Африкадин галкӀ
Африкадин галкӀ (куьрелди — АГ) (ингл. African Union, исп. Unión Africana, порт. União Africana, суахили Umoja wa Afrika) — Африкадин 55 гьукумат сад ийизвай халкьарин арада авай гьакиматрин арада авай тешкилат я. Африкадин садвилин тешкилатдин кар давам ийизавайди я. Адан бине 2002-лагьай йисан 9-лагьай чиледиз кутунва[1]. Тешкилатдин кӀвалахунин сергьятдин къене жедай чӀехи метлеб квай къарарар Африкадин галкӀдин ассамблеядал (гьукуматрин кьилеринни гьакиматрин алтӀушун) кьабулдайди я. Ассамблея зур йисан къене садра тухудайди я. Африкадин галкӀдин Секретариатни Комиссия Аддис-Абебада ацукьна. 2009-лагьай йисан эхен вацра Африкадин галкӀдин Комиссия Африкадин галкӀдин векилвал гвай органдиз (ингл. African Union Authority) элкъуьрнава[2].
| Африкадин галкӀ | |
| суахили Umoja wa Afrika араб. الاتحاد الأفريقي ингл. African Union франц. Union africaine порт. União Africana | |
 Африкадин галкӀдин пайдах | |
|
| |
|
Африкадин галкӀдин гьукуматар
| |
| Членвал: |
55 гьукуматар |
|---|---|
| Штаб-квартира: | |
| Официал чӀалар: | |
| Кьилер | |
| Африкадин галкӀдин председатель | |
| Кьилин Ассамблеядин председатель |
|
| Бине кутун | |
| Африкадин садвилин тешкилатдин бине эцигун | |
| Африкадин галкӀдин бине эцигун | |
| au.int | |
.svg)
Тарих
дуьзар хъувунАфрикадин галкӀдин тарихдин вилик хьайибур яз Африкадин гьукуматрин галкӀ (ингл. Union of African States), 1960-лагьай йисарра Ганадин президент Кваме Нкрумадин инициативадалди бине кутунвай Африкадин гьукуматрин конфедерация, гьакӀни Африкадин садвилин тешкилат (ингл. Organisation of African Unity, 1963-лагьай йисан 25-лагьай тӀулдиз бине эцигнава) ва Африкадин экономикадин кӀапӀал (англ. ингл. African Economic Community, 1991-лагьай йисуз бине эцигнава) гьисабзава.
1990-лагьай йисарин юкьвара Африкадин континентда мад Африкадин галкӀ туькӀуьруникай фикарар цӀийиз хъхьана. Кьилин себебар — Африкадин садвилин тешкилатдин гъвечӀи эффектвал, гьакӀни ин тешкилат авай гьалдин кӀеви критика — ам «диктаторрин клубдиз» элкъвена[3].
Ливиядин кьил Муаммар Каддафи дегишвилерин кьилин пад хуьзвайди тир.
1999-лагьай йисан 9-лагьай марадиз Африкадин садвилин тешкилатдик квай гьукуматрикай кьилерини ва гьакиматри Сиртдин (Ливияда авай шегьер) декларация кьабулнава. Декларацияди Африкадин галкӀ туькӀуьрун къастуникай малуматна.
2000-лагьай йисуз, Ломеда саммит хьайи чӀавуз, Африкадин галкӀдин туькӀуьрдай акт кьабулнава, 2001-лагьай йисуз, Лусакада саммит хьайи чӀавуз — цӀийи тешкилатдин проект кьилиз акъудунин план. ГьакӀни Гьа чӀавуз Африка вилик ракъуруникай чӀехи программа кьабулнава — «Африка вилик ракъурун патал цӀийи партнервал» НЕПАД; (ингл. New Partnership for Africa's Development, NEPAD).
Вичелди Африкадин садвилин тешкилат дегишарна, 2002 йисан 9 чиледиз Африкадин галкӀди вичин кӀвалах гатӀумна.
2007 йисан 31 чиледиз Африкадин галкӀди СМТ-дихъ галаз санал Дарфурда ислагьвал авунин операция гатӀумна.
