август варцара, уьлкведин пара патара кьетӀендиз Алентежу регионда чимивал 40 °C кьван агакьун мумкин я. Соа вацӀун дугунда авай археологиядин паркуна тухванвай жугъурна — чирунрин нетижада малум хьана хьи ина чимивал 50 °C дережадиз хкаж хьанвай. Тахо ва Дору вацӀарин гьавизра чка кьунвай районра, йисан юкьван температура 20 °C кьван хкаж жен мумкин я.

Виридалай максимал чимивилин температура Риудадеш региондин Сан-Жуан-да-Пешкейра шегьерда малум хьанвай — 50,5 °C. Уьлкведа, йисан юкьван къваларин къадар суварин кефер районра — 3000 мм, кьибле Алентежу регионда — 600 мм. ХъуьтӀуьз рагъ авай сятерин къадар 4-6 сят, гатуз 10-12 сят. Са йисан къене рагъ авай сятерин къадар 2500—3200 сят я.

Жив гьамиша къайдадалди уьлкведин кьуд районра къвазва: Гуарда, Браганса, Вила-Реал, Визеу, ва кьибле патаз фидалди тӀимил жезва, Алгавре региондин чӀехи пайда кьуьд жив галачиз алатзава. Серра-да-Эштрела, Серра-ду-Жеров ва Серра Монтешинью хьтин кьакьан сувавилин чкайра хъуьтӀуьз температура — 10 °C кьван агъуз жезва, ва пара живер къвазва, ина живер октябрьдилай майдал кьван амукьзава.

Рельеф

Португалиядин кьибле пад

Дору вацӀун кефер пата кча кьунвай, Португалиядин рагъакӀидай пата авай Минью ва Алту-Тразуж-Монтиш, рагъэкъечӀдай пата авай Алту-Дору провинциярин рельеф лекъвер, синер, кӀамар авай сувавилин чкаяр я. Дору вацӀалай Тежу вацӀун вини патал кьван фенвай Бейра провинцияни сувавилин чкайри кьунва. И провинциядин юкьван пата материкда Португалиядин виридалай кьакьан чка — Эштрела сув ава (1993 м). Тежу вацӀун агъа пата ва къерхдив гвай Лиссабон шегьердин кеферни кьибле патара авай мублагь дуьзенвал Эштремадура провинциядиз талукь я. Эштремадурадилай рагъэкъчӀдайни кьибле патара кӀунтӀар авай ччилерин Алентежу провинция физва, амма Португалиядин вири кьибле пад, Кефер Африкада хьиз аравилин гуьлуьн тӀебиатдин гьал авай, Алгавре региондин дуьзенвалри кьунва.

Португалиядин ччилера Дору ва Тежу вацӀарин дугунар ачух тафават аваз я. Вини патан авахьунра вацӀар гуьтӀуьни дерин я, Атлантик океандин мукьув вацӀар гьяркьуь хьана дуьз дугунриз элкъуьр хъжезва. Ин вацӀари Португалиядин ругуд штатрикай вад штат тӀебии сергьятриз пайзава.

Набататринни гьайванрин дуьнья

Халкьдин парк Пенеда — Жереш.

Инсадин эсер чӀехи хьайитӀани Португалиядин флорани фаунади тӀебии гьал авайвал хуьнва. Къерех патара набататрикай нарат ттар гзаф битмишзава. Гьукуматдин кефер ва юкьван патан къерех чкаяр мегъуьн ттарарин тамари ва цӀивелин ттарарин кӀапӀалри кьунва. Кьурагь чкайрин чими гьава пробка ттарарин ва къванцин мегъуьн ттарарин экъечӀуниз хъсан таъсирзава.

Вири санлай къачурла — Португалиядин майдандин тахминан 1/5 пай тамари кӀевирза. Тамарин 50 % цацар хьтин пешерин ттарари кьунва (чӀехи пай нарат ттарар). Пробкадин мегъун ттар 607 агъз. га майданда битмишзава. Гьавиляй Португалияди вири дуьньядиз 50 % къван пробкадин мегъуьн ттарцин чкал гузва. Эвкалипт ттарарин плантацияяр битмишзава — целлюлозадинни — чарчин промышленностьдин асул ва чӀехи метлеб авай чешме я, ттарар маса эвкалипт ттарарикай фад чӀехи хьунивди тафават аваз я. Португалиядин экономика гзафни — гзаф тамарикай аслу я лугьузни жеда.

