Исмаиллы район
Исмаиллы район (азер. İsmayıllı rayonu / Исмаиллы району) — Азербайжан республикада авай муниципалитетдин район.
Муниципалитетдин район
Исмаиллы район
|
Администрациядин юкь — Исмаиллы шегьер я.
География
дуьзар хъувунИсмаиллы район Азербайжандин кефер пата, асул гьисабдалди Кьилин Къавкъаздин цӀиргъини кьиблепатан хушарал, кьакьан ва аскӀан сувар алай зулал ва Алазан-Гьафтеран дугунал ала.
Адан майдан — 2 064 км² я. Кефер пата Къуба райондихъ, рагъэкъечӀдай пата Шемаха райондихъ, кьибле пата Агъсу, Куьрдемир ва Гуьйчай районрихъ, рагъакӀидай патани Къебеле райондихъ галаз са сергьятра ава. Рельефдин чӀехи пай суварал къвезва. Виридалайни кьакьан чка Бабадагъ сув я (3639 м). Райондин чилерайтӀуз авахьзавай виридалайни метлеблу чӀехи вацӀар Гуьйчай вацӀ, Гирдыманчай, Ахох, Айричай, ПӀирсаатчай, Агъсучай ва Сулут вацӀар я. ГьакӀни, кьве тӀебии тушир цин гьамбарханаярни ава — Екехана ва Ашукьбайрам. Райондин чилерин 66 799 гектар тамарал къвезва. Райондин са пай Гьукуматдин Исмаиллы Заповедникдин сергьятрин къене, мукуь пайни Шагьдагъдин Милли Паркдин сергьятрин къене ава. Гзаф иер ва девлетлу тӀебиат хас тир Исмаиллы район Азербайжандин туризмдин хиле вилик фенвай чкайрикай сад я.
Тарих
дуьзар хъувунКъе Исмаиллы район алай чилер, чи эрадилай вилик III виш йисан сифте кьилера арадал атай Алпан уьлкведин сергьятрик квай тирди малум я.
Райондин статус адаз 1931 йисан ноябрь вацра ганай ва кьилин хуьр — Баскал тир. Адалай вилик йисара райондин чилерин чӀехи пай Баку губерниядин Гуьйчай ва Шемаха уездрин къене, гъвечӀи пайни Елизаветполь губерниядин Нуха уезддин сергьятрик квай.
2012 йисуз райондин Исмаиллы, Миджан, Газли хуьрер кьилдин муниципалитетар хьиз терг авуна Исмаиллы шегьердин администрациядик кутунай.
Агьалияр
дуьзар хъувунИсмаиллы район Азербайжандин гзаф-миллетрин районрикай сад ятӀани ина агьалидин чӀехи пай азербайжанар я. Кьадардиз килигна кьведлагьай чкадал лезгияр акъвазнава. Урусатдин империядин девирда и чилерал пара кьадарда эрмени хуьрерни авай. Къарабагъдин яракьлу конфликтдин йисара эрменияр Азербайжандай катна хъфенай. ГьакӀни, ина татри, урусри, курдри, къирицӀри санал уьмуьр ийизва.
- Къурбанэфенди, Жангъу (Истису), Смугъул, Къалажух (КӀелетӀар), Ушталхъишлак, Топчу, Чеменли — михьи лезги хуьрер я.
- Ивановка хуьруьн чӀехи пай урусар я.
- Гьапутлы, Муллаисакьлы ва Гьажигьатемлы — къирицӀ хуьрер я.
- Лагьиж хуьре татри уьмуьр ийизва.
Амай хуьрерин агьалидин чӀехи пай азербайжанри тешкилзава. Районда милли жигьетдай акахьай хуьрер пара ава. Месела Ивановка, Султанкент, Галагагь ва мсб. хуьрерин агьалидин гъвечӀи пай лезгияр я. Тарихдин къене и жуьре акахьай хуьрера уьмуьр тухузвай миллетар азербайжанриз элкъвенва. Лезги чӀал анжах пуд-кьуд хуьре амукьнава. Исмаиллы районда авай лезги хуьрерикай мектебда лезги чӀалан тарсар анжах КӀелетӀрин хуьре гузва.
Йисариз килигна Исмаиллы райондин агьалидин дегиш хьунин динамика:
Йис | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1999 | 2009 | 2015 | 2019 |
Агьалияр | 52 445 | ↘ 40 679 | ↗ 51 596 | ↗ 55 249 | ↗ 72 144 | ↗ 79 330 | ↗ 84 010 | ↗ 86 735 |
Къенепатан паюнар
дуьзар хъувунИсмаиллы райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (яцӀу шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава);