Малла Агьмед
Малла Агьмед, гьакӀни Малла Агьмед ал-Аварани — XVIII виш йисуз Къуба пата уьмуьр авур лезги алим, диндар ва шаир. Малла Агьмед Къуба магьалди Аваран хуьре дидедиз хьанай.
Машгьур чӀалан алим, профессор Ражидин Гьайдарова Магьачкъалада басма авур «Гафарикай къейдер» ктабда гьатай Малла Агьмедан «Чир жеди» тӀвар алай шиирдай аквазвайвал, Лезги Агьмедни Малла Агьмед са девирда уьмуьр авунва. Сад Вурвай я, муькуьди Аваран хуьряй. Малла Агьмеда Лезги Агьмедаз устад лугьузва. Абур чирхчирар тир. Мумкин я Малла Агьмед Лезги Агьмедалай жегьил хьунухь.
Са бязи чешмейра чал шаирдин тӀвар «Малла Агьмед», «Малла Агьмед ал-Къубали», «Малла Агьмед Аварани» хьиз гьалтзава. Ярагъви Исмаила вичин бубадикай, лезгийрин чӀехи алим, Къавкъазда муьридизмдин бине кутур Шейгь Мегьамед Ярагъвидикай кхьей биографиядин очеркда (араб чӀалал) Имам Къазимегьамед Гимри хуьре урусрихъ галаз дяведа кьейиди, адахъ галаз женгера Гьажи Али эфендиди, Нурмегьамед ал-Къахиди, Малла Агьмед ал-Къубалиди ва Сулейман эфендидини иштирак авурди къалурнава [1].
Исмаил Ярагъвиди гъилин хатӀариз ганвай баянрай аквазвайвал, Малла Агьмед гьам диндин, гьамни тӀебиатдин илимрихъ галаз машгъул жезвай ва ам са шумуд ктабдин автор тир. Са бязи ктабар синтаксисдиз ва диндин дибриз талукьарнавайбур я. Гъилин хатӀара алимдин гьакъиндай умуми малумат ганва ва адан ктабрин тӀварар къалурнавач. Малла Агьмедаз араб, фарс ва туьрк чӀалар хъсандиз чизвай ва чка атунивай а чӀаларални эсерар кхьизвай. Къейдерай малум жезвайвал, алим Къуба магьалдин лезги Аваран хуьряй тир.
Машгьур дагъустанви алим, «Нузгьат ал-азгьан фи таражим уламайи Дагъустан» ктабдин автор Назир ад-Дургелиди вичин къейдера чи алимдин тӀвар «Малла Агьмед Аварани» хьиз къалурнава. Адан ктаб Дагъустандин Тарихдин, ЧӀалан ва Литературадин Институтдин архивда хуьзва [2]. Ктаб шартӀуналди кьве чкадал пайнава. Сад лагьай пай «Баб ал-Абваб-Дербент шегьер ва адан алимар» я. Кьвед лагьай паюниз «Имам Шамилан девирдин алимар» тӀвар ганва. Ктабда 220 очерк гьатнава. Гьайиф хьи, ина Малла Агьмедакай кьилди очерк авач. Авторди ихьтин очеркар гзафни-гзаф Дагъустандай тир алимрикай кхьенва. Абурун тӀварарай и ксар дидедиз хьайи хуьрер чир жезва. Гьар гьикӀ ятӀани, гьам Исмаил Ярагъвидин, гьамни Назир ад-Дургелидин кхьинрай аквазвайвал, Малла Агьмед Шамилан девирда уьмуьрнай ва ам кьетӀен жуьредин алакьунар авай зурба алим тир. Шейх Мегьамед Ярагъвидихъ галаз таниш хьайи ва адан женгинин юлдашдиз элкъвей Малла Агьмед и рекьиз дуьшуьшдай экъечӀнай. Ам Имам Къазимегьамедахъ галазни дуьшуьшдай таниш хьанай.
Баянар дуьзар хъувун
Эдебият дуьзар хъувун
- Муьзеффер Меликмамедов "САМУР" газет.