Википедия

Португалия: различия между версиями

Интерактивная навигация по истории
Вилик алатай дуьзар хъувунЦIийи масакIавилер
Содержимое удалено Содержимое добавлено
ВизуальныйВики-текст
гъ →‎Спорт: европадин
Нет описания правки
ЦӀар 44:
[[1910 йис]]уз [[монархия]] алудна, [[диктатор]]вилин гьукумдин [[республика]] арадал атанвай.
 
Португалия вилик фенвай уьлквейрикай я<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/appendix/appendix-b.html Appendix B — International Organizations and Groups: developed countries (DCs)], CIA&nbsp;— The World Factbook&nbsp;— Appendix B, [[The World Factbook]]</ref>, яшамиш тегьердин рейтингда дуьньяда 19 лагьай чка кьунва<ref>{{Cite web|url=http://www.economist.com/media/pdf/QUALITY_OF_LIFE.pdf|title=Quality-of-life Survey|accessdata=2008-й 6 октябрдиз}}, [[The Economist]] {{ref-en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.visionofhumanity.org/wp-content/uploads/2011/05/2011-GPI-Results-Report-Final.pdf |title=Global Peace Index — 2011 |author=Vision of Humanity |date=2011 |accessdata=2011-й 19 декабрдиз}} {{ref-en}}</ref>. [[Европа Садвал]]дин ва [[Садхьанвай халкьарин Организация]]дин член я, Португалия гьакӀни [[Латин садвал]], [[Латин Америкадин уьлквейрин организация]], [[ОЭСР]], [[НАТО]], Португал чӀалан уьлквейрин садвал, евродин зона ва [[Шенгендин зона]] хьтин организацияриз бине эцигнай уьлкве я. <ref>[http://www.cumbresiberoamericanas.com/ Cupulas Ibero-Americanos] {{ref-es}}</ref>.
 
== Этимология ==
ЦӀар 52:
<blockquote>''Реквиарио, абуру Portucale лугьузвай, чкадиз катнавай, гьина [[Теодорих II]] корольди ам есир кьунвай ва къаравулдин гуьзетуник эцигнай. Чан аламаз амукьнай маса [[свесар|свесри]] гуьгъуьнин женгина рей ганвай, садбур кьенвай. И тегьерда свесрин королвал терг хьанвай.''<ref>{{cite web|url=http://www.thelatinlibrary.com/hydatiuschronicon.html|title=Crónica de Idácio de Chaves|lang=la|accessdate=2008-й 5 октябрдиз|archiveurl=http://www.webcitation.org/643ih4zsa|archivedate=2011-й 19 декабрдиз}}</ref></blockquote>
 
Масабурун фикирдай, Португалия гаф ''Portogatelo'' гафуникай арадал атанвайди я. Дегь чӀавалай гилалди ина порт авайвиляй и тӀвар иниз вигьинар ийизвай грекри ганвай.<ref>{{Книга|заглавие=Europa Portuguesa|часть=Tomo I, capítulo 6|страниц=104}}</ref>. Садлагьай сефер и тӀвар геральдикадин кьилин элемент яз, 1129 йисуз Пак Варфоломей Кампелудин клисади Д. Афонсу Энрикесдиз кхьенвай чарчел кьунвай<ref name="reis-rainhas 23"></ref>.
 
