Испик (СтӀал Сулейман район)
И терминдин муькуь манаярни ава, килига: Испик.
 Хуьр
|
.svg)
Испик, Спик (урус. Испик) — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай хуьр. «Испикрин» хуьруьнсоветдин администрациядин юкь.
География
дуьзар хъувунХуьр СтӀал Сулейман райондин кьибледа, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай 7,6 км яргъал ала. Мукьвал алай хуьрер: Асалдхуьр, Бутахуьр, Шихидхуьр, ЦӀийи Испик.
Тарих
дуьзар хъувунХуьруьн тӀварцӀикай баян гун мумкин туш. Хуьруьн арадал атуникай вирида кьабулнавай кьиса тир са версия ава. И кьисадив кьурвал, са чӀавуз Азербайжандин Къуба шегьердай иниз пуд стха атанай: Верди стхади Шандак хуьр арадал гъанвай, гуьгъуьнлай а хуьр татарарни - монголрин къушунри харапӀайриз элкъуьрнай, Гезер стхади — Гезерхуьр, ва Нишкер стхади гилан Испик хуьруьн бине эцигнай.
XIII-XIV виш йисар хъенчӀер нехишралди расунин испикрин устӀарвал цуькведа авай вахт тир. И хъенчӀед затӀарин кӀусар Азербайжандин Къуба районда авай Испик ва Сулейман СтӀалрин Испик хуьрера пара кьадарда дуьздал акъуднавайвиляй, устӀарвилиз «испикрин» устӀарвал тӀвар ганай. Испикрин устӀарри расай гзаф хъсан хъенчӀин затӀар (кварар, курар, къапар ва мсб.) вичин вахтунда РагъэкъечӀдай Къавкъазда ва адан къеце пата пара тӀвар - ван аваз тир. Фактари къалурзавайвал, вилик устӀарри хъенчӀин затӀар расунин кӀвалахра кардик кутвазвай чепедин мяденар Испик хуьруьн мукьув гилани авайди я. ЦӀуру Испикра «Куьм», яни алугардай къул тӀвар алай мягьле амукьнава. Хуьре кьве мискӀин авай, Молла Мегьти, Молла Велимет (Етим Эминан дуст), Абдулманаф Эфенди хьтин араб чӀалан ва зариятдин машгьур специалист алимар авай.
Испикрилай 4 км кеферни - рагъэкъечӀдай пата сур ава. Мад са сур хуьрелай 500 метр кьиблединни - рагъэкъечӀдай пата акваз жеда. Тарихдин имарат «Шандакар» тӀвар алай сур, хуьруьн кьиблединни - рагъэкъечӀдай патан къерехдилай агъа пата са тӀварцӀин никӀе чка кьунва.
Хуьруьнэгьлияр малдарвилив, хуьруьн майишатдин крарив, гъилин устӀарвилив, бахчахъанвилив ва кеспи ийиз шегьерриз фидай лежбервилив алахънавай.
1966 йисуз хуьруьн агьалийрин са пай агъана авай «Дугун» лугьудай чкадиз куьч хьана, нетижада цӀийи хуьр арадал атана — ЦӀийи Испик.
XIX виш йисуз Испик хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Гуьней наибвалдиз талукь тир.
Агьалияр
дуьзар хъувунАлай чӀавуз хуьруьн 66 кӀвале 391 кас яшамиш жезва. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьре 102 майишатар авай, агьалийрин кьадар 520 кас тир [1].