Гьасанрин Готфрид Алидин хва
Гьасанрин Готфрид Алидин хва (1900—1965) — советрин композитор, РСФСР-дин искусстводин лайихлу кас (1960), кьве Сталинан тӀварунихъ галай премиядин лауреат я (1949, 1951).
Гьасанрин Готфрид Алидин хва | |
|---|---|
| Дидедиз хьайи чӀав | 18 апрель (1 май) 1900 йисан |
| Дидедиз хьайи чка | Кьвевар |
| Кьиникьин чӀав | 1965 йисан 28 май (65 йис.) |
| Кьиникьин чка | Москва |
| Гьукумат | Урусатдин империя ва ССРГ |
| Альма-матер | Санкт-Петербургская консерватория |
| Пишкешарни премияр | Сталинан премия ва заслуженный деятель искусств РСФСР |
«Хочбар» лугьудай Дагъустандин садлагьай опера кхьей кас я. Дагъустандин пешекарвилин музыкадин медениятдин бине эцигай кас я.
Уьмуьрдин кьиса
дуьзар хъувунГотфрид (Джабраил) Гьасанов 1900 йисан 18 апрелдиз (1 майдиз) Дербентда къуллугъчийрин акахьнавай хзанда дидедиз хьана. Адан буба — лезги Гьасанан хва Али, диде — са пай немцерикай, са пай французрикай тир Елена Владимировна Бек я[1].
1926 йисуз ада Санкт-Петербургдин Н.А. Римский-Корсакован тӀварунхъ галай консерваторияда М.Н,Бариновадин фортепианадин класс кӀелна куьтяхьна; композициядин классдай В. П. Калафатидивай тарсар къачуна[2].
Гьа йисуз Буйнакскда ада садлагьай музыкадин мектеб ахъана. Магьачкъалада, Самарада, Ленинградда музыкадай тарсар гана; кьилди-кьилихъ пианинодал къугъваз концертар гана.
Г.Гьасанов сифтегьан халкьарин макьамар кӀватӀдай экспедициядин кьиле акъвазна. Гьа экспедиция Буйнакскидай экъечӀна Араканар-Кудутль-Гергебил-Могох-Хунзах-Чох-Согратл рекьяй фена. Экспедицияди лап гзаф материалар кӀватӀна: 120 шиирар ва 100 халкьдин макьамар. Экспедицияда кӀватӀнавай материалри куьмек гана Г. Гьсановаз «Аваррин манияр» лугьудай илимдин кӀвалах кхьидайла. Гьа кӀвалах ада 1927 йисуз куьтягьна.1927 йисуз августдин вацра Г.Гьасанова Гьукуматдин музыкадин илимдин институтдин (ГМИИ) этнографиядин хлел доклад авуна. Илимдин жемятди адаз еке къимет гана. Г. Гьасановаз ГМИИ-дин член-корреспондент тӀвар гана. Гьа 1927 йисуз Г. Гьасанова ва М. Джамалова кӀватӀнавай «Дагъустандин кьуьлерин макьамар: зуьрнедал ийизвай 12 лезгинка-кьуьл» кӀватӀал экъечӀна. Дагъустандин композиторрин С.Агабабован, Сейфуллагь Керимован, Мурад Кажлаеван, Ширвани Чалаеван ва масадбурун муаллим тир[2].
1926 йисуз ада Магьачкъалада музыкадин мектеб (исятда адан тӀварунихъ училище).
Дагъустандин композиторрин кӀватӀал арадал гъанвайди Г.Гьасанов я. 1935—1938 йисара ва 1947—1953 йисара Дагъустандин АССРдин кьуьлерин ва манийрин Ансамблдин кьиле акъвазнавай.
1943—1047 йисара Къумухърин музыкадин ва драмадин театрда музыкадин хлен заведиш тир.
1955—1962 йисара ДАССРдин композиторрин кӀватӀалдин кьиле ава. Дагъустандин музыкадин пешекарвилин культарадин кьиле ава, урусрин ва классикадин музыкадихъ гзаф инсанар танишарна. Дагъустандин композитор С.Агабабовакай пешекар хьун паталди гзаф таъсир авуна.
Г.Гьасанов-сифтегьан дагъустанрин музыкадин театрдиз кхьей шеъэрин автор я;ада аялриз эцигнавай балет «Къарачач», опера «Хочбар», пьесайриз «Айкъази»,"Асиятан кӀанивал" маниярни кхьена.
1963 йисуз Г.Гьасанов Магьачкъаладай Москвадиз яшамиш жез хъфена, амма кьиле авай яратмишунин гьакъикъат дегиш хьанвач — дерин миллетдин художник яз амукьна. «Дагъустандихъ галай зи яратмишунин алакъаяр-асул кьилин зун зи уьмуьрдихъ кутӀунзавайди я — Москвадай кхьизвай ада, — Тек дагъустанрин темарал кхьида. Заз виридалай Дагъустан ва чи халкь кӀанда».
1965 йисан 28 майдиз Готфрид Гьасанов Москвада кьена. Дагъустанда чилик кутуна, адан сур Тарки дагъдин кӀене ава. Сурал алай памятникдал адан Сифтегьан фортепианадин концертдай макьам кхьена[3][4].
Хзан
дуьзар хъувунГотфрид Гьасанов тӀвар-ван авай урусатдин алимрин, философрин, писателрин, музыкантрин тухумдай акъатна. Виридаз малум тир философ Алкьвадар Гьасанан хтул, гимияр эцигай, илимдин крархъан Генрих Гьасанован хайи стха, писатель Александр Бекан мирес я.
РикӀел хуьн
дуьзар хъувун1982 (1997) йисуз Дербентдин са куьчедал Готфрид Гьасанован тӀвар эцигнава[5].
Баянар
дуьзар хъувун- ↑ «Железный Генрих» (урус). Федеральная лезгинская национально-культурная автономия (15 декабрь 2019). Ахтармишун 15 декабрь 2019.
- ↑ 2,0 2,1 Гасанов Готфрид (Джабраил) Алиевич (урус). ИСАРАН (15 декабрь 2019). Ахтармишун 15 декабрь 2019.
- ↑ Постановление Совета Министров Дагестанской АССР от 15 августа 1975 года № 289 «О памятниках культуры, находящихся на территории Дагестанской АССР, подлежащих государственной охране», Приложение № 1 № 289 от 15.08.1975 Архивация 21 сентябрь 2019 йисан.
- ↑ Памятник С. Агабабову
- ↑ Алиева Д. Г. Улицы древнего Дербента. — Махачкала : Издательский дом «Эпоха», 2019. — С. 112.
Эдебият
дуьзар хъувун- Якубов М. А. Отец дагестанской музыки. Махачкала, 1980.
- Якубов М. А. Готфрид Алиевич Гасанов — основоположник дагестанской профессиональной музыкальной культуры. М., 2010.