== Тарих ==
ЦӀар 74:
[[1926 йис]]уз уьлкведа гьукуматдин '''«элкъуьн»''' хьана, ва ина дяведин диктатура эцигнай. Гьа идалди «ЦӀуру Уьлкведин» гьукум куьтягь хьанвай. [[1932 йис]]уз саки вири гьукум премьер-министр [[Антониу ди Оливейра Салазар]]дин гъилик гьатна, [[1933 йис]]уз ада уьлкведа авторитар къайдадин режим эцигнай, са бязи совет жугъурна — чирдай ксари и режимдиз «фашиствилин» режим тӀвар ганвай. Кьилди са ''«Халкьдин садвал»'', ''«Халкьдин жегьилрин садвал»'' ва ''«Чинебан полиция»'' ([[PIDE]]) партиярри кьиливал ийизвай, ин масакӀаяр «ЦӀийи Уьлкве» туькӀуьрунин мураддалди авунвай<ref>{{cite web|url=http://www.historiadeportugal.info/antonio-de-oliveira-salazar/|title=António de Oliveira Salazar|publisher=HistóriadePortugal.info|accessdate=2012-07-06|archiveurl=http://www.webcitation.org/643iw1veU|archivedate=19.12.2011}}</ref>. [[Дуьньядин кьведлагьай дяве]]да нейтралвал хуьнайтӀани, дуствилин уьлквейриз [[Азор островар|Азор островра]] дяверин базаяр туькӀуьриз ихтияр ганвай, ахпа дяведилай къулухъ Португалия [[НАТО]]диз гьатнай. Диктатор Оливейрадин таъсир гилани акваз жеда, ада уьлкведа политикадин стабилвилвал авунвай, экономика хкажна кӀеви авунай ва Дуьньядин кьведлагьай дяведилай къерехда амукьиз куьмекнай.
 
[[1960]] Португалиядин Африкада авай [[Ангола]], [[Гвинея-Бисау]] ва [[Мозамбик]] колонияра регьим авачирвилин дявеяр гатӀуна. [[1968]] ийсуз Салазар сагъвалдин усалвиляй къуллугъдай экъечӀна, ва адан крар давам ийиз Каэтано Марчелло атанай. Дяверин себебдай гьукуматдин буржар ва инфляция хкаж жезва. Дяве кьиле тухузвайбуру фад гъавурда гьатна хьи и дяведа абур кӀаник акатда, ва и месэлада политиквилин гьял жагъуриз хьаначирвиляй [[1975 йис]]уз дяве ислягьвилелди акьалтӀун паталай Португалияди вичин колонияриз аслу туширвал гана, ва виш йисарин къене тухузвай колониалвилин политикадиз эхир эцигна<ref>{{книга|автор=vários autores|заглавие=História 9|издательство=Porto Editora|local=[[Порту]]|год=2004|страницы=168-174|id=ISBN 972-0-31405-2}}</ref>. 1975 йисан 25 ноябрьдиз ихьтин хабарар чир хьанвай радикал чапла кӀеретӀри (асул яз десантникар ва Лиссабондин дявевилин полиция) гьукуматдин '''«элкъуьн»''' кьилиз акъудиз алахъна. Гьа чӀавузни «[[КӀуьдар группа]]ди» кьилел Рамалью Эаниш алаз абурун къаншардиз активдаказ дявевилин план - — жаваб туькӀуьрна абуру радикал кӀеретӀар кӀаник кутуна. Гъуьгъуьнин йисуз уьлкведа демократия кӀеви ийиз куьмек авунай. 1976 йисан 14 июньдиз [[Рамалью Эаниша]] президентвилиз вичин кандидатура эцигзава ва хкягъунра вирида ван гунин нетижада португалиядин президент къуллугъдиз къвезва. Ада демократиядин конституция тестикьарзава ва уьлкве, гьардаз вичин гьукум кьиле тухудай кас авай, муниципалитетриз пайзава ва Азор ва Мадейра островриз автономиядин регионал гьукумат статус гузва.
 