Португалиядин фауна маса Юкьван Европадин гьукуматра авай хьиз я. Некхъвадай гьайванрин фауна пара жуьреба — жуьре я: ина сикӀ, барсук, ибериядин машах, ибериядин жанавур, чӀуру кьун, чӀуру кацӀ, кӀвалин къуьр, цӀуцӀулар, мангуст, генетта, кьеридиз Миньо вацӀун мукьув шуьтруь севни гьалтзава. Португалия, куьч жезвай нуькӀверин рехъерин кьилин рехъе ава лугьуз ини зурба къадарда нуькӀверин жуьрейриз гьалтиз жеда. Ина нуькӀверин тахминан 600 жуьре ава, ва гьар йисуз цӀийибур сиягьдиз кхьизва.

УьцӀуь тушир цин гъедерикай ина 100 жуьре ава. Абурикай садбур пара кьетӀен, кьери, яшамиш жезвай чкаяр квахьунин, кьурагьвал галукьунин ва тӀебиат кьацӀунин себебдалди терг жезвай жуьреярни авайди я. Гуьлуьн гъедерин жуьреба — жуьревилерай Португалия дуьньяда садлагьай чкайра ава, ина гуьлуьн гъедерин 1000 жуьре ава, абурикай виринриз магьшурбур — сардинар, тунец, атлантикадин скумбрия .

Португалияда кьетӀендаказ хуьзвай тӀебиатдин ччилер — халкьдин паркдиз акатзава, уьлкведа 13 халкьдин парк ава (эхиримжи парк 2005 — й йисуз туькӀуьрнавай), кӀуьд къадагъа алаз хуьзвай чкаяр, вад тӀебиатдин имаратар ава.

Накьвадин винел алай къат: асул гьисабдали Португалиядин накьв къумадинни кислота квай я, кьетӀендиз вулкандин жинсиникай арадал атанвайди я.

Экономика

ЦипицӀрин плантацияр

1985 йисалай Португалияди вичин экономика вилик тхунин ва кӀеви хъувунин процессриз эгечӀнай, ахпа 1986 йисуз ЕСдик акатнай. Сада сад дегишарзавай гьакимри португалиядин экономикадиз пара цӀийикӀаяр ттунвай, уьлкведа крар кьиле тухузвай пара къадарда фирмаяр, телекоммуникациядин идараяр ва пуларин такьатрин къуллугъар яни финансированияр чпин гъилиз къачунвай. 1999 йисуз еропадин «евро» валютадиз бине эцигунин кӀвалахда цӀусад уьлквейрихъ галаз Португалияни иштиракнай.

1990-лагьай йисара экономикадин хкаж хьунин дережада ЕГда авай уьлквейрин арада Португалия кьакьан чкада авай. Агьалидин са касдиз къвезвай ВВП 76 % къван я. 2005 йисуз Виридуьнья Экономикадин Форумди тухузвай сиягьда Потугалия 22 — лагьай чкадиз эцигзава, ва экономикада Испания, Ирландия, Франция, Бельгия уьлквейрилай алудна.

Португалиядин гьава, рельеф ва накьв виже къвезвайвиляй хуьруьн майишат пара вилик фена. КӀвалах алакьдай агьалидин 12 % хуьруьн майишатра кӀвалахзава. Гзаф чӀехи кьадарда зейтундин ттарар (4000 км²), ципицӀ салар (3750 км²), къуьл (3000 км²) ва хархар (гьажибугъда) (2680 км²) гьасилзава. Чехирдизни (кьетӀендиз портвейн ва мадейра) зейтундин чӀемдиз хас тир вини дережадин еридиз виринра кьимет аваз гьисабзава. ГьакӀни Португалия хъсан еридин емишар гьасилзавай уьлкве я, гьабрун арада Алгавредин апельсинар, рагъакӀидай региондин роч-чуьхвер, Гардунгьа цӀиргъина битмиш жезвай шурван пӀини ва Мадейрадин банан.

