Париж
Париж (франц. Paris, paˈʁi) — Франциядин кьилин шегьер. 12 миллиондилай пара ксар ава. Гьукуматдин культурадинни экономикадин юкьв я, кефер-рагъэкъечӀдай патай авай. париж Иль-де-Франсдик квайди я, Сена вацӀун къерехрал. Дуьньядин культурадин юкьварикай сад я.
Шегьер Париж Paris | ||||||||
|
||||||||
Координатар: | 48°51′24″ к. гь. 2°21′03″ р-э. я.HGЯO | |||||||
Уьлкве: | Франция | |||||||
Департамент: | Париж | |||||||
Регион: | Иль-де-Франс | |||||||
Мэр: | Бертран Деланоэ | |||||||
Бине эцигай тарих: | III вишйис чи э.в. | |||||||
Садлагьай тӀвар кьун: | 53 йис чи э.в. | |||||||
Виликан тӀварар: | Лютеция, Сите | |||||||
Майдан: | 105,4 км² | |||||||
ЯШЧ кьакьанвал: | 33 м | |||||||
Гьава: | юкьван гьалдин | |||||||
Агьали: | 2 257 981 кас. (2009) | |||||||
Къалинвал: | 20909 кас./км² | |||||||
Агломерация: | 12,672 млн | |||||||
Халкьар: | 85,1 % — французар, 14,9 % — ЕГ эгьли, арабар ва мас. | |||||||
Динар: | католикар, атеистар, мусурманар ва мас. | |||||||
Сятдин чӀул: | +1 | |||||||
Телефондин код: | +33 1 | |||||||
Почтунин индекс: | 75001—75020 ва 75116 | |||||||
Сайт: | www.paris.fr | |||||||
Commons: | Paris |
Чилинмикит
дуьзар хъувунПариждин округар:
№ | ТӀвар | Оригинал тӀвар |
Майдан | Агъали | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|
1872 | 1954 | 1999 | 2005 | ||||
1 | Лувр | Louvre | 183 | 74 286 | 38 926 | 16 888 | (a) |
2 | Биржа | Bourse | 99 | 73 578 | 43 857 | 19 585 | (a) |
3 | Тампль | Temple | 117 | 89 687 | 65 312 | 34 248 | (a) |
4 | Отель-де-Виль | Hôtel-de-Ville | 160 | 95 003 | 66 621 | 30 675 | (a) |
5 | Пантеон | Panthéon | 254 | 96 689 | 106 443 | 58 849 | 59 300 |
6 | Люксембург | Luxembourg | 215 | 90 288 | 88 200 | 44 919 | 45 800 |
7 | Пале-Бурбон | Palais-Bourbon | 409 | 78 553 | 104 412 | 56 985 | 55 700 |
8 | Елисей НикӀер | Élysée | 388 | 75 796 | 80 827 | 39 314 | 39 200 |
9 | Опера | Opéra | 218 | 103 767 | 102 287 | 55 838 | 58 800 |
10 | Анкло-Сен-Лоран | Enclos-St-Laurent | 289 | 135 392 | 129 179 | 89 612 | 89 600 |
11 | Попанкур | Popincourt | 367 | 167 393 | 200 440 | 149 102 | 150 500 |
12 | Рёйи | Reuilly | 637 | 87 678 | 158 437 | 136 591 | 139 100 |
13 | Гобелен | Gobelins | 715 | 69 431 | 165 620 | 171 533 | 177 900 |
14 | Обсерватория | Observatoire | 564 | 69 611 | 181 414 | 132 844 | 134 200 |
15 | Вожирар | Vaugirard | 848 | 75 449 | 250 124 | 225 362 | 231 500 |
16 | Пасси | Passy | 791 | 43 332 | 214 042 | 161 773 | 146 900 |
17 | Батиньоль-Монсо | Batignolles-Monceau | 567 | 101 804 | 231 987 | 160 860 | 160 300 |
18 | Монмартр | Butte-Montmartre | 601 | 138 109 | 266 825 | 184 586 | 188 500 |
19 | Бют-Шомон | Buttes-Chaumont | 679 | 93 174 | 155 028 | 172 730 | 185 400 |
20 | Менильмонтан | Ménilmontant | 598 | 92 772 | 200 208 | 182 952 | 188 600 |
Булондин там | Bois de Boulogne | 846 | |||||
Венсендин там | Bois de Vincennes | 995 | |||||
Вири | 10 540 | 1 851 792 | 2 850 189 | 2 125 246 | 2 144 700 |
(a) — Вири статистика
Тарих
дуьзар хъувунПариж, ч.э.в.III виш йисан юкьва эцигнавайди тир, кельтрин Лютеция тӀвар алай хуьруькай. А хуьр кельтрин халкь паризиярринди тир, вични къенин Сите тӀвар алай островдал авай. Лютециядин тӀвар сифте сефер Юлий Цезарьди кьунвай. Къенин Париждин тӀвар гьа халкьдикай атанвайди я. Римвийриз а хуьр къачуз кӀанзвай, са сефер гьалтни авуна адал. Ахпа, 52-й йисуз ч.э.в. абур мад гьалтна Лютециядал. Паризийри чпин хуьр кана вири муьгъвер цкӀирна. Римжувари абуруз туна гьа остров, чпини Сена вацӀун члахъ патал цӀийи шегьер эцигна. Ана абуру термаяр эцигна, форум, амфитеатр. Рим империяда шегьердихъ еке къуват авачир.