1949 йисуз Португалия НАТОдик акатзава, адан член ва санал крар тухузвайди жезва, 1960 йисуз [[Европадин Ада Савдадин Садвал]]дик акатзава, 1961 йисуз [[Экономикадин ва Вилик финин крара Санал кIвалахунин Организация]]дик ва 1986 йисуз [[Европадин Экономикадин КIапIал]]дик акатзава. 1999 йисуз Португалия эвро зонадиз гьахьзава, гьакӀни и йисуз Китай Халкь Республикадин гьукумдик [[Макао]] вугузва.<ref> [http://www.webcitation.org/643j2tCJS Макаодин къанунар, Португалия гьукум тухузвай эхиримжи чIаварачӀавара]</ref> [[Европадин Садвал]]дик гьахьай чIавалайчӀавалай, уьлкве пудра председетельвал кьиле тухузвай, 2008 йисуз [[Лиссабондин икьрар]] къабулнавай. <ref>[http://www.eu2007.pt/UE/vPT/Presidencia_Conselho/A_Presidencia/default_.htm Европадин Садвалда Португалиядин председательство]</ref>.
 
== Сиясатдин тукӀуьрунар ==
ЦӀар 210:
 
[[Файл:Régua_Douro_4.JPG|thumb|right|250px|ЦипицӀрин плантацияр]]
1985 йисалай Португалияди вичин экономика вилик тхунин ва кӀеви хъувунин процессриз эгечӀнай, ахпа 1986 йисуз [[ЕС]]дик акатнай. Сада сад дегишарзавай гьакимри португалиядин экономикадиз пара цӀийикӀаяр ттунвай, уьлкведа крар кьиле тухузвай пара къадарда фирмаяр, телекоммуникациядин идараяр ва пуларин такьатрин къуллугъар яни финансированияр чпин гъилиз къачунвай. 1999 йисуз еропадин «[[евро]]» валютадиз бине эцигунин кӀвалахда цӀусад уьлквейрихъ галаз Португалияни иштиракнай.<ref>[http://www.bbc.co.uk/portuguese/economia/020101_eurodb.shtml Евро Европадин 12 уьлкведа къекъвез эгечӀзава.] {{ref-en}}</ref>.
 
1990 — лагьай йисара экономикадин хкаж хьунин дережада [[Европадин ГалкӀ|ЕГ]]да авай уьлквейрин арада Португалия кьакьан чкада авай. Агьалидин са касдиз къвезвай ВВП 76 % къван я. [[2005 йис]]уз [[Виридуьнья Экономикадин Форум]]ди тухузвай сиягьда Потугалия 22 — лагьай чкадиз эцигзава, ва экономикада [[Испания]], [[Ирландия]], [[Франция]], [[Бельгия]] уьлквейрилай алудна<ref>[http://www.portugal.gov.pt/pt/GC17/Governo/Ministerios/PCM/MEAI/Documentos/Pages/20090520_PM_Doc_Competitividade.aspx Кьибле Европада Португалия женг тухуз алахъдай уьлкверикай сад язва.] {{ref-en}}</ref><ref name="CIA World Factbook" />.
 
Потугалиядин гьава, рельеф ва накьв виже къвезвайвиляй хуьруьн майишат пара вилик фена. КӀвалах алакьдай агьалидин 12 % хуьруьн майишатра кӀвалахзава. Гзаф чӀехи кьадарда зейтундин ттарар (4000 км²), ципицӀ салар (3750 км²), къуьл (3000 км²) ва хархар (гьажибугъда) (2680 км²) гьасилзава. Чехирдизни (кьетӀендиз [[портвейн]] ва [[мадейра]]) зейтундин чӀемдиз хас тир вини дережадин еридиз виринра кьимет аваз гьисабзава. ГьакӀни Португалия хъсан еридин емишар гьасилзавай уьлкве я, гьабрун арада [[Алгавре]]дин апельсинар, рагъакӀидай региондин [[роч-чуьхвер]], [[Гардунгьа]] цӀиргъина битмиш жезвай шурван пӀини ва [[Мадейра]]дин банан.<ref name="Робинсон">Rodrigues, Arinda. Novas Viagens — Actividades Económicas, Лиссабон: 2004</ref>.
 
