Дарги чӀалар

(Дарги чIалар-кай рахкъурнава )

Дарги чӀалардарги этносдик акатзавай пара кьадарда гъвечӀи халкьарин хайи чӀаларин ва нугъатрин кӀватӀал. Асул гьисабдалди Дагъустанда чкӀанва. Нах-дагъустандин чӀаларин хзандик акатзава. Вири дарги нугъатрин (ва я чӀаларин) арада авай чӀехи тафаватдиз килигна абуру са-сад гъавурда акьазвач, гьавиляй чара-чара дарги миллетар сад-садахъ галаз урус чӀалал рахазва. Тажубардай кар ам я хьи, гьатта са райондин къене авай кьве къунши дарги хуьрерин эгьлияр чара чӀаларал рахазвай дуьшуьшарни жеда.

Дарги чӀал
Вичин тӀвар:

Дарган мез

Уьлквеяр:

Дагъустандин пайдах Дагъустан

Официал статус:

Дагъустандин пайдах Дагъустан

Рахазвайбурун кьадар:

500 агъзур кьван кас

Классификация
Категория:

Евразиядин чӀалар

Кхьинар:

кирилл графика

ЧӀаларин кодар
ISO 639-1:

ISO 639-2:

ISO 639-3:

dar

1-й номердив къейднавай рангуналди дарги чӀалар чкӀанвай чкаяр къалурнава
1-й номердив къейднавай рангуналди дарги чӀалар чкӀанвай чкаяр къалурнава

2010 йисуз дарги чӀаларал рахазвайбурун вири санал кьадар — 485 705 кас тир. Рахазвайбурун кьадардиз килигна Дагъустанда кьведлагьай чкадал ала.

Дарги чӀаларал Дагъустанда газетар ва журналар акъатзава: Замана, Шила гӀямру, Эркиндешличи, Сагаси гьуникад, Бархьдешла гьуни, Хайдакьла зяхӀматчи, Мургукла анкъи — газетар; Дагъиста хьунул адам, Гьалмагъдеш, Дубурлан, Лачин — журналар.

Эдебиятдин дарги чӀал акуша нугъатдал туькӀуьрнава. Акуша нугъат (ва я чӀал) дарги чӀаларикай виридалайни чӀехиди я.

Дарги чӀаларин сиягь дуьзар хъувун

ЧӀалчи алимри вири дарги чӀаларикай там малуматар гьеле кӀватӀнавач. Агъадихъ галай сиягьда къедалди чирнавай дарги чӀалар къалурнава.

кеферпатан группа:

кьиблединни-рагъэкъечӀдай патан группа:

Алфавит дуьзар хъувун

1928 йисалди араб гьарфарин бинедал туькӀуьрай ажам алфавит кардик квай. 1928 йисалай латин графикадикай менфят къачузвай. 1938 йисузни вири дагъустандин миллетриз кириллицадал цӀийи алфавитар туькӀуьрнай.

Дарги чӀалан кирил алфавит.

А а Б б В в Г г Гъ гъ Гь гь ГӀ гӀ Д д
Е е Ё ё Ж ж З з И и Й й К к Къ къ
Кь кь КӀ кӀ Л л М м Н н О о П п ПӀ пӀ
Р р С с Т т ТӀ тӀ У у Ф ф Х х Хъ хъ
Хь хь ХӀ хӀ Ц ц ЦӀ цӀ Ч ч ЧӀ чӀ Ш ш Щ щ
Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Эдебият дуьзар хъувун

  • Абдуллаев З. Г. Даргинский язык. М., 1993. Т. 1-3.
  • Абдуллаев С. Н. Грамматика даргинского языка (фонетика и морфология). Махачкала, 1954.
  • Алексеев М. Е. Нахско-дагестанские языки // Языки мира: Кавказские языки. М.: Academia, 1999.
  • Алексеев М. Е. Кубачинский язык. // Языки народов России. Красная книга. Энциклопедический словарь-справочник. М.: Academia, 2002. С. 105—108.
  • Алексеев М. Е., Перехвальская Е. В. Кубачинцы и кубачинский (урбукский) язык. // Языки Российской Федерации и нового зарубежья. Статус и функции / Под ред. В.Ю Михальченко, Т. Б. Крючковой и др. М.: УРСС, 2000.
  • Алексеев М. Е., Темирбулатова С. М. Кайтагский язык. // Языки народов России. Красная книга. Энциклопедический словарь-справочник. М.: Academia, 2002. С. 82-85.
  • Быховская С. Л. Пережитки эксклюзива и энклюзива в даргинских диалектах // Язык и мышление. 17. М. — Л., 1940.
  • Гаприндашвили, Ш. Г. К вопросу о классификации диалектов и говоров даргинского языка // Тезисы докладов III (IX) научной сессии Института языкознания АН ГССР. Тбилиси, 1952.
  • Гаприндашвили Ш. Г. Фонетика даргинского языка. Тб., 1966.
  • Гасанова С. М. Очерки по даргинской диалектологии. Махачкала: : Дагестанский филиал Академии Наук СССР Институт истории, языка и литературы им. Г. Цадасы, 1970.
  • Жирков Л. И. Грамматика даргинского языка. М., 1926.
  • Коряков Ю. Б. Атлас кавказских языков. М.: Институт языкознания РАН, 2006.
  • Коряков Ю. Б. Лексикостатистическая классификация даргинских языков. Доклад на московском семинаре по нахско-дагестанским языкам под руководством Н. Р. Сумбатовой, 30.10.2012. 2012
  • Коряков Ю. Б., Сумбатова Н. Р. Даргинские языки // Большая российская энциклопедия. Том. 8. ― М.: Научное изд-во «Большая российская энциклопедия», 2007. С. 328—329.
  • Магометов А. А. Кубачинский язык (исследование и тексты). Тб., 1963.
  • Магометов А. А. Мегебский диалект даргинского языка. Тб., 1982.
  • Магомедов А. Дж. Кубачинский язык и фольклор // Магамедов А. Дж., Саидов-Аккутта Н. И. Кубачинский язык и фольклор: исследования и материалы. Махачкала: ИЯЛИ ДНЦ РАН/Наука ДНЦ, 2010.
  • Мусаев М.-С. М. Даргинский язык // Кавказские языки. М., 2001. С. 357—369.
  • Мусаев М.-С. М. Даргинский язык. М., 2002.
  • Муталов Р. О. Глагол даргинского языка. Махачкала, 2002.

Гафарганар:

  • Абдуллаев С. Н. Русско-даргинский словарь. Махачкала, 1948.
  • Исаев М.-Ш. А. Русско-даргинский словарь. Махачкала, 1988.

ЭлячӀунар дуьзар хъувун