Мисри
جمهورية مصر العربية
Джу́мхурийят Миср аль-Араби́йя
Мисридин пайдах Мисридин герб
Пайдах Герб
Гимн: «Ватан, Ватан, Ватан»
Кьилин шегьер:Каир
Шегьерар:Каир, Искендерийя, Гиза, Шубра-Эль-Хейма, Порт-Саид, Суэц
Аслутуширвал:28 эхен 1922 (ЧӀехибританиядилай)
ЧӀал:Араб чӀал
Гьукуматдин дин:Ислам, Хашпара дин
Идара авунин тегьер:Президент-парламентдин республика (де-юре), Дяведин диктатура (де-факто)
Кьил:Абдул-Фаттагь Ас-Сиси (Президент)
Майдан:1 001 450 км² (29-лагьай)
 · Цин кьадар %:0,6
Агьалияр:100 704 000 кас (14-лагьай)
 · Агьалийрин чуькьуьнвал:100,6 кас/км²
Пул:Мисридин фунт
КъВБ:1 231 млрд. $ (22-лагьай)
 · АСКА КъВБ:11 798 $
ИПВИ:0,7 (116-лагьай)
Домен:.eg
Телефондин код:+20
Сятдин чӀул:+2

Мисри (араб. مصر‎‎ Миср/Miṣr, масри مصر Маср/Maṣr), официал тӀвар Ара́б Респу́блика Еги́пет (араб. جمهورية مصر العربية‎‎, Джумхурийят Миср аль-Арабийя, масри جمهورية مصر العربية Гумхурийет Маср эль-Арабийя) — Африкадин кефердинни-рагъэкъечӀдай пата ва Азиядин Синай зуростровда авай гьукумат, гьавиляй Мисир кьве материкдал алай уьлкве яз гьисабзава.

География дуьзар хъувун

Израиль, Палестинадин халкьдин администрация (Газа сектор), Судан ва Ливия галаз са сергьятра ава. Кефер пата Мисридин чилер Аравилин Гьуьлуьн, рагъэкъечӀдай пата — Яру гьуьлуьн ятари кьунва. Кьве гьуьлни тӀебии тушир Суэц хвалунин куьмекдалди сад авунва.

Тарих дуьзар хъувун

Дегьвилин Мисри дуьзар хъувун

Асул макъала: Дегьвилин Мисри

~ 3000 йис чи э.в. — Менес фараонди Мисри кӀватӀна, адалай эгечӀзвайди я фад паччагьвал, винемисридин Тисада кьилин шегьер авай.

~ 2700 йиса чи э.в. — Дегь паччагьдин кьил кутур чӀав я, агъамисридин Мемфисда кьилин шегьер авай.

~ 2000 йис чи э.в. — Мисридин кьиспесдин цӀийи чӀав, Йукьван паччагьвал, гила мад винемисрида авай Фиварда кьилин шегьер авай.

1700 чи э.в. — гиксосар Мисридиз атана. 1274 чи э.в. — Кадешдивай женг. 1279 чи э.в.-1213 чи э.в. — Рамсес II Мисри кьиле тухун.

670 йис чи э.в. — Мисри къачуна Ассириядин паччагьди Асархаддона. 655 йис чи э.в. —ассирийвияр къисена Псамметихди I, мадни ада эхиримжи дам Дегь Мисридин гьукумат арадал гъана Саисда кьилин шегьер авай. 525 чи э.в. — Мисри къачуна фарси паччагьди Камбиза II. 332 йис чи э.в. — Искандер Македонжув Мисри къачуна. Искендерия эцигнава. 305 йис чи э.в. — 30 йис чи э.в. — грекрин паччагьвилин сихил Птолемейрин Мисрида.

30 йис чи э.в. — 395 йис — Мисри Дегь Риман къене ава. I вишйис — хашпересвал ксарин кьулуз атана. 395—645 — Мисри Византиядин къене ава. 451 — коптрин дин арадиз атана.

Арабрин Мисри дуьзар хъувун

645—1171 — Мисри Араб Халифатдик каткана. Ислам ксарин арадиз атана. Мисрид арабвилинди жез эгечӀна. 972 — Каир эцигна. Фатимидрин чӀав эгечӀна. 1171 — Саладин атана. Айюбидрин чӀав эгечӀна. 1250 — мамлюкри къуват къачуна. Султан хьана половви Мустафа Кутуз. 1260 — мугъулар акъвазарна. 1261 — мамлюкри эверзава халифриз Аббасидриз чӀехи имамвилиз.

1517—1914 — Мисри Усманрин султанатдин пай я. Ам кьиле тухузва пашайри. 1798—1799 — франкар атана Наполеона гъайи. 1801 — англивияр атана. 1805 — къуват хьана Мухаммада Али пашадин гъиле, Истанбулдикай дамди. 1811 — мамлюкар гатана. 1811—1818 — Аравиядай атай вагьабитрихъ галаз дяве. Вагьабитар гатанвай Мухаммад Алидин кӀеретӀри. 1823 — Судан къачуна. 1863—1879 — Исмаил-Пашадин къавхавал. 1858—1869 — Суэц къанав франциви Фердинанд де Лессепс кьиле аваз эцигна. 1881 — Суданда авай махдистрин къарагъун Мисридиз аксиниз. 1881—1882 — Агьмад Ораби-Пашадин къарагъун. 1882 — англивийри къачуна Мисридин чил, туьркериг адал ихтийрар туна. 1914—1922 — Мисри — ЧӀехибританиядин ихтиярда ава. 1922 — Мисри Паччагьвилин дамвал, Агьмед Фуад І паччагь галаз.

Эдебият дуьзар хъувун

  • Арабская Республика Египет: Справочник/АН СССР, Ин-т Африки. — М.: Наука, 1990. — 355 с.
  • Васильев А. М. Египет и египтяне. М., 1986.
  • Густерин П. В. Города Арабского Востока. — М.: Восток—Запад, 2007. — 352 с. — (Энциклопедический справочник). — 2000 экз. — ISBN 978-5-478-00729-4
  • Правовые системы стран мира. Энциклопедический справочник. Под ред. А. Я. Сухарева. М., НОРМА, 2003. Статья «Египет». С. 244—254.

Баянар дуьзар хъувун

ЭлячӀунар дуьзар хъувун