Португалия — индустриални-аграрвилин гьукумат я. Промышленностьдин адетдин хелерикай пара метлеб авай хелер — хрун (памбагъдикай парчаяр), цун, чехир авун, зейтундин чӀем гьасил авун, гъедерин консервар гьасил авун, пробкадин чкал расун (дуьньяда кӀвенкӀве чкада ава). ЧӀулав ва рангадин металлар расун, машинар туькӀуьрун (гимияр туькӀуьрун ва кӀватӀун), ва гакӀни химиядин, нафтӀ расун, нафтӀадинни — химиядин, цементдин, шуьшединни-хъенчӀин промышленностяр гегьенш жезва. Хуьруьн майишатра лежбервал вини я. Расзавай ччилерин зур пай къван кьуьгъверри кьунва.

Хуьруьн майишатда вине физвай хелерикай сад малдарвал я — карч алай чӀехи малар хуьн, хпехъанвал, вакӀарбанвал, гъедерхъанвал. Экономикада гъедерхъанвалдин метлеб агъуз хьана, и хиле гьукуматдин кӀвалахдай къуватдин 1 % кардик ква. Португалиядин флотди кьетӀен Португалиядин экономикадин зонада гъедер кьазва. Умуман, и ятара и жуьре гъедер гьалтзава: сардин, макрель, осьминог, тур — гъед ва тунец.

Виридалай пара метлеб авай промышленностьдин хел — пробка расун я. Дуьнядиз къвезвай пробкадин 57 % Португалияди расзава. Португалияди вири дуьньядиз маса гузвай минералрин ресурсар — цур, литий, вольфрам, къеле, уран, никӀин шпат, къванцин кьел, тальк ва мармар.

Экспортдиз гузвай асул затӀар: парча, партал, техника, электрикадин алатар, транспортдин алатар, кӀвачин къапар, тумаж, кӀарас, пробка, чар ва мсб. Уьлкведи асул гьисабдалди Евросадвалдин Испания, Германия, Франция, Италия ва ЧӀехибритания хьтин уьлквейриз экспорт ийизвай.

ИнфратуькӀуьрунар

Чирвилер

1290 йисуз бине эцигай португалиядин Коимбра Университетдин минара; дуьньядин виридалай цӀуру университетрин сиягьда физва

Португалиядин чивилерин система чирвилерин министерстводин ва макитдин, технологияринни чӀехи чирвилерин министрдин къайдадик ква. Гьукуматдин чирвилерин система мадни кьиле физва ва гегьенш кардик ктузва, амма ина чирвилерин гьар са дережадин кьилдин ксарин (хсуси) мектебарни ава.

Аялар ругуд йисалай мектебдиз физ эгечӀзава. Мажбури яз 12 йис кӀелзава. Чирвилерин сад лагьай дережа — базадин дережа са шумуд циклриз ччара жезва: 1-й цикл (1 йис — 4 йис), 2-й цикл (5 йис — 6 йис), 3-й цикл (7 йис — 9 йис).

Гьар циклдилай къулухъ студентри португал чӀаланни математикадин тестар гузва. Гуьгъуьнин дережа — чӀехи дережадин чирвилер я, 10, 11, 12 классар кьунва.

Студентриз гьакӀни чирвилерин курсариз ва профессионал курсариз физ жеда. Квалификация гилигун паталай, студентди професионалвилин сертификат къачузва.

Португалиядин университетар 1290 йисалай аваз я, абурилай виридлай цӀуру Коимбра Университет я, Коимбра шегьерда амукьдалди вилик ам Лиссабонда туькӀуьрнавай. Адетдалди университетар факультетрикай, институтрикай ва мектебрикай ибарат я. Португалиядин университетри Болониядин декларация 2006-й йисалай къабулнавай. Гила уьлкведа виридалай чӀехи Университет Порту я, ина 31 000 кьван студентар кӀелзава, ва адан инженериядин факультет Европада виридалай чӀехиди я. Ина университетрин цӀийи дараматар эцигун планра ава, ва къведай береда Иберия зуростровдин уьмирдикай макитдин зурба юкь жеда.

Статистикадиз килигайла, 15 йисарилай вини, кӀелиз — кхьиз жезвай агьалидин чирвилерин юкьван дережа — 93,3 % я, итимрин арада — 95,5 %, папарин арада — 91,3 % (2003 йисан къиметар). Кьилин мектеб акьалтӀнавайбур 100 % я, агьалидин саки 20 % — диз чӀехи дережадин чирвилер ава. Португалиядиз ччара уьлквейрай пара кьван студентар кӀелиз къвезва, ва 2005 лагьай исуз ччара уьлквейрай атанвай студентрин къадар 380 000 — диз агакьнай.

