Византий империя: различия между версиями
Содержимое удалено Содержимое добавлено
ЦӀар 16:
Византия 395 йисуз туькӀуьр хьайиди я, Рим империядин Константин императорди гьукуматдин кьилин шегьер [[Рим]]дай [[Византий]] шегьердиз тухвана вични империя кьвенал пай авурла. ГьакӀ хьана Риман империя пай хьана: РагъэкӀидай патан Риман империя; РагъэкъечӀдай патан Риман империя. РагъэкӀидай патан империя германри къачуна, кӀукӀварна, адан чилерал чпин гьукуматар туькӀуьрна. РагъэкъечӀдай патан империя амукьна, вири четинвилер эх хьана мал агъзур йис яшамишна туьркери Константинополь 1453 йисуз къачудалди. РагъэкъечӀдай патан Риман империядиз «Византия» гила ганвай тӀвар я. Абуру чпи чпиз Риман империя лугьузвай, чеб халис Рим империя яз гьисабзавай. Ахпа императорри чпин титулриз цӀийи тӀварар ганвай — эгера вилик бередин Римди вичин императорриз '''цезарь''' лугьузвайтӀа Византий империядин императорриз '''василевс'''ни '''автократор''' лугьузвай. Къвез-къведайдивай Византий империядин сергьятар гьяркьуь жез хьана. Юкьван йисан береда, Юстинианан девирдиз Византиядин велаятарвилиз цӀийи чилер къачуна Вергилийа. Ам империядин къуршунхъан тир. Юстинианан бере Византиядин виридалайни кьакьан чӀав я.
=== Византияни туьркер ===
== Латин империя ==▼
Сифте сефер туьркер Византиядин чилерал 11 лагьай вишйисан эхирда атана. ГъвечІи Азиядин шегьерарни велаятар къачуз, абуру гьанал чпин гьукумат туькІуьриз эгечІна - Осман бейлик, Кони султанатни амайбур. 1326 йисуз туьркери византийжуваривай Бурса къачуна. Абуру гьаниз чпин кьилин шегьер тухвана. Пуд йис алатайла, 1329 йисуз туьркери Никея къачуна. Константинопольдин патриархдиз пара аламат хьана чир хьайила, Никеядин агьлияр османрин къуватдик гьеч ирид йис хьанваз виридаз туьрк чІални чир хьана, парабуру Исламни кьабулна. 1337 йисуз туьркери Никомедия кьуна. 1338 йисуз туьркери [[Босфор]]дилай [[Европа]]диз фена. 1361 йисуз Мурада І [[Фракия]] къачуна, ахпа Филиппополь къачуна. Ахпани туьркери Адрианополь къачуна адан тІварни дегишна (Эдирне эхцигна), 1365 йисуз гьаниз чпин кьилин шегьерни тухвана. И хабарар хьайила, 1391 йисуз Византиядин императорди Иоанн V Палеолога вич туьркерин султандин вассал яз кьабулна. 1397 йисуз османрин цІийи султаназ, Баязидаз І, Константинополь къачуз кІан хьана пара кьуршунар вегьена аниз - эхир къачуз хьанач шегьер. 1422 йисуз Мурада ІІ Константинополь къачуж кьуршунар ракъурна - гьадавайни хьанач. А береда Византиядихъ авайди кьилди Константинопольни патаг гвай чилер тир.
1204-лагьай йисуз хашпересхъанри къуршунар кӀватӀна [[Венеция]]дай экъечӀна [[Константинополь]]дал фена. Абуру шегьер къачуна Византий империя цкӀирна. Адан рагъэкӀидай патал Латин империя эцигна. 60 йисалай Византий империя мад Никеядин императорди цӀийи кьиляй кӀватӀ хъувуна. Империя цкӀир хьайи девирдиз ам са шумуд гьукуматдал пай хьанвай — Латин империяни и Ахей бегвал туькӀуьрнавай хашпересхъанри кьунвай чилерал. Никея, Трапезундни Эпир империяр — грекрин гъилик кваз амай чилерал. Латинри грек культура жедай кьван чӀурзавай, вирина италжув маса гудайбур авай, гьавиляй грек шегьерриз хказ жез четин тир.▼
[[Файл:Byzantium1430.JPG|thumb|Византий империя (яруди) 1430 йисуз]]
Эхирки, 1453 йисуз Мехмеда ІІ 160 агъзур кас кьуршунар ракъурна Константинополь шегьер къачуна гьаниз чпин кьилин шегьер тухвана. Византий империядин девир куьтягь хьана. Амукьнавай грек чилер - Мореяни Трапезунд туьркери къачуна 1460-лагьайни 1461-лагьай йисуз къачуна.
▲=== Латин империя ===
▲1204-лагьай йисуз хашпересхъанри къуршунар кӀватӀна [[Венеция]]дай экъечӀна [[Константинополь]]дал фена. Абуру шегьер къачуна Византий империя цкӀирна. Адан рагъэкӀидай патал Латин империя эцигна. 60 йисалай Византий империя мад Никеядин императорди цӀийи кьиляй кӀватӀ хъувуна. Империя цкӀир хьайи девирдиз ам са шумуд гьукуматдал пай хьанвай
== Византиядин императорар ==
| |||