Усманрин империя

Усманрин империя (усм. دولت عالیه عثمانیه‎ — Devlet-i Âliyye-i Osmâniyye) — I-й Къази Усманан регьбервилик квай тайифайри 1299 йисуз Анатолияда арадал гъайи гьукумат. 1453 йисуз Константинопольди усманриз рей гайидалай кьулухъ Усманрин гьукуматди дуьньядиз вич империя хьиз малумарнай. Им туьрк миллетдин ва гьукуматдин тарихда виридалайни зурба метлеб авай вакъиа гьисабзава, вучиз лагьайтӀа 1453 йисан гъалибвилелай гуьгъуьниз Усманрин Империяди Европада кӀеви чка кьунай ва чӀехи нуфусдин сагьиб хьанай.

I-й Сулеймана гьукум гьалай девир империя вичин там къуватда авай девирдиз аватнай. Адан чилерик Европадин, Азиядин ва Африкадин са пад акатнай. Усманрин Империяди 624 йисан уьмуьр гьалнай, 1299 йисалай — 1922 йисалди.

XVI—XVII виш йисуз Гьайбатлу Сулейманан гьукумдин береда Усманрин Империя дуьньядин виридалайни къуватлу, чӀехи, гзаф чӀалар ва халкьар авай девлетлу гьукуматрикай сад тир. Ам кефер пата авай Пак Рим Империядин сергьятрилай кьибле патавай Йемендал кьван ва рагъакӀидай пата авай Алжирдилай рагъэкъэчӀдай пата алай Каспи гьуьлуьн кьерералди экӀя хьанвай зурба чилерал гегьенш хьанвай. XVII виш йисуз империядин къене 32 вилаятар авай ва адакай пара кьадар гьукуматар аслу тир. Са кьадар геж усманри чпелай аслу гьукуматрин бязибур кьуна чпин гъилик кутунай, бязибурузни азадвал ганай. Империядин кьилин шегьер Константинополь тир (къенин Истамбул). Империяди вири Аравилин гьуьлуьн ятариз килигзавай. Ругуд виш йисан къене Европани РагъэкъечӀдай патан уьлквеяр сад-садахъ галаз алакъалу ийизвай гьалкъа — Усманрин Империя тир.

Турциядин ЧӀехи милли кӀватӀал кьиле тухвайдалай гуьгъуьниз, 1923 йисан 29 октябрьдиз терг авур империядин чкадал туьрквери Турция Республика малумарнай ва и республика Усманрин Империядин дуьз давам тир. 1924 йисуз Усманрин Халифат тамамдаказ терг авунай ва адан ихтиярар Турциядин ЧӀехи милли кӀватӀалдин гъилик фенай.