Агъаев Агьед Гьажимурадан хва
Агьед Гьажимурадан хва Агъайрин (1924 йисан 22 мартдиз, Ахцегь – 2003 йисуз, Магьачкъала) – Советрин ва Урусатдин философ, филолог, писатель, публицист, жемятдин алахъавайди, РСФСР-дин ва Урусатдин илимдин Лайихлу алахъавайди[2]. Филологиядин илимрин кандидат, философиядин илимрин доктор, профессор, Урусатдин писателрин кӀватӀалдин член, Республикадин Э. Капиеван тӀварунихъ галай премиядин ва дуньнядин Дж. Соросан премийрин лауреат, са жерге дяведин ва зегьметдин пишкешрин кавалер[3]. Адан монографияр ГДР, Польшада, Болгарияда, Чехословакияда, Венгриядани Румынияда акъудзвай тир[4]. Дуствилин Ордендин кавалер (1995)[5].
Агъаев Агьед Гьажимурадан хва | |
|---|---|
| Дидедиз хьайи чӀав | 1924 йисан 22 март или 1924 йисан[1] |
| Дидедиз хьайи чка | Ахцегь |
| Кьиникьин чӀав | 2003 йисан[1] |
| Кьиникьин чка | Магьачкъала |
| Гьукумат | Урусат |
| Пеше | социолог, философ[1], учёный-литературовед[1], литературный критик[1] ва литературовед[1] |
| Пишкешар | заслуженный деятель науки РСФСР, Дуствал орден ва Орден «Лайихлувилин Лишан» |
Уьмуьрдин рехъ
дуьзар хъувунАгьед Агъаев 1924 йисан 22 мартдиз Дагъустандин Ахцегь хуьре дидедиз хьана.
Адан буба Гьаджимурад Клинжев виридаз машгьур бахчачи тир. Мектеб куьтягьайдалай кьулухъ А. Агъаев 17 йис хьанвай гада яз гуьгьуьллудаказ дяведиз фена. Дяве куьтягь жедалди ада авиацияда лётчик-истребитель яз къуллугъна ва гзаф женгинин орденар ва медалар къачуна. Ада женгинин пилотар гьазурзавай авиашколада кӀелна, ахпа летчикар-истребителар гьазурзавай авиаучилищени кӀелна куьтяхьна. 1948 йисан гатфаралди А. Агъаева цӀийи техника ва цӀийи жуьреда самолетар гьалдайвал чириз алакъна.
1948 йисалай башламишна ада Ахцегь райондин ВЛКСМ-дин секретарь виле кӀвалахна. Гьа и йисара ада райондин ва республикадин газетриз эгечӀна макъалаяр ва очеркар кхьиз[2].
1959 йисуз Москвада авай Лап вини дережадин партиядин школадин журналистар гьазурзавай факультет куьтягьна ва Дагъустандин КПСС-дин обкомдин аппаратдик акатна.
Дагъустандин гьукуматдин университетда философиядин кафедра тешкил авуна ва 1968 ийисалай эгечӀна 1994 йисалди адал регьбервал авуна[6]. И девера а кафедрадиз адан тӀвар ганва.
1963 йисуз А. Агъаева Азербайжандин университетда филологиядин илимрин кандидат тӀвар къачун паталди диссертаци лап хъсандиз хвена[4]. Эхиримжи уьмуьрдин муьжуьд йис Дагъустандин Халкьдин собраниядин председательдин куьмекчи яз кӀвалахна. Агьед Агъаев 2003 йисуз кьена, ам Махачкъалада сурарал кучукнава[3].
Зегьметдин рехъ
дуьзар хъувунА. Агъаева вишелай гзаф илимдин ктабар ва макъалаяр кхьена, ада гзаф инсанриз машгьур алимар жез куьмек гана. А.Агъаев СССР-да миллетрин арайра авай везифайрикай еке махсус кас тир. Миллетдин литература ахтармишзавай вахтунда, ада сифте сеферда кхьена ктабар Етим Эминакай, СтӀал Сулейманакай, Алибек Фатаховакай, макъалаяр - Кахьаб-Росодай тир Магьмудакай, Батыраякай, Гьемзет ЦӀадасадикай, Расул Гьамзатовакай ва урусрин шаиррикай ва писательрикай – М.Ю. Лермонтовакай, В.В. Маяковскидикай, М.Горькидикай.