Иштираквали ийизвай уьлквеяр
дуьзар хъувунЧленвал акъвазарна Членвал атӀана
| Пайдах |
Вирида кьабулнавай тӀвар |
Гьахьунин тарих |
Агьалийрин сан-гьисаб, кас |
Майдан (км²) |
Кьилин шегьер |
Къейдер |
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Алжир | 1963 йисан 25 майдиз | 33 769 669 | 2 381 741 | Алжир | |
|
Ангола | 1975 йисан 11 февралдиз | 16 941 000 | 1 246 700 | Луанда | |
|
Бенин | 1963 йисан 25 майдиз | 6 769 914 | 112 622 | Порто-Ново | |
|
Ботсвана | 1966 йисан 31 октябрдиз | 1 639 833 | 600 370 | Габороне | |
|
Буркина-Фасо | 1963 йисан 25 майдиз | 13 228 000 | 274 000 | Уагадугу | |
|
Бурунди | 1963 йисан 25 майдиз | 3 589 434 | 27 830 | Бужумбура | |
|
Габон | 1963 йисан 25 майдиз | 1 454 867 | 267 745 | Либревиль | |
|
Гамбия | 1966 йисан октябрдиз | 1 700 000 | 10 380 | Банжул | |
|
Гана | 1963 йисан 25 майдиз | 23 000 000 | 238 535 | Аккра | |
|
Гвинея | 1963 йисан 25 майдиз | 10 211 437 | 245 857 | Конакри | |
|
Гвинея-Бисау | 1973 йисан 19 ноябрдиз | 1 586 000 | 36 544 | Бисау | |
|
Демократиядин Республика Конго | 1963 йисан 25 майдиз | 62 600 000 | 2 344 858 | Киншаса | |
|
Джибути | 1977 йисан 27 июндиз | 496 374 | 23 200 | Джибути | |
|
Замбия | 1964 йисан 16 декабрдиз | 11 668 000 | 752 618 | Лусака | |
|
Зимбабве | 1980 йисан июндиз | 13 349 000 | 390 757 | Хараре | |
|
Кабо-Верде | 1975 йисан 18 июлдиз | 503 000 | 4033 | Прая | |
|
Камерун | 1963 йисан 25 майдиз | 17 795 000 | 475 442 | Яунде | |
|
Кения | 1963 йисан 13 декабрдиз | 37 953 840 | 580 367 | Найроби | |
|
Коморар | 1975 йисан 18 июлдиз | 798 000 | 2235 | Морони | |
|
Республика Конго | 1963 йисан 25 майдиз | 3 999 000 | 342 000 | Браззавиль | |
|
Кот-д’Ивуар | 1963 йисан 25 майдиз | 18 373 060 | 322 460 | Ямусукро | |
|
Кьибле-Африкадин Республика | 1994 йисан 6 июндиз | 47 900 000 | 1 221 037 | Претория | |
|
Кьиблепатан Судан | 2011 йисан 28 июлдиз | 8 260 490 | 619 745 | Джуба | |
|
Лесото | 1966 йисан 31 октябрдиз | 1 795 000 | 30 355 | Масеру | |
|
Либерия | 1963 йисан 25 майдиз | 3 489 072 | 111 369 | Монровия | |
|
Ливия | 1963 йисан 25 майдиз | 6 173 579 | 1 759 541 | Триполи | |
|
Маврикий | 1968 йисан августдиз | 1 264 866 | 2040 | Порт-Луи | |
.svg){kind=small}
|
Мавритания | 1963 йисан 25 майдиз | 3 069 000 | 1 030 700 | Нуакшот | |
|
Мадагаскар | 1963 йисан 25 майдиз | 20 042 551 | 587 041 | Антананариву | |
|
Малави | 1964 йисан 13 июлдиз | 13 931 831 | 118 484 | Лилонгве | |
|
Мали[4] | 1963 йисан 25 майдиз | 11 995 402 | 1 240 192 | Бамако | |
|
Марокко | 1963 йисан 25 майдиз | 31 352 000 | 446 550 | Рабат | |
|
Мисри[5] | 1963 йисан 25 майдиз | 75 500 662 | 1 002 450 | Каир | |
|
Мозамбик | 1975 йисан 18 июлдиз | 21 397 000 | 801 590 | Мапуту | |
|
Намибия | 1990 йисан июндиз | 2 088 669 | 825 418 | Виндхук | |
|
