Ярагъ Мегьамед
Мегьамед Эфенди, Ярагъ Мегьамед (1771 йисуз Вини Ярагъ хуьре дидедиз хьана — 1838 йисуз Гуниб райондин Согратль хуьре рагьметдиз фена) — Кеферпатан Къавкъазда суни мезгьебдин муьридизм рекьин бине кутур кас, вири Дагъустандинни Чечнядин имамрин муаллим, чӀехи философ, лезгийрин, гьакӀни Дагъустандин маса халкьарин азадвал патал ара датӀана женг чӀугур кас. Накшбанди тӀарикъатдин муршид. Къази Мегьамед ва Имам Шамилан муаллим. Къавкъаздин халкьар пак дяве тир «Гъазаватдиз» сифте яз эверайди Мегьамед Ярагъви тир.
Мегьамед Эфенди | |
|---|---|
| Шейх Мегьамед Эфенди Ярагъви | |
| Дидедиз хьайи чӀав | 1771 |
| Дидедиз хьайи чка | Вини Ярагъ, Дагъустан |
| Кьиникьин чӀав | 1838 |
| Кьиникьин чка | Гуниб район, Дагъустан |
| Гьукумат | Авар ханвал |
| Пеше | алим |
| Буба | Молла-Исмаил |
| Мукьвади |
хваяр: Гьажи-Исмаил, Исгьакь руш: Гьафисат |
Уьмуьрдикай
дуьзар хъувунМегьамед Эфенди 1771 йисуз Куьре округдин Гуьне наибвилин Вини Ярагъ хуьре, лезги алимдин хзанда дидедиз хьанай.
Мегьамед Эфендидин паб Айшат Ахцегьви Магьарам Эфендидин руш тир. Абуруз пуд аял авай: Гьажи-Исмаил, Исхак ва руш Гьафисат. Гуьгъунлай, Гьафисат имам Къази Мегьамедаз фенай.
1825 йисуз Мегьамед Эфенди урусри кьуна Кьурагь кӀеледа дустагъвиле тванай. Амма ам конвойдихъ галаз генерал Ермолован патав Тбилиси шегьердиз тухузвай рекье вичин женгинин юлдашрин куьмекдалди азад хьанай.
Мегьамед Ярагъви 1838 йисуз аваррин Согратль хуьре рагьметдиз фенвай. Адан сур къе пӀир я.
Диндин рекье крар
дуьзар хъувунДиндин сифтегьан чирвилер ада хайи хуьруьн медресада къачунвай. Гуьгъуьнлай ам Согратль ва Аракани хуьрера авай чӀехи алимрин шакӀуртвилик квай. Адан муаллимар, а чӀавуз гзаф машгьур тир, Сейид Хъачмазви, Сейид Шиназви, Гьасан Кудатливи ва Ахцегьви Магьарам Эфенди тир. КӀелунар акьалтӀайдалай кьулухъ, Мегьамед Ярагъви вичин хайи хуьруьз элкъвена чкадин медресада араб чӀалан, теологиядин, логикадин ва риторикадин тарсар гуз эгечӀнай. Гуьгъуьнлай Дагъустандинни Чечнядин имамар хьайи Къази-Мегьамед ва Шейгь Шамил, Бухарадай тир Хас-Мегьамед ва Къази-Къумухви Жамалдин — Мегьамед Эфендидин шакӀуртар тир.
Мегьамед Эфендидин ва адан терефдаррин кьилин къаст — Урусатдин Империядихъ галаз женг чӀугун паталди вири Къавкъаздин халкьар сад авун тир. Ада тухузвай сиясатди вири Къавкъаздиз ва гьакӀни къеце патаз чӀехи таъсир ганвай.
ТуькӀуьрай эсерар
дуьзар хъувунМегьамед Эфенди, 1910 йисуз М. Мавраеван типографияда чапдай акъатай «Асарал ас-Ярагъи» ктабдин кирам тир. Ктабда Мегьамед Эфендиди вичин уьмуьрдикай ва диндин рекьикай кхьенвай. Идалайни гъейри, ктабда муькуь шейгьриз кхьей чарарин кьатӀар, поэмаяр гьалтзава.