Мукьалди ада вичини гьикаятар кхьиз башламишна. Адан сифте кхьенвай гьикая «Умуд» урус муаллимдин ва лезги гададин арада хьайи кӀанивилиз талукь авуна.
А. Агъаев лезги чӀалал кхьизвай литература бинедал эцигай кас яз гьисабайтӀани жезва.
1950 йисара адан гьикаятар «Половодье» ва «Инсанар ва кьисметар», 1961 йисуз еке тираждал акъатзава адан ктаб «Лезгияр» - сифте сеферда лезги чӀалал кхьенвай роман.
Гьа и арада Агъаев литературадин критикни хьиз экечӀна. Нажмудин Самурскидикай ва Ярагъдай тир шейх Магьамед-эфендидикай монографияр кхьена[3].
Дагъустандин гьукуматдин университетдин Дагъустандин литературарин кафедрадин заведиш тир вахтунда, ада башламишна гъвечӀи халкьарин везифаяр чириз ва 1965 йисуз монография «К вопросу о теории народности» акъудна. СССР-дин илимдин жемятди ва тӀвар-ван авай философри а кӀвалахдиз лап еке къимет гана. Гьа и темадай философиядин илимрин доктор тӀвар къачун паталди Агъаева диссертаци кхьена ва 1966 йисуз Еревандин гьукуматдин университетда лап хъсандиз хвена. Адан гужлу писательдин, алимдин ва тешкилатчидин зигьин акъатна халкьарин арада авай дуствилин везифайрикай кхьенвай ктабрин серия гьазурна акъуддай вахтунда. 1972-1980 йисара Агъаев 15 ктабдикай кӀватӀнавай сериядин редколлегиядин председатель тир. Адан акъуднавай кӀвалахрин санал кӀватӀнавай тираж - 15 миллион экземпляр я[4]. 1994 ва 2003 йисарин арада ада и кафедрада профессор яз кӀавалахна[7].
Гьуьрмет
дуьзар хъувун- Хайи хуьре са куьчедиз адан тӀвар ганаref name="риадагестан" />.
- Дагъустандин гьукуматдин университетдин философиядин кафедрадиз Агьед Агъаеван тӀвар ганваref name="риадагестан" />.
Баянар
дуьзар хъувун- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Чешская национальная авторитетная база данных Проверено 25 октябрьдиз 2021. Ошибка цитирования Неверный тег
<ref>: название «Q13550863» определено несколько раз для различного содержимого - ↑ 2,0 2,1 Ханбабаев К. Жизненное кредо Ахеда Агаева // Настоящее время. — 4 сентября 2009 года. — № 34. Архивировано из первоисточника 2 ноябрь 2013.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Одна из улиц с. Ахты названа именем выдающегося учёного Ахеда Агаева — РиаДагестан Архивация 2 ноябрь 2013 йисан.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Ахед Гаджимурадович Агаев — крупнейший ученый-обществовед Дагестана — НИРА «Аксакал»
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 28 апреля 1995 года № 420 «О награждении государственными наградами Российской Федерации работников акционерных обществ, предприятий и организаций»
- ↑ Кафедра философии (исторический экскурс) // Официальный сайт кафедры философии Дагестанском государственном университете
- ↑ Агаев, Ахед Гаджимурадович // Большая биографическая энциклопедия. — 2009.
ЭлячӀунар
дуьзар хъувун- Агаев, Ахед Гаджимурадович // Большая биографическая энциклопедия. — 2009..
- Ханбабаев К. Жизненное кредо Ахеда Агаева // Настоящее время. — 4 сентября 2009 года. — № 34. Архивировано из первоисточника 2 ноябрь 2013..
Эдебият
дуьзар хъувун- Ахед Агаев в науке и критике: Отзывы. Статьи. Рецензии / Сост. Н. А. Саркарова, Ш. А. Агаева. — Махачкала: Дагестан. кн. изд-во, 2002. — 202 с. ISBN 5-297-00670-8
- Гьаким Къурбан «Лезги зарияр».