Сагъвал

Лиссабонда Санта-Мария начагьхана

Сагъвалдин система Сагъвалдин халкьдин системади (NHS) кьиле тухузва.

Европадин маса уьлквейра хьиз Португалиядани кьиникьрин чӀехи пай инфекциятушир начагьвалрин себебдай жезва. Ина рикӀинни хъиртишрин начагьвалрикай жезвай кьиникьрин къадар еврозонадилай пара я, гьакӀни кьиникьрин 17 % цереброваскуляр начагьвалрикай жезва. Агьалидин 12 % пахлахан начагьвалдикай рекьизва, им Европадилай са тӀимил агъуз я. Пахлахан фад — фад аялрик ва 44 йисарилай агъа папарик гьалтзава. Дишегьлийрин арада жигеррин пахлахан гегьенж жезва, ва никӀедин цӀумаруфдин пахлахандин дережа фад агъуз жезва. 1980 йисалай Европада, шекердин диабет начагьвалдикай рекьизвайбурун къадардай Португалияди сад лагьай чка кьунва.

1980 йисалай аялрин кьиникь агъуз хьана, гьа чӀавуз 1000 цӀийиз хайи аялрикай 24 аял рекьизвай, амма гила 1000 аялрикай 3 кьиникьин вакъия жен мумкин я. Инсаниятдин гегьеншвалдин къедрин нетижада, 2006 йисуз Португалияда агьалидин уьмуьрдин юкьван яш 77.9 йис тир.

Энергия

Португалия, энергия бегьем тушир уьлкве я, маса уьлквейрай къачузвай ччиликай хкуддай мядендин менфятдин затӀар вири энергия гьасилун паталай харж ийизва. 2005-й йисуз Португалияди 4657 ГВт/с энергия гьасил авунай, асул гьисабдалди кьве чешне кардик ктунвай: акьалтӀ жезвай — 80,8 % (цӀивин — 32,7 %, тӀебии газ — 29,2 %, нафтӀ — 18,9 %) ва акьалтӀ тежезвай чешмеяр — 19,2 % (яд — 11 %, гар- 3,8 % , биомасса — 3,0 %, масабур — 1,4 %).

Португалиядин гьукуматди, 2010 йисуз вири энергиядин 45 % акьалтӀ тежезвай чешмейрикай хкудиз къаст авуна. Гьавиляй Алентежу региондин Алкева хуьруьн мукьув РагъакӀидай Европада виридалай чӀехи ЦЭС туькӀуьрна кардик ктунвай.

2007 йисуз Бриншеш райондин Серпа хуьре, дуьньяда чӀехибурукай сад 11 МВтдин ракьинин батарея эцигнай. Идалай гъейри улькведа кар ийизвай гарун станциярин кьуват, 2012 йисуз 5100 МВтдал кьван хкажиз къаст авунва.

Улакьар

Португалиядин метрополитен

Автомобиляр ва маса транспортдин улакьар гегьеншдаказ кардик квайвиляй 1990 - й йисара Португалияда транспортдиз чӀехи метлеб гузвай. Дуьньяда садлагьай автомагистраляр туькӀуьрнавай уьлквейрикай сад Португалия я. Ина 1944 йисуз Лисcабонни Оэйраш шегьерда авай вири дуьньядиз тӀвар — ван авай «Халкьдин майдан» футболдин майдандиз физвай Португалияда садлагьай автомагистраль рехъ ахъайнавай, гуьгъуьнлай 1991 йисуз эцигна куьтягьнавай Лиссабонни — Кашкайш автомагистраль рехъ ахъайнавай (гилан А5). 1980-й йисалай ина авто — рехъер эцигунин кӀвалахар йигин ккамаралди гегьенш жез эгечӀнай. Гила Португалиядин автомагистральдин чил пара вилик фенвайди я ва саки вири уьлкве кьунва, вири чӀехи шегьерар ва цин къерехда авай шегьерар сад — садахъ гилигзава, чилин умуман яргъивал 3000 км кьван я.