508-й йисуз римжуварин къвуат шегьерда куьтягь хьана, аниз франкар атайла.
II Филипп Августан чӀавауз шегьердин хуьнвал кӀиви авунвай: 1190-й йисуз Сенадин эрчӀи пата шегьердин цлар эцигнавай, 1210-й йисуз — эрчӀи пата. Гьа чӀавуз Париждилай рагъакӀидай патахъ Лувр къала эцигнавай.
Символика
дуьзар хъувунСадлагьай сеферда Париждин гербдин тӀвар XII виш йисуз кьуна, 1358 йисуз Карл королди тестикьарна. Къалхандин кӀаник авай яру чуьлда гимишдин лепейрал алаз физавай елкен алай гимишдин гимидин суьрет чӀугуна, вини авай вилида - къизилдин лилияр.
Вад минара авай къизилдин таж кьилел алай къалхан зейтунд ва мегъуьн ттарарин хилери элкъуьрна кьуна, абурун бинейра XIX виш йисуз тестикьарнавай латин чӀалал кхьей «Ам галтадзава, амма ада цин кӀаник ягъзавач» лугьудай девиз алай гимишдин лента храна.
Лентадин кӀаник пуд орден ава: Дяведин хаш, Гьуьрмет авай легиондин орден ва Хиласвилин орден. Франциядин гьуьлуьн къерехда авай шегьеррин гербрал гегьеншдаказ чкӀанвай гимиди Париж вацӀун порт хьиз арадал акъатун къалурзава; къизилдин лилияр Капетингрин династиядин эмблемадиз талукьзава, гьа чӀавуз шегьер Франциядин меркез хьана.
Париждин пайдах вич язва кьве вертикал тир вилини яру рангар авай зулукай ибарат тир квадрат тир парча, рангар XIV виш йисалай гатӀумна кӀвалахарзава. Париждин мэриядин логотип вич язва вилини яру ранг авай горизонтал тир зул, адан эрчӀи къерехдив гим ала, вили фондал лацудал кхьей "Париждин мэрия" лишан ала.
Агьалияр
дуьзар хъувун2010-лагьай йисан гьалдив кьурвал, Парижда гьамиша ↗2 243 833 кас яшамишзавай тир[1]. Париждал Франциядин вири агьалийрикай Париждал 3,6 % ва Иль-де-Франс региондин вири агьалийрикай 19,3 % гьалтзава[2].
XIX-лагьай виш йисан къене ва Садлагьай дуьньядин дяве акьалтӀдалди Париждин агьалийрин сан-гьисаб чӀехи хъижезвай тир, тарихдин вини кьилив 1921-лагьай йисуз агакьна - 2,9 млн кас. И кьадар Кьведлагьай дуьньядин дяве акьалтӀдалди амукьзавай тир, амма 1950-лагьай йисарилай гатӀумна садлагьана тӀимил хъижез эгечӀна. 1999-лагьай йисуз агьалийрин сан-гьисаб 2,2 миллиондал кьван агакьна. 2000-лагьай йисарриз агьалийрин кьадар чӀехи хъхьана, ам парани-пара аялар хунин кьадар чӀехи хъхьунин нетижада хьана. Жегьилрин чӀехи пай малум жезва (пенсионерар кьилин шегьердай провинциядиз ва уьлкведин юкьван патариз куьч хьунин нетижада).[3]
СМТ-дин малуматрив кьурвал, 2011-лагьай йисуз Париждин агломерациядин агьалийрин сан-гьисаб 10,62 млн кас тир[4]. Евростатдин малуматриз килигна, 2003-2006-лагьай йисарин арада Париждин урбан зонадин (larger urban zone) агьалийрин сан-гьисаб 11 532 409 кас тир[5].
