Дахада район
Дахада район (урус. Дахадаевский район) — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район.
Муниципалитетдин район
 Дагъустандин картадал Дахада район
|
Администрациядин юкь — Уркарах хуьр я.
География
дуьзар хъувунРайон Дагъустан Республикадин кьибле пата ала. Дахада район Агъул, Акуша, Сергокъала, Къайтагъ ва Кули районрихъ галаз са сергьятра ава.
Райондин чилерин майдан — 1450 км² я.
Тарих
дуьзар хъувунДагЦИК-ан 22.11.1928 тарихдин 4-й сессиядин къарардалди, виликан Дарги, Къайтагъ-Табасаран ва Лак округар реорганизация авунивди, кьилин хуьр Урари хуьр яз Урари кантон арадал гъанвай. ВЦИК-ан 3.06.1929 тарихдин къарардалди, кантон райондиз элкъуьрнай. ПВС РСФСР-дин 19.04.1930 тарихдин къарардалди, Урари райондин тӀвар дегишарна Дахада район эцигнай. 1963 йисуз район терг авуна адан чилер Къайтагъ хуьруьн райондив вуганвай. ПВС РСФСР-дин 12.01.1965 тарихдин къарардалди, Дахада район виликан сергьятра гуьнгуьна кухтунай.
Агьалияр
дуьзар хъувунЙисариз килигна Дахада райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика:
| Йис | 2002 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
| Агьалияр | 38 359 [1] | ↘ 36 548 [2] | ↘ 36 464 [3] | ↘ 36 412 [4] | ↘ 36 365 [5] | ↗ 36 367 [6] |
Райондин агьалидин лап чӀехи пай даргийри ва даргийрин субэтник группа тир кубачивийри туькӀуьрзава: даргияр — 99,1% (абурук 8% кубачивияр кваз). Кубачивийрин хуьрер: Амузги, Шари, Кубачи, Сулевкай, Ашты, Дирбакмахи ва Худуц. Абурулай гъейри, са Шадни хуьре яхулри уьмуьр гьалзава [7].
2002 йисан Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, Дахада райондин миллетрин сиягь [8]:
| Халкь | Кьадар, кас |
Пай вири агьалидикай, % |
|---|---|---|
| даргияр | 35 227 | 94,22 % |
| кубачияр | 3 063 | 8 % |
| яхулар | 350 | 0,9 % |
| урусар | 22 | 0,06 % |
| муькуьбур | 40 | 0,10 % |
| вири санлай | 38 359 | 100,00 % |
Администрациядин паюнар
дуьзар хъувунРайондик 25 муниципалитетдин образование (хуьруьнсовет) акатзава, абурукай 24 хуьруьнсоветар ва 1 шегьервилин посёлок Кубачи я [9].
Дахада райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (къалин шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава);
- «Ашты» хуьруьнсовет — Ашты, Дирбакмахи ва Худуц
- «Бускри» хуьруьнсовет — Бускри ва Гунакари
- «Гуладты» хуьруьнсовет — Гуладты ва Мирзита
- «Дибгалик» хуьруьнсовет — Дибгалик
- «Дибгаши» хуьруьнсовет — Дибгаши ва Ираки
- «Дуакар» хуьруьнсовет — Дуакар, Микрасанамахи, Хулабаркмахи, Кищамахи, Мукракари, Сумия, Узралмахи, Никабаркмахи ва Сур-Сурбачи
- «Зильбачи» хуьруьнсовет — Зильбачи
- «Зубанчи» хуьруьнсовет — Зубанчи
- «Ицари» хуьруьнсовет — Ицари, Чахрижи, Санакари
- «Калкни» хуьруьнсовет — Калкни
- «Карбучимахи» хуьруьнсовет — Карбучимахи ва Аяцимахи
- «Кища» хуьруьнсовет — Кища ва Шулерчи
- «Кудагу» хуьруьнсовет — Кудагу ва Ираги
- «Кунки» хуьруьнсовет — Кунки
- «Меусиша» хуьруьнсовет — Меусиша
- «Сутбук» хуьруьнсовет — Сутбук, Урцаки, Бакни ва Шаласи
- «Трисанчи» хуьруьнсовет — Трисанчи ва Джурмачи
- «Ураги» хуьруьнсовет — Ураги, Дзилебки, Шари, Гузбая и Амузги
- «Урари» хуьруьнсовет — Урари, Туракаримахи, Мусклимахи, Аяцури, Куркимахи, Урхнища, Каркаци, Уркутамахи-1, Уркутамахи-2 ва Бутулта
- «Уркарах» хуьруьнсовет — Уркарах ва Новый Уркарах
- «Харбук» хуьруьнсовет — Харбук
- «Хуршни» хуьруьнсовет — Хуршни
- «Цизгари» хуьруьнсовет — Цизгари, Цураи ва Шадни
- «Чишили» хуьруьнсовет — Чишили
- «Кубачи» хуьруьнсовет — Кубачи
- «Морское» хуьруьнсовет — Морское
Экономика
дуьзар хъувунРайондин экономикадин асул гьисабдалди хуьруьн майишатдал, малдарвилел, нуькӀвербанвилел ва ювелирдин затӀар гьасилунал бинеламиш хьанва.
Тарихдин метлеб авай чкаяр
дуьзар хъувунДахада райондин чилерал виринриз машгьур хьанвай, са чӀавуз Къайтагъ уцмийвилин кьилин шегьер хьанвай Къала-Къурейш хуьр-къеле ава. Дибгаши хуьре лап дегь заманадин кхьинар алай раг ава. Райондин Кубачи, Ицари, Зубанчи ва Кища хуьрера амукьнавай къаравулдин кьуд минараяр ава. Дахада райондин Кубачи хуьр вичин заргаррив, ракьун ва гъилин устӀаррив са Дагъустандиз ваъ, гьатта вири дуьньядиз машгуьр хьанва.
Вири санлай, райондин чилерал 420 тарихдин имаратар ава, абурукай 8 федерал метлебдин ва 308 республикадин метлебдинбур я.
Баянар
дуьзар хъувун- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. Архивация 31 январь 2022 йисан.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2011 г.
- ↑ 35. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. Архивация 7 апрель 2014 йисан.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. Архивация 5 март 2016 йисан.
- ↑ Этнокарта Южного, Западного и Центрального Дагестана. Нахско-дагестанские языки
- ↑ Дагъустандин миллетрин состав. 2002
- ↑ Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан»
