Виктор Гюго
Викто́р Мари́ Гюго́ фр. Victor Marie Hugo (26 феврал 1802, Безансон — 22 мая 1885, Париж)- француз тӀвар-ван авай шаир. Вири дуьньядиз чидай «Нотр дам де Пари» кхьенвайди я. Аялвилин чӀавуз ам гьар жуьре чкайра яшамиж жезвай - Марсел, Корсика, Эльба, Италия, Испания, вучиз лагьайтӀа анра адан дахди кӀвалахзавай. Вични гьар сефердиз абур анай Париждиз хкезвай. 1814-1818 йисара ада Людовик ЧӀехидан лицейда кӀелзавай. Кьена ам 1885 йисан 22 майдиз 83 йисуз пневмониядивай. ЦӀуд йикъан къене ам кучукзавай. Миллион касди ам ээхиримжи рекье хутазвай.
ЭгечӀунарни сифте агалкьунар
дуьзар хъувунГюго пуд рухвайрикай виридалайни жегьилди тир, 1809 йиса Наполеона генералвилиз кьабул авур графвилиз хкаж авур Жлзеф Леопольд Сигисберт Гюгодинни (1773-1828) адан папан Софи Требушедин (1772–1821) хзанда. Стхайрин аялвал секинтушиз акъатна. Буба чӀехи къуллугърик квайди хьиз кӀвале авачиз дидени кӀан хьайила аялрилай элячӀзавай. 1812 йисуз бубани диде чара хьайила, амни адан юкьван стха Евген Парижда чпин дидедихъ галаз яшамиш жезвай. 1815 йисуз чӀехи стха Абель Париждиз атайла бубади пуд стхани санал са интернатдиз (пансион) гана.
Мумкин гьич 10 йисуз Гюгоди кхьиз эгечӀна, фадмаз вичин къаст „Chateaubriand хьун дахьайтӀа затӀни“ кхьена. 15 йис хьайила ам са шаиракъажунрик акатна „хъсандиз тӀвар кьун“ гана. Адан 16 йис хьайила, адан диде гьелелиг чан кмайла, Евгенахъ галаз къанунхъанвилиз кӀелериз фена. 1819 йисуз адаз цӀеирид хьайила ада кьве стхайрихъни галаз санал (гьабурни авай шиирар кхьиз кӀанз), са литературвилин журнал Le Conservateur littéraire туькӀуьрна. А чӀавуз абур чпин дидедин фикиррик каткана роялистар тир. 1819 йисуз Гюгодиз са шаиракъажунра 1819 адаз пишкеш гана Париждин литературвилин арада сифте ксар чир авуна вичиз.
Эхиримжи йисар
дуьзар хъувун1871 йисуз, пачагь Наполеон III алуд авурла, Гюго ракъурунай хтана кӀвализ. Ахпа, жегьил Пудлагьай республикадин политикадин уьмуьрда пай кьаз кӀан хьайила адавай хьанач. 1876 йисуз ам Сенатдин ЧӀехи кӀвализ хкягъна. 1885 йисан 22 майдиз ам кьейила жемятди фикирзавай, гьикӀ ам дуьздаказ кучукдатӀа.
КӀвалахар
дуьзар хъувунГюгодин шиирвиле пара шиирар ава, муьжуьд роман, кӀуьд драма, гьабурулай гъейри лап пара куьлуь шииратар. 1849 йисалай геж кхьенвайбурун са кьудлагьай пай вири политикадиз талкуь я. Сифте килигунай адан фикир вич вичиз аксиз аквазва. Инсанрин пис, ажуз фикиррикай хъсандаказ кхьиз ада жемятдин арада гьахъуникай кхьизва.
Театр
дуьзар хъувун1830-1843 йисара Виктор Гюгоди кьбилди театр патал кӀвалахзавай. ЯтӀани ада а чӀавуз са шумуд шаирвилин ктабарни кхьена: «Зулун пешер», «Йифен манияр», «Къенен ванер», «Экверни ахъвенар». «Йифен манийра» Виктор Гюгоди 1830 йисан Июл инкъилабдикай кьакьан фикирралди кхьенвай. 1841 йисуз Гюго Франциядин академиюядиз хкягънавай, 1845 йиса пэрдин тӀвар кьабулна. 1848 йисуз Милли кӀватӀалдиз хкягъна. Гюго 1851 йисан гьукуматдин алудуниз акси пад кьуна катна Франциядай. Кьулухъ гьукуматдиз ам кьилди 1870 йисуз хтана.