Нигер | 1963 йисан 25 майдиз | 13 272 679 | 1 267 000 | Ниамей | |
|
Нигерия | 1963 йисан 25 майдиз | 154 729 000 | 923 768 | Абуджа | |
|
РагъакӀидайпатан Сахара[6] | 1982 йисан 22 февралдиз | 267 405 | 266 000 | Эль-Аюн (формально) Бир-Лелу (фактически) |
|
|
Руанда | 1963 йисан 25 майдиз | 10 186 063 | 26 798 | Кигали | |
|
Сан-Томени Принсипи | 1975 йисан 18 июлдиз | 157 000 | 964 | Сан-Томе | |
|
Сейшелар | 1976 йисан 29 июндиз | 82 247 | 451 | Виктория | |
|
Сенегал | 1963 йисан 25 майдиз | 11 658 000 | 196 723 | Дакар | |
|
Сомали | 1963 йисан 25 майдиз | 9 558 666 | 637 661 | Могадишо | |
|
Судан | 1963 йисан 25 майдиз | 30 894 000 | 1 886 068 | Хартум | |
|
Сьерра-Леоне | 1963 йисан 25 майдиз | 6 294 774 | 71 740 | Фритаун | |
|
Танзания | 1964 йисан 16 январдиз | 40 000 000 | 945 203 | Додома | |
.svg){kind=small}
|
Того | 1963 йисан 25 майдиз | 6 585 000 | 56 785 | Ломе | |
|
Тунис | 1963 йисан 25 майдиз | 10 327 800 | 163 610 | Тунис | |
|
Уганда | 1963 йисан 25 майдиз | 30 900 000 | 241 038 | Кампала | |
|
Чад | 1963 йисан 25 майдиз | 10 780 600 | 1 284 000 | Нджамена | |
|
Экваториал Гвинея | 1968 йисан 12 октябрдиз | 504 000 | 28 051 | Малабо | |
|
Эритрея | 1993 йисан 24 майдиз | 4 401 009 | 117 600 | Асмэра | |
|
Эсватини | 1968 йисан 24 сентябрдиз | 1 141 000 | 17 364 | Мбабане | |
|
Эфиопия | 1963 йисан 25 майдиз | 85 254 090 | 1 104 300 | Аддис-Абеба | |
|
Юкьван-Африкадин Республика[8] | 1963 йисан 25 майдиз | 4 216 666 | 622 984 | Банги | |
| Умуми | - | 929 543 549 | 29 888 364 | - |
Регьберар
дуьзар хъувун| ТӀвар | КӀвалахиз гатӀумна | КӀвалахиз акьалтӀна | Уьлкве |
|---|---|---|---|
| Табо Мбеки | 2002 йисан 9 июль[9] | 2003 йисан 10 июль | КьАР
|
| Жоаким Альберто Чиссано | 2003 йисан 10 июль[10] | 2004 йисан 6 июль | Мозамбик
|
| Олусегун Обасанджо | 2004 йисан 6 июль[11] | 2006 йисан 24 январь | Нигерия
|
| Денни Сассу-Нгессо | 2006 йисан 24 январь[12] | 2007 йисан 24 январь | Конго
|
| Джон Куфуор | 2007 йисан 30 январь[13] | 2008 йисан 31 январь | Гана
|
| Джакайя Киквете | 2008 йисан 31 январь[14] | 2009 йисан 2 февраль | Танзания
|
| Муаммар Каддафи | 2009 йисан 2 февраль[15] | 2010 йисан 31 январь | Ливия
|
| Бингу ва Мутарика[16][17] | 2010 йисан 31 январь | 2011 йисан 31 январь | Малави
|
| Теодоро Обианг Нгема Мбасого[18] | 2011 йисан 31 январь | 2012 йисан 29 январь | Экваториал Гвинея
|
| Яйи Бони | 2012 йисан 29 январь[19] | 2013 йисан 27 январь | Бенин
|
| Хайлемариам Десален | 2013 йисан 27 январь[20] | 2014 йисан 30 январь | Эфиопия
|
| Mугьаммад Улд Абдел Азиз | 2014 йисан 30 январь[21] | 2015 йисан 30 январь | Мавритания
|
| Роберт Мугабе | 2015 йисан 30 январь[22] | 2016 йисан 30 январь | Зимбабве
|
| Идрис Деби | 2016 йисан 30 январь | 2017 йисан 30 январь | Чад
|
| Альфа Конде | 2017 йисан 30 январь | 2018 йисан 28 январь | Гвинея
|