Португалия — индустриални-аграрвилин гьукумат я. Промышленностьдин адетдин хелерикай пара метлеб авай хелер — хрун (памбагъдикай парчаяр), цун, чехир авун, зейтундин чӀем гьасил авун, гъедерин консервар гьасил авун, пробкадин чкал расун (дуьньяда кӀвенкӀве чкада ава). ЧӀулав ва рангадин металлар расун, [[машинар туькӀуьрун]] (гимияр туькӀуьрун ва кӀватӀун), ва гакӀни химиядин, [[нафтӀ расун]], нафтӀадинни — химиядин, [[цементдин]], [[шуьшединни-хъенчӀин]] промышленностяр гегьенш жезва. Хуьруьн майишатра [[лежбервал]] вини я. Расзавай ччилерин зур пай къван [[кьуьгъвер]]ри кьунва.
ЦӀар 228:
=== Чирвилер ===
[[Файл:Coimbra December 2011-19a.jpg|thumb|350px|left|1290 йисуз бине эцигай португалиядин [[Коимбра Университет]]дин минара; [[дуьньядин виридалай цӀуру университетрин сиягь]]да физва]]
Португалиядин чивилерин система [[чирвилерин министерство]]дин ва макитдин, технологияринни чӀехи чирвилерин министрдин къайдадик ква.<ref>[http://www.mctes.pt/Чирвилерин министерство]</ref>. Гьукуматдин чирвилерин система мадни кьиле физва ва гегьенш кардик ктузва, амма ина чирвилерин гьар са дережадин кьилдин ксарин (хсуси) мектебарни ава.
 
Аялар ругуд йисалай мектебдиз физ эгечӀзава. Мажбури яз 12 йис кӀелзава. Чирвилерин сад лагьай дережа — базадин дережа са шумуд циклриз ччара жезва: 1-й цикл (1 йис — 4 йис), 2-й цикл (5 йис — 6 йис), 3-й цикл (7 йис — 9 йис).<ref>[http://www.portugal.gov.pt/pt.aspx Португалиядин чирвилер]</ref>.
 
Гьар циклдилай къулухъ студентри португал чӀаланни математикадин тестар гузва. Гуьгъуьнин дережа — чӀехи дережадин чирвилер я, 10, 11, 12 классар кьунва.
ЦӀар 236:
Студентриз гьакӀни чирвилерин курсариз ва профессионал курсариз физ жеда. Квалификация гилигун паталай, студентди професионалвилин сертификат къачузва.
 
Португалиядин университетар 1290 йисалай аваз я, абурилай виридлай цӀуру [[Коимбра Университет]] я, [[Коимбра]] шегьерда амукьдалди вилик ам [[Лиссабон]]да туькӀуьрнавай. Адетдалди университетар факультетрикай, институтрикай ва мектебрикай ибарат я. Португалиядин университетри [[Болониядин декларация]] 2006-й йисалай къабулнавай. Гила уьлкведа виридалай чӀехи [[Университет Порту]] я, ина 31 000 кьван студентар кӀелзава, ва адан [[Порту университетдин инженериядин факультет|инженериядин факультет]] Европада виридалай чӀехиди я. Ина университетрин цӀийи дараматар эцигун планра ава, ва къведай береда [[Иберия зуростров]]дин уьмирдикай макитдин зурба юкь жеда.<ref>[http://sigarra.up.pt/up/web_base.gera_pagina?P_pagina=122225 ПортоПорту университетдикай куьруь малуматар]</ref>.
 
Статистикадиз килигайла, 15 йисарилай вини, кӀелиз — кхьиз жезвай агьалидин чирвилерин юкьван дережа — 93,3 % я, итимрин арада — 95,5 %, папарин арада — 91,3 % ([[2003 йис]]ан къиметар). Кьилин мектеб акьалтӀнавайбур 100 % я, агьалидин саки 20 % — диз чӀехи дережадин чирвилер ава. Португалиядиз ччара уьлквейрай пара кьван студентар кӀелиз къвезва, ва 2005 лагьай исуз ччара уьлквейрай атанвай студентрин къадар 380 000 — диз агакьнай.<ref>[http://www.pordata.pt/Tema/Portugal/Educacao-17 Гилан бередин Португалиядин малуматрин база]</ref>.
 