Уьлкведин чӀехи районра метрополитендин системаяр ава: Лиссабондин метрополитен, Метро Сул до Тежу ва Портодин метрополитен, гьар садан яргъивал 35 км — дилай пара я.

Инсанрин тухунар ва парарин чӀугунар 3319 км яргъивилин ракьун рекьин куьмекдалди кьилиз акъудзава, гьисятда 1 430 электик кьуватдалди кӀвалахзавай поезда кардик ква, абурукай 900 поезд кьакьан йигинвалдинбур я ва сятда 120 км йигинвал кӀватиз алакьзава. Ракьун рекьин хилериз REFER компанияди килигзава, амма инсанар тухун ва парар чӀугун Португалиядин Ракьун Рекь компаниядин везифа я. 2006 йисуз компанияди 133 000 0000 кас ва 9 750 000 тонн пар тухванвай.

Массайрин информациядин такьатарни алакъа

Португалиядин 2007 йисуз бине эцигнай телевидениединни радио гегьеншунин юкь

Португалиядин алакьадихъ — телефон, тв ва радио гегьеншвал, почтадин алакъа, интернетдиз экъечӀун акатзава. Дуьньяда мобил телефонар гьатунин темпда Португалия кьакьан чкада ава ва мобил телефонрин къадар уьлкведин агьалийрин къадардилай виниз экъечӀнай (2007 йисуз мобил телефонрикай менфят къачузвайбурун кьадар 13 413 000 000 тир).

Газетар

• Газета Слово Архивация 18 июнь 2012 йисан. — «Слово» — урус чӀалал газет, урус чӀалал рахазвай туристриз ва Европада амукьзавай ксариз.
• Маяк Португалии Архивация 5 сентябрь 2012 йисан. — «Маяк Португалии» — РагъэкъечӀдай Европадай куьч хьанвай иммигрантриз талукь тир урус чӀалал газет.
• Correio da Manhã — Корею да Маньян
• Diario de Notícias — Диарио ди Нотисиаш
• Expresso — Эспресу
• Publico — Публику
• Jornal de Coimbra — Журнал ди Коимбра

Агьалияр

Португалиядин агьалидин къалинвал

Ксарин къадар

• 1911 йис — 5,97 млн кас
• 1920 йис — 6,03 млн кас
• 1930 йис — 6,82 млн кас
• 1940 йис — 7,72 млн кас
• 1950 йис — 8,51 млн кас
• 1960 йис — 8,85 млн кас
• 1970 йис — 8,65 млн кас
• 1981 йис — 9,83 млн кас
• 1991 йис — 9,86 млн кас
• 2001 йис — 10,35 млн кас
• 2011 йис — 10,56 млн кас

Яшдин туькӀуьрун: 0 йисалай — 14 йисарал къван: 16,4 % (итимар — 912.995 агъз. / папар — 835.715 агъз.), 15 йисалай — 64 йисарал къван: 66,2 % (итимар — 3.514.905 мил. / папар — 3.555.097 мил.), 65 йисалай: 17,4 % (итимар — 764.443 агъз. / папар — 1.093.755 мил.). Португалия, аялвилин кьиникьрин къадардин коэфициент виридалай агъада авай уьлквейрикай сад я.

Агьалийрин уьумьурдин юкьван яш — 77,9 йис я. Йисан гзаф хьун 0,305 %. Аялар хунинвал — 10,45 (агъзур касдиз). Кьиникьар — 10,62 (агъзур касдиз).

КӀелиз — кхьиз чирвилерай, агьалидин 93,3 % кхьзни кӀелиз жезва, савад авачирвал йисарин финифда агъуз жезва. Португалия вилик фенвай гьукумат хьайитӀани уьлкведин бязи чкайра инсанриз цин гунгарриз ва электричестводиз гилани рехъ атӀана. Санитарвилин алакьа гьеле уьлкведин вири майдан кьунвач, ва канализацияр авачир кӀвалер пара къадарда ава. Медицинадин къуллугъриз ва дарманар къачунин рехъ гьукуматди саки вири 95-100 % агьалидиз замин авуна.

Португалияда 451 000 къван иммигрантар яшамиш жезва (2009), им вири агьалидин 5 % къван я, идалайни гъейри иммигрантрин чӀехи пай Бразилия (115 882), Украина (52253), Кабо-Верде (48417) ва гьакӀни Молдова, Румыния, Гвинея-Бисау, Ангола, РагъэкъчӀдай Тимор, Мозамбик, Сан-Томени Принсипи ва Урусат хьтин уьлквейрай куьч хьанвайбур я.

