Гьарйяна

Гьарйяна хинди: हरियाणा пандж.: ਹਰਿਆਣਾ ингл. Haryana
Пайдах Герб
Кьилин шегьер:	Чандигарх (союздин ччил)
ЧӀехи шегьерар:	Фаридабад, Гургаон, Панипат, Амбала
Уьлкве:	Индия
Административ паюн:
Губернатор	Сатядев Нараян Арья
Майдан:	44 212 км² (20-лагьай)
Агьалияр:	↗ 25 353 081 ксар. (17-лагьай)
· Агьалидин чуькьуьнвал:	573,44 ксар./км²
ЧӀал:	хинди, пенджаби
РВБ:	100 млрд $
Телефондин код:
Сятдин чӀул:	UTC+5:30
ISO 3166 код:	IN-HR
Сайт:	Официал сайт
Викигьамбар:	Haryana

Гьарйяна акӀни Хьарйана (хинди: हरियाणा, пандж.: ਹਰਿਆਣਾ, ингл. Haryana) — Индиядин кефер пата авай штат я. Кьилин шегьер — Чандигаргь (кьилдин галкӀдин чил (вилаят) яз, административ патахъай ам Гьарйянадик акатзавач), виридалайни чӀехи шегьер — Фаридабад я. 2011-лагьай йисан малуматрив кьурвал, агьалийрин сан-гьисаб — 25 353 081 кас (вири штатрин арада 17-лагьай чка кьунва). Гьарйяна кьилдин штат хьиз Пенджаб штатдин ибаратдай 1966-лагьай йисуз чара авунва. Гилалди Чандигаргь кьве штатдин — Гьарйянани Пенджаб — кьилин шегьер яз ава. «Гьарйяна» лугьудай гаф хинди чӀалай «Гъуцран кӀвал» хьиз таржума жезва — «Гьари» Вишну гъуцран тӀварарикай сад, «айяна» — кӀвал я.

География

Чилин майдан — 44 212 км² (20-лагьай мукь (чка)). Гьарйянади агъадихъ галай штатрихъ галаз сергьят сад ийизва:

• кефер пата — Гьимачал-Прадеш;
• кефердинни рагъакӀидай пата — Пенджаб;
• кьиблединни рагъакӀидай пата — Раджастхан;
• рагъэкъечӀдай пата — Уттар-Прадеш;
• гьакӀни Чандигаргьни Дели галкӀдин чилер (вилаятар).

Гангни Джамна вацӀарин кьулувили Гьарйяна штатдин чиликай чӀехи пай кьунва. Шивалик кӀунтӀар кефердинни рагъэкъечӀдай пата чка кьунва, кьиблединни рагъакӀидай пата къумлух хьтин кьулувили чка кьунва, кьибле пата Аравали суван цӀиргъ виниз акъатзава. Чилер гьуьлуьн дережадилай 200—1200 м вине ава. Штатдин рагъэкъечӀдай патан сергьят Джамна вацӀай тӀуз физва.

Климат

Гьарйянадин климат кеферпатан кьулувилерал чка кьур маса Индиядин штатрин хьтинди я. Гад лап чимиди, 45 °C (113 °F) кьван агакьзава; кьуьд «хъуьтуьлди» я. Виридалайни чими варцар — тӀулни кьамуг, виридалайни мекьи варцар — фундукӀни гьер я. Къваларин кьадар дегиш жедайди — Шиваликдин араяр виридалайни кьеж квай чкаяр, Аравали кӀунтӀарин арайра — виридалайни кьурай чкаяр я. Вири къваларикай 80 % муссонрин сезондиз жезва (чиле-мара), са бязи вахтара абуру локал тир яд акьалтун гъизва.

Хуьнуьхдик квай вагьши тӀебиатдин чилер

Гьарйянада агъадихъ галай хуьнуьхдик квай вагьши тӀебиатдин объектар ава:

• 2 миллетдин хьвид (парк);
• 8 заказник;
• 2 заповедник;
• 4 гьайванарни нуькӀер кутазвай юкь;
• 1 миргер хуьзвай хьвед;
• 3 гьайванрин хьвид.

Абуруз виридаз Гьарйяна штатдин гьакимвилик квай Тамун департаментди регьебервал ийизва.

Сиясат

2004-лагьай йисан хкягъунрин нетижада Индиядин миллетдин конгрессди чӀалахъардай (абурувай вири ванерикай 60 % кӀватӀиз хьана) гъалибвал къачунва.

Агьалияр

2011-лагьай йисан малуматрив килигайла, штатдин агьалийрин сан-гьисаб 25 353 081 кас. Агьалийрин къалинвал — 573,44 кас/км². Патав гвай Пенджабдани хьиз, Гьарйянада папарив гекъигайла лап пара итимар ава. Вири агьалийрикай индуизмдихъ 89,7 % инанмишвал ийизва, сикхар — 6,2 %, мусурманар — 4 % я.

Вири агьалийрикай 87,34 % хиндидал рахазва, 10,57 % — панджабидал, 1,23 % — урдудал. Гьарйянада стандарт тир хинди ваъ, адан нугъат — гьарйянави — гегьенш я (ам лап брадж нугъат хьтинди я).

Ири шегьерар:

• Фаридабад — 1 054 981 кас;
• Ругьтак — 286 773 кас;
• Панипат — 261 665 кас;
• Гьисар — 256 810 кас;
• Сунипат — 216 213 кас;
• Карнал — 210 476 кас.

Административ чара авунар

Гьарйяна штатдин карта

Гьарйяна 4 региондикай ибарат я, абур 21 округдиз чара ийизва:

№	Регион	Административ юкь	Агьалияр, кас (2001 йис)	Майдан, км²	Къалинвал кас/км²	Округар
1	Амбала	Амбала	4 238 990	8 157	519,68	Амбала Курукшетра Панчкула Ямунанагар
2	Гургаун	Гургаун	5 427 694	8 107	669,51	Гургаон Магьендрагаргь Меват Палвал Ревари Фаридабад
3	Гьисар	Гьисар	6 067 866	18 431	18 431	Гьисар Бгьивани Кайтгьал Сирса Фатегьабад
4	Ругьтак	Ругьтак	5 348 439	9 517	561,99	Джаджар Джинд Карнал Панипат Ругьтак Сунипат

Сагъвал

• Haryana Civil Medical Services (HCMS)
• NRHM, National Rural Health Mission

ЭлячӀунар

• Haryana Online
  • History of Haryana
  • People of Haryana
  • Culture of Haryana
  • Birds of Haryana
  • Tourism in Haryana
• Haryana Government Website Архивация 26 ноябрь 2016 йисан.