Антик чӀавара ва Юкьван виш йисарра пара кьадардин дявейрин, эпидемийрин ва массайрин гишинвилин гъиляй пара вахтара агьалийрин сан-гьисаб садлагьана тӀимил хъижезвай тир. Мисал патал, холерадин эпидемия хьайи вахтунда 1832-лагьай йисуз 20 агъзур кьван кас кьена.
Агъашегьерра абур гегьенш хъхьунин нетижада - 1921-лагьай йисуз 4,85 млн кас яшамизавай тир, 2006-лагьай йисуз - 11,6 млн кас. Парижда лап пара (шегьердин вири агьалийрикай 51,5%) паб тагъанвайбуру (гъуьлуьз тефейбуру) уьмуьр гьалзава - адетдин париждин хзан 1,88 касдикай ибарат я[6][3]. Аялар хунин вири жем коэффициент 1,64 я - париждин хзанрикай чӀехи паюниз тек са аял ава[2]. 2004-лагьай йисуз аялар хунин коэффициент 14,8, кьиникьин коэффициент - 6,6 тир. АкӀ хьайила, агьалийрин тӀебии артух хьун +8,1, умуми артух хьун +2,1 я[7].
Миллетар
дуьзар хъувун2008-лагьай йисуз Парижда 330 000 (тахьайтӀа шегьердин вири агьалийрикай 14,9%) чара уьлкведай тир кас яшамишзавай тир[8]. Абурукай 30% ЕврогалкӀдик акатзавай уьлквейрай куьч хьана атайбур я; 20% чеб Алжирдай, Мароккодайни Тунисдай тир иммигрантрал гьалтзава.
Динар
дуьзар хъувунВири агьалийрикай 80% христианар я, 75%-ди чеб католикар яз гьисабзава, абурукай чӀехи пай латин адетдин католикар, сабур - эрменринни византиядин адетрин терефдарар я. Мусурманар 11, 18, 19 ва 20 лугьудай округ кӀватӀ хьана. 5-лагьай округда чка кьунвай Париждин мискӀинди 1926-лагьай йисалай гатӀумна кӀвалахзава[9]. Вири санлай Парижда 94 католикрин жемят, абурулай гъейри 15 православиедин клиса, 21 синагога (Парижда 220 000 чувуд яшамишзава), 2 мискӀин (гзаф пай 50 000 суьнни-мусурмандин патал) ва Гижон куьчедал чка кьунвай Эрменрин апостолрин клиса ава.
ЭлячӀунар
дуьзар хъувун- Официал сайт (фр.) (инг.) (исп.)
- ↑ Populations légales en vigueur à compter du 1er janvier 2013. Paris. // insee.fr. Архивация 5 июль 2013. Ахтармишун 2 июль 2013.
- ↑ 2,0 2,1 Demographics : a cosmopolitan city (инг.). Ахтармишун 2 июль 2013.
- ↑ 3,0 3,1 Plus de 2 millions de Parisiens (фр.). Mairie de Paris (30.06.2010). Ахтармишун 2 июль 2013.
- ↑ World Urbanization Prospects, the 2011 Revision. // esa.un.org. Архивация 6 июль 2013. Ахтармишун 4 июль 2013.
- ↑ Population and living conditions in Urban Audit cities, larger urban zone (LUZ). Eurostat. Архивация 14 октябрь 2012. Ахтармишун 2 июль 2013.
- ↑ http://www.paris.fr/portail/viewmultimediadocument?multimediadocument-id=85403 Архивация 14 январь 2014 йисан.
- ↑ INSEE: Демографические показатели, 2004 (фр.)
- ↑ INSEE: Иностранцев по департаментам страны (фр.)
- ↑ Début du Ramadan à Paris Архивация 6 август 2011 йисан. (фр.) (кьейи элячӀун с 14-01-2014 (Шаблон:Прошло дней дней)) // Mairie de Paris, 01.08.2011.