Хазарар (чув. כוזרים (кузарим), араб. الخزر (ал-хазар), фарс خزر‎ (хазар), грек.: Χαζαροι (хазари), эрм. խազիր (хазир), латchazari, caziri, gazari) — вилик девирда Кеферпатан Къавкъаздин ва Волга вацӀун мукьвал алай чилерал куьчери уьмуьр гьалай ва VII виш йисан юкьвара чӀехи ва къуватлу Хазар Каганат гьукумат арадал гъайи дегь туьрк халкьарикай сад я. Къе авай пара пай туьрк халкьарин арадал атуник хазарри чӀехи кар кутунай.

Диндал гьалтайла хазаррин чӀехи пай ва гьукумдаллай къатар — иудеяр тир.

Миллетди чпи чпиз хазар лугьузвай, и тӀварцӀин бинеяр дуьз малум туш. Адан арадал атуникай са шумуд фикирар ава:

Виликди ЧӀулав ва Азов гьуьлериз Хазар гьуьл лугьузвай. Там къуватра авай девирда хазаррин къати таъсирдик Крым полуостровни акатнай. Къе чара-чара миллетри, месела азербайжанри, фарсари, туьркери, курдри, туркменри ва мсб, Каспи гьуьлуьз Хазар гьуьл лугьузвайди я.

ЧкӀанвай чилер

дуьзар хъувун
 
Хазар каганат

VII виш йисалди хазарри сад-садан гуьгъуьналлаз дегиш жезва чара-чара гьукуматрин гъилик кваз уьмуьр ийизвай. 560-й йисара абур Туьрк каганатдик акатнай. VII виш йисуз Туьрк каганат чкӀайдалай кьулухъ хазарри чпин кьилдин гьукумат — Хазар каганат малумарнай. И каганат куьчери миллетри арадал гъайи гьукуматрин арадай виридалайни яргъалди амукьай уьлквейрикай сад хьанай ва 650 – 969 йисарин къене уьмуьр гьалнай.

Сифте Дагъустандин кефер патан чилерал секин хьанвай хазарри къвердавай чпин гъилик кутунай Крым полуостровдиз, Кьиблепатан Поволжьедиз ва Дон вацӀун чилерал куьч хьана ацукьнай. Чпин кьилин шегьерни абуру Дагъустандай Кьиблепатан Поволжьедиз тухванай.

Хазар каганат терг хьайидалай кьулухъ X виш йисан кьведлагьай паюна хазарар Къизил Ордадин гъилик акатна муькуь туьрк тайифайрихъ галаз акахьна са халкь хьиз квахьнай. Иудаизм кьабул авур хазаррин гъвечӀи пай Европадин чувудрин жемиятрик акахьнай. Къе бязи туьрк халкьари, месела къараимри, крымчакри ва гьакӀни сувун чувудри чеб дегь хазаррин дуьз несилар тирди гьисабзава. Алай чӀавуз Кеферпатан Къавкъазда уьмуьр ийизвай туьрк халкьарин дувулрик хазаррин гел кумайди мумкин я.

ЭлячӀунар

дуьзар хъувун

Шаблон:Хазария