Ганг

Ганг (хинди गंगा, gaṅgā, инглис — Ganges) — Кьибле патан Азиядин виридалайни яргъини целди ацӀай вацӀарикай я. Яд тухуниз килигайла Брахмапутра галаз ада дуьньяда пудлагьай чка кьазва. ВацӀ кьве гьукуматдай тӀуз физавайди я — Индияни Пакистандай.

Гидрография

ВацӀу вичин кьил Гималайрин сувара кьазватӀани, адан дуьзен пата ам гьакӀан дуьзен вацӀ хьиз явашдаказ физавайди я. ВацӀ физвай пад са шумуд сефер масакӀа жезвайди я. Гангдин бассейн Кьибле патан Азиядин виридалайни чӀехиди я, 1 060 000 км² майдан гваз. Брахмапутра гваз абурун кьвецӀин бассейн гьични 1 643 000 км² жезва.

Гангдин дельта патан Мегхна вацӀ

ВацӀуз ятар паюналди марфарикай къвезвайди я, кьибле-рагъакӀидай патан муссонрини тропиквилин циклонри гъизвай. Паюналди живери яд гузва вацӀуз — Гималайрал алай живер цӀраз. Декабрьдани январьда вацӀуз лап тӀимил яд къвезвайди я. ВацӀун дельада циклонвилин чӀихар (марфар) жезвайди я. ВацӀа пара яд авайди я — Варанаси шегьердин патаг вацӀухъ, 12 метр деринвал аваз, 430—440 м гьяркьуьвал ава. Марфарин чӀавуз ана 900—950 метр гьяьркьуьвални 20 метр деринвал жезва. Кьулан цин кьадар, вацӀу Бенгал заливдиз тухузвай, 12 000 м³/с я. Яд пара ругъулди я, гьар йисуз дельтада 180 млн м³ ацукьаяр кӀватӀ жезвайди я. Гьавиляй Бенгал заливда цин рангни масад жезвайди я.

География

Ганг пуд паюнал пайзавайди я. Кьилин пад (800 км, вацӀун кьилелай Канпур шегьердалди), кьуланди (Канпурдилай Индидинни Бангладешдин сергьятдалди, 1500 км), агъади (Бангладешдин сергьятдилай эхирдалди, 300 км).

ВацӀун чӀехи чешме Бхагиратхи вацӀ я, Уттаракханд штатда авай, гьуьлелай 4023 метр кьакьан. 663 метр кьакьан чкада гьа вацӀ Алакнанда вацӀухъ галаз акахь жезва. Гьа чкадилай агъухъ вацӀун тӀвар Ганг жезва. Пелейрин арадай физ, Тера дуьзендай акъатайла ам экъечӀзава чӀехи Инд-Ганг дуьзендал. Вичин кьилин пата Ганг лап фад физва, сувари адаз йигинвал гуз. Дуьзендал акъатайла адан йигинвал явашар хьана кьибле-рагъэкъечӀдай патахъ физава.

Гангдин кьилин пад

Кьулан пата вацӀ мадни яваш хъжезва, океан галайвал кьибле-рагъэкъечӀдай патахъ физ. А чкада вацӀ авайвал вилик физавач, инихъ-анихъ элкъвез гьар жуьре шегьеррин арада. Дуьздаказ вилик 1520 км авай рехъ ада 2597 км ийизава. Аллагьабад шегьердин патаг Гангдиз адан виридалайни чӀехи акахьай вацӀ къвезва — Джамна. Ам яз вич Гангдилай 1,5 сефер чӀехи я, ахпа Гангдин важибвал паталди вирида хсабзава, Джамна Гангдиз авахьзавайди, гьич гидрологидиз килигайтӀа а кьве вацӀ акахьай чкадилай агъухъ жезвайди яз Джамна я, Ганг ваъ. Бхагалпур шегьердилай агъухъ Гангдиз пара яд авай Коси вацӀ авахьзава, Гималаяр суварилай къвезвай. А чкада Гангдин гьяркьуьвал 1500 метр жезва, 10 метр диринвал аваз. Гьа чкадилай Ганг кьибле-рагъакӀидай патахъ гекъуьрна Инд-Ганг дуьзендин виридалайни алахьай чкадал къвезва.

Агъа дуьзендай 160 км фена вацӀ эгечӀзава пай жез дельтадин вацӀарал. Гьабурукай Хугли, Раджбарини масадбур. Гьа чкада вацӀарик Брахмапутрани акахьзава. Кьве вацӀун сад хьанвай ятар Бенгал заливдиз авахьзава. А дельта дуьньяда авайбурукай виридалайни чӀехиди я. Адан дельтада Сундарбанни ава, дуьньядин мангравиилин тамарин виридалайни чӀехи чка. Континент галайвал деринда ятар алахь хьунин чӀав куьтягь хьайила аникай пара фу гудай дуьзен жезва. Гангдин дельтада 145 миллион кас яшамиш жезва.

Тарих

Гангдин дере тарихвилелди дуьньядин виридалайни пара инсанар яшамиш жезвай чка я. Пара яд, чимивални цин кьарди векьериз тӀуьн гузвайвили ина пара инсанар яшамиш хьун патал пара тӀуьнар жезвай чка я.

ЭлячӀунар

• Гангдикай географиядин малум Архивация 25 март 2020 йисан.