ТӀалибрин Букар Бекиран хва
ТӀалибрин Букар Бекиран хва (1928 йисан 12 февраль, Баку, СССР — 2003 йисан 13 октябрь, Магьачкъала, Урусат) — советрин ва урусатдин чӀалчи (лингвист), фонология, тарихдин лексикология ва лезги чӀаларин грамматикадин хилерин устад. Филологиядин илимрин доктор (1980 йис). Абхазиядин илимрин академиядин сейли академик (1997 йис). Дагъустандин илимдик чӀехи крар кутур баркаллу кардар. Миллетдай лезги я.
ТӀалибрин Букар Бекиран хва | |
|---|---|
| Дидедиз хьайи чӀав | 1928 йисан 12 февраль |
| Дидедиз хьайи чка | Баку |
| Кьиникьин чӀав | 2003 йисан 13 октябрь (75 йис.) |
| Кьиникьин чка | Магьачкъала |
| Гьукумат | ССРГ ва Урусат |
| Илимдин хел | лингвистика |
| КӀвалахдай чка | Гьамзат Цадасадин тӀварунихъ галай чӀалан, эдебиятдин ва харусенятдин институт |
| Альма-матер | СПбГУ-дин РагъэкъечӀдай патан факултет |
| Илимдин дережа | филологиядин илимрин доктор |
| Илимдин регьбер | Евгений Алексеевич Бокарёв |
Уьмурдин рехъ дуьзар хъувун
Алим 1928 йисан 12 февральдиз Азербайжандин ССР-дин Баку шегьерда, ахцегьви фяледин хзанда дидедиз хьанай. Дидедиз хьайидалай кьулухъ абурун хзан Дагъустандиз элкъвенай ва Кьасумхуьруьн районда уьмуьр ийизвай.
Дербентдин педагогвилин училище акьалтӀайдалай гуьгъуьниз Букар Ленинграддин гьукуматдин университетдин «къавкъаздин филология» пеше чирзавай РагъэкъечӀдай патан факультетдик экечӀнай. 1952 йисуз ада ЛГьУ акьалтӀарнай ва цӀахур чӀала существительныйрин падежриз дегиш хьунин къайдадикай кхьенвай диссертация хвенай.
1952—1955 йисара Москва шегьерда СССР-дин Илимрин Академиядин чӀалар чирзавай Институтда аспирантурада кӀелнай. 1955 йисуз «ЦӀахур чӀалан глаголрин система» тӀвар галай кандидатвилин диссертация хвенай. Ахпа, 1955—1958 йисарин къене чӀалар чирзавай Институтда илимдин къуллугъэгьливиле кӀвалахна. 1952—1956 йисара ада А. В. Луначарскийдин тӀварунихъ галай театрдин харусенятдин гьукуматдин Институтдин лезги студияда лезги чӀалан тарсар гузвай. 1958 йисуз СССР-дин Илимрин Академиядин Дагъустандин филиалдин тӀалабунивди ТӀалибрин Букар Гь. Цадасадин тӀварунихъ галай тарихдин, чӀалан ва эдебиятдин Институтдиз Магьачкъала шегьердиз ракъурнай. Гьа йисалай эгечӀна уьмуьрдин эхирдал кьван ада и Институтда илимдин кьилин къуллугъэгьливиле кӀвалахна. Идахъ галаз санал ада муалимвилени кӀвалахзавай, ДГьУ-дин филология факультетда кафедрадин профессорни тир.
Адаз филологиядин илимдин докторвилин дережа «Лезги чӀаларин консонатизм» диссертациядиз килигна ганайди я, гьа йисузни и диссертациядин бинедаллаз «Лезги чӀаларин гекъигай фонетика» тӀвар алай ктаб акъатнай.
ТӀалибов Букар 150-дав агакьна илимдин зегьметрин кирам я. Уьмуьрдин эхиримжи йисара ам «Лезги чӀалан толковый гафаргандин», цӀийи «Лезги чӀаланни урус чӀалан гафаргандин» ва «Лезги чӀалан рахунин меденият» ктабрин винел кӀвалахзавай. Адан эхиримжи зегьметрикай сад тир «Будугъ чӀалан грамматика» ктаб 2007 йисуз «Academia» журналдин чинриз акъатнай.
Илимдик кутур крар дуьзар хъувун
Т. Букара Ж. Мольеран, Н. В. Гоголян, А. М. Горькийдин бязи эсерар лезги чӀалаз ва лезги кхьирагрин эсерар урус чӀалаз таржума авунайди я. ГьакӀни, ЦӀийи Веси лезги чӀалаз таржума авуниз чӀехи крар кутунай.
Агъадихъ галай сиягьда алимдин кьилин зегьметар къалурнава:
Монографияяр ва гафарганар дуьзар хъувун
- Лезги-урус гафарган. 28000 кьван гаф. М., 1966. — 603 с. (М. Гьажиевахъ галаз, Р. Гьайдарован редакциядик).
- Сравнительно-историческая лексика дагестанских языков. М., 1971. — 295 с. (С С. М. Гасановой, Г. Х. Ибрагимовым, П. Т. Магомедовой и У. А. Мейлановой, под ред. Г. Б. Муркелинского).
- Сравнительная фонетика лезгинских языков. М., 1980. — 350 с.
- Урус-лезги гафарган. Магьачкъала, 1992. — 442 с.
- Лезги чӀал. 5 класс. Магьачкъала, 1995. — 128 с. (в соавторстве)
- Будугъ чӀал. М.: Academia, 2007. — 324 с. ISBN 978-5-87444-266-8
Хкягъай макъалаяр дуьзар хъувун
- Грамматический очерк лезгинского языка // Лезгинско-русский словарь. Около 28 тыс. слов. М., 1966. С. 537—603.
- Цахурский язык // Языки народов СССР. Т. IV. Иберийско-кавказские языки. М., 1967. С. 591—607.
- Цахурский язык // Языки мира: Кавказские языки. М., 1999.
- Цахурский язык // Языки Дагестана. М.—Махачкала, 2000.
- Крызский язык // Языки Российской Федерации и соседних государств. Т. 2. М., 2001.
- Удинский язык // Языки Российской Федерации и соседних государств. Т. 3. М., 2005. С. 178—187. (Текст в формате PDF.)
- Цахурский язык // Языки Российской Федерации и соседних государств. Т. 3. М., 2005.
ЭлячӀунар дуьзар хъувун
- Некролог // Кавказоведение. 2003. № 4.
- Абдуллаев И. Х. Яркий представитель лингвистического дагестановедения (памяти Б. Б. Талибова) // Проблемы общего и дагестанского языкознания. Вып. 2. Махачкала, 2004.
- Алексеев М. Е. Об авторе этой книги (заметки редактора) // Талибов Б. Б. Будухский язык. М.: Academia, 2007.