| Поль Кагаме | 2018 йисан 28 январь | 2019 йисан 10 февраль | Руанда
|
| Абдул-Фаттах Халил Ас-Сиси | 2019 йисан 10 февраль | 2020 йисан 10 февраль | Мисри
|
| Сирил Рамафоса | 2020 йисан 10 февраль | 2021 йисан 6 февраль | КьАР
|
| Феликс Чисекеди | 2021 йисан 6 февраль | иниз | ДРК
|
Баянар
дуьзар хъувун- ↑ Launch of the African Union, 9 July 2002: Address by the chairperson of the AU, President Thabo Mbeki (инг.). African Union. Архивация 4 март 2012. Ахтармишун 21 январь 2010.
- ↑ AU summit extended amid divisions (инг.). BBC (4 February 2009). Архивация 4 март 2012. Ахтармишун 21 январь 2010.
- ↑ Reynolds, Paul African Union replaces dictators' club (инг.). ВВС (8 July, 2002). Архивация 4 март 2012. Ахтармишун 21 январь 2010.
- ↑ Le Mali est réintégré au sein de l’Union africaine
- ↑ Африканский Союз приостановил членство Египта
- ↑ В Африканский союз входит Сахарская Арабская Демократическая Республика (САДР), претендующая на всю территорию Западной Сахары. САДР признана 60 государствами-членами ООН, на момент приёма признавалась большинством членов Африканского союза, но контролирует лишь часть территории Западной Сахары, в то время как бо́льшая часть территории находится под контролем Марокко.
- ↑ Eritrea: Nation Appoints AU Envoy in Ethiopia (20 январь 2011). Ахтармишун 9 май 2011.
- ↑ African Union suspends Central African Republic after coup
- ↑ Радио Свобода — Человек дня: Табо Мбеки
- ↑ High hopes for AU Maputo Assembly. ANC Today (4–10 July 2003). Ахтармишун 30 январь 2014.
- ↑ Obasanjo Elected AU Chairman, Addis Ababa: Vanguard (Nigeria) (7 July 2004). Проверено 31 январь 2014.
- ↑ CONGO: Profile of Denis Sassou-Nguesso, new AU head, Brazzaville: IRIN (24 January 2006). Проверено 31 январь 2014.
- ↑ President Kufuor elected Chairman of AU, Accra: Ghana News Agency (29 January 2007). Проверено 31 январь 2014.
- ↑ Appel, Michael. Kikwete takes over AU Chair, Pambazuka News (2 February 2008). Проверено 31 январь 2014.
- ↑ Известия — Муамар Каддафи возглавил Африканский союз
- ↑ Gaddafi fails in bid to remain African Union chair(кьейи элячӀун)Шаблон:Dead link, Reuters, 31 January 2010
- ↑ Malawi president takes over as AU president, AFP, 31 January 2010
- ↑ According to the AU Архивация 6 октябрь 2011 йисан., his official style is Son Excellence Obiang Nguema Mbasogo, Président de la République, Chef de l'État et Président Fondateur du Parti Démocratique de Guinée Equatoriale Шаблон:Fr icon. Retrieved 4 October 2011.
- ↑ Лента — Президент Бенина возглавил Африканский союз
- ↑ РБК — Премьер Эфиопии возглавил Африканский союз
- ↑ President Abdel Aziz of the Islamic Republic of Mauritania elected African Union Chairperson, Addis Ababa: African Union (30 January 2014). Проверено 13 декабрь 2014.
- ↑ Интерфакс — Президент Зимбабве возглавил Африканский союз