ЧӀал

Португалиядин оффициал чӀал — португал ва 1999 йисалай миранд чӀалар я. Дуьньядин пуд континентда: Евразияда, Африкада ва Кьиблепатан Америкада и чӀалал рахазвайбурун къадар 210 миллиондалай пара я, гегьеншвиликай дуьньяда вадлагьай чкада ва рагъакӀидай дуьньяда пудлагьай чкада ава. Португал чӀал, роман чӀаларин группадин иберни-роман агъагруппадин чӀалариз талукьвиляй испан чӀалаз пара ухшар я, вучиз лагьайтӀа испан чӀални иберни — роман агъагруппадиз акатзава. Португал чӀалан гьасилуниз зурба таъсир герман ва араб (маврар) тайифайри ганвай, гьинай португал чӀалдик гафарин чӀехи пай акатнавай.

1999 йисалай официалвал кьачунвай миранд чӀалал Португалиядин кеферни рагъэкъечӀдай патан Миранда-ду-Дору, Вимиозу, Могадору муниципалитетрин гъвечи агьалиди рахазва. И чӀалал, агъадихъай тӀвар кьунвай муниципалитетрин мектебра тарсар гузва. Амма адан адавилелди кардик кутуниз, гьукумат паталай кьадар эцигна, ва гила активистри, Португалияда яшамиш жезвай инсанрин адавилелди хайи чӀалал рахаз ихтияр гузвай къанунрив, жемят таъминариз алахъзава.

Меденият

Португалиядин культура Аравилин гуьлуьн а патай ва европадин континентдай атанвай культурайрин таъсирдай арадал атанвай акахьнавай культура я.

ЦӀуд йисарин къене, 1990 ва 2000 йисара Португалияди вичин культурадин объектар гегьеншарна вилик тухузвай, ва 1956 йисуз Галуст Гуьлбенкянан Фонд туькӀуьрнавай. ГьакӀни уьлкведин пара районра общество — культурадин кӀвалер, улубханаяр ва концертрин дараматар эцигна ва я гуьнгуьна хтунвай, абурикай виридалайни гзаф тӀвар — ван авай Лиссабонда Культурадин юкь Белем ва Порту шегьерда Серралвс фонд ва музыкадин КӀвал я.

Суварарни ял ялдай йикъар

• ЦӀийи йис — 1 январь;
• Карнавалдин саласа — февраль/март, Руьхъведин Арбе йикъан вилик квай югъ, ЧӀехи Сив хуьн сувардин садлагьай югъ;
• Зурба Жуьме — март/апрель, Ашервилин Гьафтедин жуьме;
• Адавилин югъ — 25 апрель, 1974 йисан революциядин йис тамам хьайи югъ ;
• Зегьметдин югъ — 1 май;
• Христова бедендин сувар — май/июнь, Пасхадилай къулухъ кӀуьдлагьай югъ;
• Португалиядин югъ — 10 июнь;
• Пак Богородицадин кьиникьин югъ — 15 август;
• Республикадин югъ — 5 октябрь, 1910 йисуз Португалия республика хьиз малумарнай югъ;
• Вири Пакбурун югъ — 1 ноябрь;
• Аслутуширвилин югъ — 1 декабрь, 1640 йисуз Испаниядилай ада хьунин йис тамам хьайи югъ;
• Рехне квачиз аял кьунин югъ — 8 декабрь;
• Рождество — 25 декабрь.

Зарият

Луис де Камоэнса, португалиядин зариятда виридалай зурба ксарикай сад.

Реннесанс береда португалиядин зариятда чӀехи метлеб авай ва машгьур эсеррин арадай Луис де Камоэнсдин эпосдиз талукь тир «Лузиадаяр» поэма хкягъиз жеда. Им географиядин ахъаюнрикай кхьенвай садлагьай эсер я. Португалиядин маса тӀвар — ван авай а чӀаван зарийрикай сад — Са ди Миранда я. XVI виш йисан португалиядин театордин харусенятдиз чӀехи метлеб авай крар — драмматург Жил Висентеди кутунвай. Ада вичин эсерар португал ва испан чӀалал кхьизвай.

