ЦӀай (азар): различия между версиями

'''Маляри́я''' (Кьуланйисара [[итал чӀал{{lang-it|итал.]] mala aria }} — «пис гьава», виликра «уьрен азар» лугьузвай)  — трансмиссиввилин инфекциядин азаррин кӀватӀал, Anopheles (маляриядин ветӀер) ветӀри инсандиз кьас гана ракъурзавай. Малярий кткайла инсандал зурз акъалтда, спленомегалия, (селезёнкадин екевал чӀехи хьун), гепатомегалия (лекь чӀехи хьун), анемия жеда. Вични къвез-къвез ахлатдай азар туш. Азар хкажзавайди паразит я, Plasmodium несилдай(80—90  %  — Plasmodium falciparumди ийизавайди я).

Гьар йисуз 350—500 миллиомиллион сефер инсанри малярия кьазва, гьабурукай 1,3—3 миллион кьиникьал куьтягь жезва. 85—90  % крара азар [[Сахара]]дилай кьибле патахъ галай [[Африка]]да кьазвайди я. Чебни чӀехи пай жедай крара азар кьазвайбур 5 йисахъ агалкь тавунвай аялар я. Алимри гьисабзвай саягъ, къведай къад йисан къене кьиникьвал кьве сеферда чӀехи жеда.

Са фикир ава, инсанрихъ малярия азар аваз 50 000 йисалай пара яз. Малярия акъатнавай чка, алимри гьисабзавай саягъ, РагъакӀидайни Юкьван Африка я. Молекулайринни-генетиквилин малуматди лугьузва, плазмодийдин паразитвилелай вилик гвай ата-буба вичиз кӀани саягъ юзазвай гьакӀанди тир, фотосинтез авай, цин хевквачирбурун ратара яшамиш жедай. ГьакӀни адавай Diptera несилдин 150-200150—200 миллион йис кьулухъ туькӀуьр хьайи сифте иви жутӀадай гьашаратра яшамиш жедай, фад кьве иеси жедай мумкинвал къазанмиш ийиз.