=== Сагъвал ===
ЦӀар 244:
[[Сагъвал]]дин система [[Сагъвалдин халкьдин система]]ди (NHS) кьиле тухузва.
 
Европадин маса уьлквейра хьиз Португалиядани кьиникьрин чӀехи пай [[инфекциятушир начагьвал]]рин себебдай жезва. Ина [[рикӀинни хъиртишрин начагьвал]]рикай жезвай кьиникьрин къадар [[еврозона]]дилай пара я, гьакӀни кьиникьрин 17 % [[цереброваскуляр начагьвалрикай]] жезва.<ref name="асул_суалар">[http://web.archive.org/web/20100314065847/http://www.euro.who.int/document/chh/por_highlights.pdf Португалиядин сагъвалдикай асул суалар]</ref>. Агьалидин 12 % [[пахлахан начагьвал]]дикай рекьизва, им Европадилай са тӀимил агъуз я. Пахлахан фад — фад аялрик ва 44 йисарилай агъа папарик гьалтзава. Дишегьлийрин арада [[жигер]]рин пахлахан гегьенж жезва, ва [[никӀедин цӀумаруф]]дин пахлахандин дережа фад агъуз жезва. 1980 йисалай Европада, [[шекердин диабет]] начагьвалдикай рекьизвайбурун къадардай Португалияди сад лагьай чка кьунва<ref name="асул_суалар" />.
 
[[1980 йис]]алай [[аялрин кьиникь]] агъуз хьана, гьа чӀавуз 1000 цӀийиз хайи аялрикай 24 аял рекьизвай, амма гила 1000 аялрикай 3 кьиникьин вакъия жен мумкин я. Инсаниятдин гегьеншвалдин къедрин нетижада, 2006 йисуз Португалияда агьалидин уьмуьрдин юкьван яш 77.9 йис тир<ref name="асул_суалар" />.
ЦӀар 259:
Автомобиляр ва маса транспортдин улакьар гегьеншдаказ кардик квайвиляй [[1990 - й йисар]]а Португалияда транспортдиз чӀехи метлеб гузвай. Дуьньяда садлагьай [[автомагистрал]]яр туькӀуьрнавай уьлквейрикай сад Португалия я. Ина [[1944 йис]]уз [[Лисcабон]]ни [[Оэйраш]] шегьерда авай вири дуьньядиз тӀвар — ван авай «[[Халкьдин майдан]]» футболдин майдандиз физвай Португалияда садлагьай автомагистраль рехъ ахъайнавай, гуьгъуьнлай [[1991 йис]]уз эцигна куьтягьнавай [[Лиссабон]]ни — [[Кашкайш]] автомагистраль рехъ ахъайнавай (гилан А5). [[1980 йис|1980-й йисалай]] ина авто — рехъер эцигунин кӀвалахар йигин ккамаралди гегьенш жез эгечӀнай. Гила Португалиядин автомагистральдин [[чил]] пара вилик фенвайди я ва саки вири уьлкве кьунва, вири чӀехи шегьерар ва цин къерехда авай шегьерар сад — садахъ гилигзава, чилин умуман яргъивал 3000 км кьван я<ref name="CIA World Factbook" />.
 
Уьлкведин чӀехи районра метрополитендин системаяр ава: [[Лиссабондин метрополитен]], [[Метро Сул до Тежу]] ва [[Портодин метрополитен]], гьар садан яргъивал 35 км — дилай пара я.<ref>[http://www.metrodoporto.pt/PageGen.aspx?WMCM_PaginaId=16290 Португалиядин метрополитендикай малуматар]</ref>.
 