XIX виш йисан португалиядин литературадин зурба векил реалист — зари Жозе Мария Эса ди Кейруш тир.

Авантюрист ва португалиядин кьиспесда виридалай чӀехи зари Луис де Камоэнсди, Вергилий Марондин Энеида эсердай менфят къачуна ва а тегьерда кхьенвай Луизиадаяр, португалиядин гилан бередин зариятдиз пара хъсан таъсир гана. Португалиядин гилан бередин зариятдин тӀвар — ван авай векилар: Алмейда Гаррет, Камило Кастелу Бранку, Еса ди Кейруш, София ди Мелу Брейнер, Антониу Лобу Антунеш ва Мигел Торга я. ГьакӀни зариятдин и стильда мадни магьшур 1998 йисуз Нобелдин зарият премия къачур зари Жозе Сарамаго я.

Португалиядин виридалай чӀехи Луиш ди Камойнс ва Фернанду Песоа зарийрин береда, португалиядин зариятдин поэззия хелда кӀвалахзавай Антеру де Кентал, Эужениу ди Андраде, София ди Мелу Брейнер, Флорбела Эспанса, Цезариу Верди, Антониу Рамуш Роза, Мария Цезарину, Жерберту Элдер, Ал Берту, Алешанду Онил, Руй Белу хьтин зарияр къалуриз жеда.

Музыка

Португалиядин умуман культурадиз ва гьакӀни музыкадиз диб эцигнавайди романрин культура я, Португалияди кьунвай маса халкьарин ва маса халкьари португалиядин ччилер гъилериз чӀугунин алахъунрин финифда арадал атанвай культурайрин пара компонентар гвай музыка я. Португалиядин музыкадиз испаниядин музыкадихъ галаз са дувулар ава ва виш йисаралди санал вилик физвай, амма португалиядин музыка къати кьетӀенвилелди тафават аваз я. Португалияда, музыкадин жанрикай виридалай гегьенш жанр — фаду (порт. кьисмет) я. Ин жанр португалиядин виликан колонияр хьайи Кабо-Вердеда ва Бразилияда гилани вилик физва.

Харусенят

Европадин уьлквейрин арада Португалия харусенятдин карда са чӀавузни кӀвекӀве аваз фидайди тушир. Гьатта Ренессанс береда уьлкве лап вини дережада вилик физвай чӀавуз, португалиядин чӀугварар европадин харусенят вилик фининда къерехда акъвазнай. Гьа береда португалиядин чӀехи чӀугвар Нуну Гонсалвиш тир. XIX виш йисуз португалиядин чӀугварвалдин тӀвар — ван авай векилар ва гилан бередин халкьдин чӀугварвалдиз бине эцигай ксар Жозе Мальоа ва Колумбану Бордалу Пиньейру тир. Мадни машгьур чӀугвар, Францияда чӀугварвилин чирвилер къачунвай, 30 йисар хьайила кьейи Амадеу ди Соза-Кардозу я.

Дин

Фатимада авай Дева Мариядин собор, католиквилин клиса

Португалиядин конституцияди гьар са диндихъ адавилелди чӀалахъ жез ва динрин барабарвал заминарзва.

Уьлкведин агьалидин 84,6 % католицизм диндихъ чӀалах я. Эвелимжи нубатда им тарихдикай ва Испаниядихъ галаз мукьвавиликай галкӀанва. Клиса гуькуматдикай ччара я, ва гьукумат паталай са финансвилин куьмекни кьвезвач. Вири агьалидин 1 % протестантар я. Лассабондани Портуда, санал 200 агъз. кас кьазвай чувудрин жемиятар ава. Хабар кьунин нетижарикай, агьалидин 4,5 % чеб атеистар гьисабзава.

50 000 къван Иеговадин шагьидарни ава, уьлкведа и дин 1925 йисалай ава. 1961—1974 йисарин арада къадагъа авунай ва чпин крар абуру чинебан кьле тухузвай. 1974 йисан декабрьдиз Иеговадин Шагьидрин Ассоциация гьукумат паталай тестикьарнай, ва Алкабидеше шегьерда штаб ччара авуна тайинарнай.

