Пурни

Пурни (лат. Méntha piperíta, урус. Мята перечная) — гзаф йисарин набатат я. Кьакьанвал 1 метр кьван жеда.

Тарихда

И набатат дарманар патал сифте Европада, Англияда кардиз кутаз эгечӀнай, вични XII вишйиса. Инсанриз пурнияр дегьзаманайрилай инихъ чида. Чи эрадилай вилик 410-й йисуз абур Мисрида кардик кутазвай. Ана абурукай эфирдин чӀем къачузвай. И кар патал гидродистилляция ийизвай, яни цин бугъ турбайрай ракъуриз, михьиз, чӀем къачузвай. Къадим девирдин Римда мугьманар кьабулдалди вилик абурун кефияр хъсанарун патал кӀвалин иесиди столрин винел пад таза пурнийрин пешералди михьдай, кӀвализ пурнийрин яд хъичирдай. Чи девирдин юкьвара студентриз кьилел пурнийрин хилерикайни пешерикай авунвай таж алукӀун теклифдай, мефтӀеди хъсандиз кӀвалахда лутьуз.

Кардик кутун

Истивутдин пурнияр лугьудайбурни ава. Абур чӀурубур ваъ, къенибур жеда. Пурнийрикай дарманар авун патал абурун хъач вич ва пешер каридк кутада, абурукай эфирдин ягъни хкудзава. Пурнияр абуру цуьк акъуддай вахтунда кӀватӀда, ахъа гьавадал сериндик кьурурда. Истивутдин пурнийрихъ секинардай, дакӀур, таб акьалтай чкаяр сагъар хъийидай, туькьуьл, цвар акъуддай, гьекь гъидай, къеняй газ акъуддай, гьалар къумбар ийидай, чӀур жедай хесет хкуддай, хирер фад хъийидай, тӀал явашардай, дамар гьяркьуь ийидай, иштягь ахъайдай къуват ава. Абуру гьакӀни чӀулав лекьин къуват, ада агъу квай затӀарихъ галаз тухузвай женг гужлу ийида.

Медицинада

Пурнийрин гьалима кардик кутада:

бронхит (жигеррин азар) акатайла,
нефес кьадайла,
ивидин давление гзаф, рикӀин азарар пайда хьайи чӀавуз,
хуквада гастрит, хер авайла,
цурувал хкаж, къен кӀеви хьайила (колит азар авайла),
нервийрин азар кткайла,
чӀулав лекь, туькьуьлдин кисе азарлу тирла,
дуркӀунрин азар авайла ва икӀ мад.

Халкьдин медицинада

Халкьдин медицинада пурнияр гьава михьун, туькьуьл ва гьекь акъудиз куьмек патал кардик кутада. ЧӀуру пурнийрин пешерин мижедикай дуркӀунра къванер хьайила ва цвар акъудун патал менфят къачузва. Ихьтин азарар квайбуру и миже лацу чехирдихъ галаз хъвана кӀанда.

Эдебият

Лукьман Асланов «Дарманар квай набататрин сирер»