Инсанрин тухунар ва парарин чIугунарчӀугунар 3319  км яргъивилин ракьун рекьин куьмекдалди кьилиз акъудзава, гьисятда 1 430 электик кьуватдалди кIвалахзавайкӀвалахзавай поезда кардик ква, абурукай 900 поезд кьакьан йигинвалдинбур я ва сятда 120  км йигинвал кIватизкӀватиз алакьзава. Ракьун рекьин хилериз REFER компанияди килигзава, амма инсанар тухун ва парар чIугунчӀугун Португалиядин Ракьун Рекь компаниядин везифа я. 2006 йисуз компанияди 133 000 0000 кас ва 9 750 000 тонн пар тухванай.
 
=== Массайрин информациядин такьатарни алакъа ===
ЦӀар 295:
 
Яшдин туькӀуьрун: 0 йисалай — 14 йисарал къван: 16,4 % (итимар — 912.995 агъз. / папар — 835.715 агъз.), 15 йисалай — 64 йисарал къван: 66,2 % (итимар — 3.514.905 мил. / папар — 3.555.097 мил.), 65 йисалай: 17,4 % (итимар — 764.443 агъз. / папар — 1.093.755 мил.)<ref name="CIA World Factbook" />.
Португалия, аялвилин кьиникьрин къадардин коэфициент виридалай агъада авай уьлквейрикай сад я.<ref>[http://www.unicef.org/health/files/The_State_of_the_Worlds_Children_2008.pdf 2008 йисан аялрин хунин лишан] {{ref-en}}</ref>.
Агьалийрин уьумьурдин юкьван яш — 77,9 йис я. Йисан гзаф хьун 0,305 %. Аялар хунинвал — 10,45 (агъзур касдиз). Кьиникьар — 10,62 (агъзур касдиз)<ref name="CIA World Factbook" />.
ЦӀар 301:
КӀелиз — кхьиз чирвилерай, агьалидин 93,3 % кхьзни кӀелиз жезва, савад авачирвал йисарин финифда агъуз жезва. Португалия вилик фенвай гьукумат хьайитӀани уьлкведин бязи чкайра инсанриз цин гунгарриз ва электричестводиз гилани рехъ атӀана. Санитарвилин алакьа гьеле уьлкведин вири майдан кьунвач, ва канализацияр авачир кӀвалер пара къадарда ава. Медицинадин къуллугъриз ва дарманар къачунин рехъ гьукуматди саки вири 95-100 % агьалидиз замин авуна.
 
Португалияда 451 000 къван [[иммигрант]]ар яшамиш жезва (2009), им вири агьалидин 5 % къван я, идалайни гъейри иммигрантрин чӀехи пай [[Бразилия]] (115 882), [[Украина]] (52253), [[Кабо-Верде]] (48417) ва гьакӀни [[Молдова]], [[Румыния]], [[Гвинея-Бисау]], [[Ангола]], [[РагъэкъчӀдай Тимор]], [[Мозамбик]], [[Сан-Томени Принсипи]] ва [[Урусат]] хьтин уьлквейрай куьч хьанвайбур я.<ref>[http://www.pordata.pt/azap_runtime/?n=4 Гилан Португалиядин малуматрин база. ]</ref>.
 
=== ЧӀал ===
Португалиядин оффициал чӀал — [[португал чӀал|португал]] ва 1999 йисалай [[миранд чӀал]]ар я. Дуьньядин пуд континентда: [[Евразия]]да, [[Африка]]да ва [[Кьиблепатан Америка]]да и чӀалал рахазвайбурун къадар 210 миллиондалай пара я, гегьеншвиликай дуьньяда вадлагьай чкада ва [[рагъакӀидай дуьнья]]да пудлагьай чкада ава. Португал чӀал, [[роман чӀалар]]ин группадин [[иберни-роман агъагруппа]]дин чӀалариз талукьвиляй [[испан чӀал]]аз пара ухшар я, вучиз лагьайтӀа испан чӀални иберни — роман агъагруппадиз акатзава. Португал чӀалан гьасилуниз зурба таъсир герман ва араб ([[маврар]]) тайифайри ганвай, гьинай португал чӀалдик гафарин чӀехи пай акатнавай.
 
