Джакарта

Джакарта (индон. Jakarta, яв. Jakarta) — Индонезиядин кьилин шегьерни виридалайни еке шегьер я. Ява островдин кефер-рагъакӀидай пата авайди я, Чиливунг вац Явадин гьуьлуьз авахьдай чкадал.

Кьилин шегьердин округ индон. Jakarta, яв. Jakarta
ТӀаратӀ Герб Джакарта
Координатар:	6°12′ кь. гь. 106°49′ р-э. я.
Уьлкве:	Индонезия
Регион:	Ява
Къенепатан паюнар:	5 район
Губернатор	Анис Рашид Басведан
Бине эцигай тарих:	1527 йис
Садлагьай тӀвар кьун:	1527 йис
Виликан тӀварар:	Сунда Келапа, Джаякарта, Батавия
Статус йисалай:	1580
Майдан:	664 км²
ЯШЧ кьакьанвал:	8 м
Гьава:	субэкватордин
Агьали:	9 607 787 кас. (2010)
Къалинвал:	14 469,56 кас./км²
Агломерация:	34 365 000
Динар:	Ислам
Сятдин чӀул:	+7
Телефондин код:	+62 21
Почтунин индекс:	10110–14540 и 19110–19130
Автомобилдин код:	B
Сайт:	[1]
Commons:	Jakarta

География

Джакарта Ява островдин кефер-рагъакӀидай пата авайди я, лап къерехал, Явадин гьуьлуьн заливдал. Шегьердин кефер пата дуьзен авайди я, гьуьлуьн дережадилай 8 метр кьакьанвал авай. Шегьердин майдандин зурдилай пара пай гьуьлуьн дережадилай агъухъ галайди я, гьавиляй марфар къвайла а чкайра пара ятар кӀватӀ жезвайди я. Шегьердин кьибле пата пара пелеяр ава. Джакартадай 13 вацӀ физва, гьабурукай: Чиливунг, Маланг, Ангке, Чиденгни мсб. Чиливунгди шегьер рагъакӀидайни рагъэкъечӀдай патарал пайзавайди я. Икьван пара цер авайвилини патаг гвай чкайра тамар атӀузавайвили, гьулуьн лепеярни хкаж жезвайвили шегьер мукьвал-мукьвал циг ацӀур жеда. Гьа саягъ, 1996 йисуз шегьердин 70 %д чил цин кӀаник хьанвай. Гьадалай гъейри, шегьердин агьалийриз герек авайвили пара чилин ятар акъудзава, гьавиляй чил вични ацукьзава, гьар йисуз 5 — 20 сантиметрдалди. РагъэкъечӀдай пата шегьерди РагъакӀидай Ява велаятдихъ галаз сергьятзава, рагъакӀидай пата Бантен велаятдихъ галаз..

Тарих

Шегьердин бине кутунвай югъ хьиз хсабзавайди я 1527 йисан 22 июнь. А юкъуз Демак султанатдин кьушунар Фатахиллдин гъилик кваз португалрин флотдал гъалибвал кьуна португалриз чпин къеле эцигиз кӀанзавай Сунда-Келепа хуьр кьурла. Адал эцигна тӀвар Джаякерта (Гъалибвилин шегьер). 1619 йисуз Джаякерта англивийри элкъвена акъвазна, абур хъфейила голландри чкӀурна. А чкадал Ян Питерсон Куна Батавия къеле эцигна, голландрин чӀехибубаяр батаврин тӀварцӀиз талукьарна. 1621 йисалай эгечӀна а тӀвар къеледихъ элкъвена чӀехи хьайи шегьердизни хъхьана, адакай Голландиядин Ост-Индиядин кьилин шегьер хьана.. А тарихвилин чкаяр къенин Джакартадин кефер пата, порт галайвал алайди я, адаз Агъа Шегьер лугьуда. 1808 йисуз шегьер кьибле патахъ гегьеншар жез эгечӀна. Къенин Медан Мердека лагьай юкьван майдандал Батавиядин Вине Шегьер экъечӀна. XIX вишйисан эхирда Агъа шегьерда гьар жуьре идараяр авай, Вини пата европавийрин чӀехи пай яшамиш жезвай. Гьабурун арада китайвийрин магьле авай. Вини шегьерда гьакӀни эрменрин Батавидин епархидин клисани авай. Шегьер 1942 йисуз японвийри къачурла адаз Джакарта тӀвар кьулухъ хгана. 1945 йисуз Индонезияди вичин азадвал лагьайла адакай гьукуматдин кьилин шегьер хьана. 2019 йисуз чир хьана кьилин шегьердин статус Калимантан островдал алай цӀийиз эцигзавай шегьердиз тухудайди..

Агьалияр

Джакартадин агьалийрин кьадар лап фад экъечӀзава. 1930 йисалай ам 17 сефер пара хьанва. 1950 йисарин кьиле шегьерда 823 агъзур кас авай, 1961 йисуз 2,9 млн кас, 1971 йисуз 4,6 млн, 1980 йисуз 6,5 млн. 1980 йисара инсанрин кьулан къалинвал 8 агъзур кас 1 км²дал тир. Кьилин шегьер Джакартадин округдин сергьятрай экъечӀнавай кӀвалер эцигнавай чкадик квазва шегьерар Тангеранг, Тангеранг-Селатан, Богор, Бекасини Караванг. А шегьервилин агломерацидин майдан 2019 йисуз 3367 км² тир, агьалияр а агломерацида 34 365 агъзур кас аваз Токиодилай кьулухъ кьведлагьай чка кьазвай дуьньяда.