ТӀимил пай 2 % ислам (15000 кас), буддизм ва маса динар я, кьетӀендиз иммигрантрикай ибарат я.

1496 йисан 5 декабрьдиз король Мануэль I ганвай къарардал ина яшамиш жезвай чувудар уьлкведай чукуриз эгечӀнай, абуруз кьве хкягъунин ихтияр ганвай, я амукьна мажбурвилелди ийидай кӀвалахар авун ятӀани уьлкведай депортация хиве кьун. Гьар гьикӀ хьайитӀани Португалияда авай чувудрин жемятди чпи чеб хуьна ва гилани ина чпин диндин кӀвалахар кьиле тухузва. 1506 йисуз Лиссабонда чувудрин кьиникьар эгечӀнай, гьа чӀавуз 2000 — 4000 къван чувуд кьенай, им Европада хьайи а бередин виридалай кӀеви тарашун тир. Гила Бельмонти хуьре чпиз туькӀуьрнавай актив жемят, чувудрин кӀеви къастар ва садвал къалурзавай чешне я.

Яракьавай къуватар

Португалиядин яракьавай къуватариз бине эцигай пуд хел: аскервал, флот ва Португалиядин дявединни гьавадин къуватар я. И къуватар уьлкведин майдан сагъдиз хьуьн, гуманитар куьмек, уьлкведа ва сергьятдилай къеце авай уьлквейра саламатвал хьуьн патахъай къуллугъдик ква. 2000-й йисарилай ина мажбури тир аскервилин къуллугъ кардик квач. Гуьгьуьлавазвилелди тир эскервилиз эверун 18 йисал кьван я. Къад лагьай виш йисуз, Португалия кьве чӀехи дяведик акатнай: Дуьньядин садлагьай дяве ва португалиядин колониалвилин дяве.

Спорт

2004 йисан европадин чемпионат

Уьлкведа спортдин виридалай машгьур жуьре — футбол я. Португалия дуьньядиз пара кьван зурба тӀвар — ван авай футболистар ганва:

• Эйсебио — 1960-й йисара дуьньяда кӀвенкӀве аваз физвай бомбардир тир.
• 1990—2000 йисара дуьнья футболдин гъетериз португалжув Луиш Фигу, Руй Кошта, Педру Паулета, Криштиану Роналду хьтин футболистар талукь тир.

Уьлкведин кӀвенкӀве аваз физвай футболдин клубар лиссабондин «Бенфика» ва «Спортинг», гьакӀни ФК «Порту» я. 1966 йисан футболдай дуьнья чемпионатда Португалиядин халкьдин кӀватӀал пуд лагьай чка кьунвай, 2006 йисуз — кьудлагьай чка.

2004 йисуз Европадин кӀвалин чемпионатда Португалия финалдиз экъечӀнай. ГьакӀ ятӀани чӀехи дивизионда Португалиядин «Спортинг Брага», «Академика Коимбра» ва «Витория Гимарайнш» хьтин тарихдин клубарни ава.

Футболдай гъейри Португалияда гьакӀни мини-футбол (футзал), гьуьлуьн футбол, регби, елкендин спорт, балкӀандал финиф, дзюдо, велоспорт, фехтование, хоккей бицӀи чархарал, къезил атлетика ва тфенгар ягъун. 1912 йисалай Португалия Олимпиядин къугъунра иштиракзава. Португалиядин спортсменри къезил атлетикадай кьуд къизил олимпия медаль ва спортдин маса жуьрейрай пара кьван гимишдин ва кишпирдин медалар къачунвай.

ЭлячӀунар

• FM Португалиядай радио — Португалиядай хабарар гузвай радиостанцияр
• cia.gov Архивация 15 май 2016 йисан.
• Permanent Mission of Portugal to the United Nations Архивация 23 апрель 2012 йисан.
• Милли инглис чӀалан газет

Гьукумат

• Portal do Governo — Португалиядин гьукуматдин портал
• Assembleia da República — парламентдин официал сайт
• Presidência da República Portuguesa — Португалиядин президентдин официал сайт
• Exercito Portugues — Португалиядин Яракьавай къуватрин сайт
• Camara Municipal da Lisboa — Лиссабондин мэриядин сайт

Туризм

• Сиягьатдинни туризмдин официал вебсайт
• Португалиядин гьукуматдин официал сиягьатдин/медиа вебсайт