1999 йисалай официалвал кьачунвай миранд чӀалал Португалиядин кеферни рагъэкъечӀдай патан [[Миранда-ду-Дору]], [[Вимиозу]], [[Могадору]] муниципалитетрин гъвечи агьалиди рахазва. И ч1алал, агъадихъай тӀвар кьунвай муниципалитетрин мектебра тарсар гузва. Амма адан адавилелди кардик кутуниз, гьукумат паталай кьадар эцигна, ва гила активистри, Португалияда яшамиш жезвай инсанрин адавилелди хайи чӀалал рахаз ихтияр гузвай къанунрив, жемят таъминариз алахъзава.
ЦӀар 363:
 
== Яракьавай къуватар ==
Португалиядин яракьавай къуватариз бине эцигай пуд хел: [[аскервал]], [[флот]] ва [[Португалиядин дявединни гьавадин къуватар]] я. И къуватар уьлкведин майдан сагъдиз хьуьн, гуманитар куьмек, уьлкведа ва сергьятдилай къеце авай уьлквейра саламатвал хьуьн патахъай къуллугъдик ква. [[2000 йис|2000-й йисарилай]] ина [[мажбури тир аскервилин къуллугъ]] кардик квач. Гуьгьуьлавазвилелди тир эскервилиз эверун 18 йисал кьван я.<ref>[http://www.portugal.gov.pt/pt.aspx Португалияда аскервилиз эверун]</ref>. Къад лагьай виш йисуз, Португалия кьве чӀехи дяведик акатнай: [[Дуьньядин садлагьай дяве]] ва [[португалиядин колониалвилин дяве]].
 
== Спорт ==
[[Файл:Euro2004OpeningCeremony.jpg|thumb|right|250px|2004 йисан европадин чемпионат]]
 
Уьлкведа спортдин виридалай машгьур жуьре — [[футбол]] я.<ref>{{cite web |url=http://desporto.publico.pt/noticia.aspx?id=1472876 |title=Portugal ainda é quase só um país de futebol |author=Marco Vaza |published=[[Diário de Notícias (Portugal)|Diário de Notícias]] |acessdate=6 de Novembro de 2011 |archiveurl=http://www.webcitation.org/64LWTvVQV |archivedate=31 de Dezembro de 2011}}</ref>. Португалия дуьньядиз пара кьван зурба тӀвар — ван авай футболистар ганва:
* [[Эйсебио]] — 1960-й йисара дуьньяда кӀвенкӀве аваз физвай бомбардир тир.
Эйсебио 1960-й йисара дуьньяда кӀвенкӀве аваз физвай бомбардир тир. 1990—2000 йисара дуьнья футболдин гъетериз португалжув Луиш Фигу, Руй Кошта, Педру Паулета, Криштиану Роналду хьтин футболистар талукь тир. Уьлкведин кӀвенкӀве аваз физвай футболдин клубар лиссабондин «Бенфика» ва «Спортинг», гьакӀни ФК «Порту» я. 1966 йисан футболдай дуьнья чемпионатда Португалиядин халкьдин кӀватӀал пуд лагьай чка кьунвай, 2006 йисуз — кьудлагьай чка.▼
* 1990—2000 йисара дуьнья футболдин гъетериз португалжув [[Луиш Фигу]], [[Руй Кошта]], [[Педру Паулета]], [[Криштиану Роналду]] хьтин футболистар талукь тир.
2004 йисуз Европадин кӀвалин чемпионатда Португалия финалдиз экъечӀнай. ГьакӀ ятӀани чӀехи дивизионда Португалиядин Спортинг Брага , Академика Коимбра ва Витория Гимарайнш хьтин тарихдин клубарни ава.<ref>{{cite web |url=http://www.lpfp.pt/Pages/Inicio.aspx |title=Início |publisher=[[Португалиядин футболдай чемпионат]] |acessdate=2011-й 20 декабрдиз |archiveurl=http://www.webcitation.org/64LWgV8N5 |archivedate=31 de Dezembro de 2011}}</ref>▼
 
▲Эйсебио 1960-й йисара дуьньяда кӀвенкӀве аваз физвай бомбардир тир. 1990—2000 йисара дуьнья футболдин гъетериз португалжув Луиш Фигу, Руй Кошта, Педру Паулета, Криштиану Роналду хьтин футболистар талукь тир. Уьлкведин кӀвенкӀве аваз физвай футболдин клубар лиссабондин «[[Бенфика (футболдин клуб)|Бенфика]]» ва «[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]», гьакӀни ФК «[[Порту (футболдин клуб)|Порту]]» я. 1966 йисан футболдай дуьнья чемпионатда Португалиядин халкьдин кӀватӀал пуд лагьай чка кьунвай, 2006 йисуз — кьудлагьай чка.
Футболдай гъейри Португалияда гьакӀни мини-футбол (футзал), гьуьлуьн футбол, регби, елкендин спорт, балкӀандал финиф, дзюдо, велоспорт, фехтование, хоккей бицӀи чархарал, къезил атлетика ва тфенгар ягъун. 1912 йисалай Португалия Олимпия къугъунра иштиракзава.<ref>{{cite web |url=http://www.incm.pt/site/noticias/101420080626160610978.pdf |title=Moeda Comemorativa da Participação Portuguesa nos Jogos Olímpicos de Pequim |publisher=[[Imprensa Nacional-Casa da Moeda]] |lang=pt |acessdate=2011-й 6 ноябрдиз}}</ref> Португалиядин спортсменри къезил атлетикадай кьуд къизил олимпия медаль ва спортдин маса жуьрейрай пара кьван гимишдин ва кишпирдин медалар къачунвай.▼
 
▲2004 йисуз Европадин кӀвалин чемпионатда Португалия финалдиз экъечӀнай. ГьакӀ ятӀани чӀехи дивизионда Португалиядин «[[Спортинг Брага ]]», «[[Академика Коимбра]]» ва «[[Витория Гимарайнш]]» хьтин тарихдин клубарни ава.<ref>{{cite web |url=http://www.lpfp.pt/Pages/Inicio.aspx |title=Início |publisher=[[Португалиядин футболдай чемпионат]] |acessdate=2011-й 20 декабрдиз |archiveurl=http://www.webcitation.org/64LWgV8N5 |archivedate=31 de Dezembro de 2011}}</ref>.
 
▲Футболдай гъейри Португалияда гьакӀни [[мини-футбол]] ([[футзал]]), гьуьлуьн футбол, [[регби]], елкендин спорт, балкӀандал финиф, [[дзюдо]], велоспорт, фехтование, хоккей бицӀи чархарал, къезил атлетика ва тфенгар ягъун. 1912 йисалай Португалия ОлимпияОлимпиядин къугъунра иштиракзава.<ref>{{cite web |url=http://www.incm.pt/site/noticias/101420080626160610978.pdf |title=Moeda Comemorativa da Participação Portuguesa nos Jogos Olímpicos de Pequim |publisher=[[Imprensa Nacional-Casa da Moeda]] |lang=pt |acessdate=2011-й 6 ноябрдиз}}</ref>. Португалиядин спортсменри къезил атлетикадай кьуд къизил олимпия медаль ва спортдин маса жуьрейрай пара кьван гимишдин ва кишпирдин медалар къачунвай.
 
== Баянар ==
Чешне "https://lez.wikipedia.org/wiki/Португалия" я