Кеферпатан гьуьл

Кеферпатан гьуьл — Атлантик океандин гьуьл я, жуьредай шельфвилинди я, Европадин кефер-рагъакӀидай пата ава. Пуд патай чилери кӀеви авунва. Гьуьлелай 150 км дирин чкада 80 млн кас яшамиш жезва. Элверунрин рекьяй гьуьлуьхъ чӀехи важибвал ава.

География

Кеферпатан гьуьлуьн чӀехи пай Европадин континетвилин шельфдал алайди я. РагъакӀидай патай адаз сергьятзава ЧӀехибританияди, кефер-рагъэкъечӀдай пата Норвегияди, рагъэкъечӀдай пата Данияди, кьибле-рагъэкъечӀдай пата Германияди, кьибле пата Нидерландри, кьибле-рагъэкъечӀдай пата Бельгиядини Францияди. Кьибле-рагъакӀидай пата Кеферпатан гьуьл Дуврдин проливдай Ла-Манш проливдиз физва, рагъэкъечӀдай пата Скагерракни Каттегатдай Балтик гьуьлуьхъ галаз алакъа хуьзва. Кефер пата Кеферпатан Атлантика ава^[1].

Кефер патай кьибле патаз яргъивал 1120 км я, рагъэкъечӀдай рагъакӀидай патаз яргъивал 1001 км я. Гьуьлуьн майдан 575 м² я, кьулан диринвал 94 метр я, гьавиляй гьуьле 54 000 м³ яд ава. Гьуьлуьз авахьзава пара вацӀар, гьабурукай: Рейн, Маас, Эльба, Гломма, Везерни амайбур^[2]. Кеферпатан гьуьл шельфвилин гьуьл я, кьулан деринвал 94 метр авай. Гьуьлуьн кӀандин чӀехи пай шельфдалд алайди я. Гьуьлуьн кьибле патан виридалайни пара дирин чкадин диринвал 50 метр я. Норвегиядинни Шетланд островрин арада авай чкайра диринвал гьич 200 метрни жезва. Къерехрилай яргъал виридалайни тӀимил дирин чка Доггербанк я.

Гидрология

Гьуьлуьн цик квай кьел гьар жуьре яз 15–25 промилле я вацӀар акахьзавай чкайрал, 32-35 промилле гьуьлуьн кефер пата. Температура гатуз 25 °C хьун мумкин я, хъуьтӀуьз 10 °C. Ам аслу я Атлантикадай къведай ятарилайни цин деринвилелай, виридалайни сифте гьуьлуьн цин финрилай^[1].

Кьел квай гьуьлуьн цин денишунар Атлантик океандихъ галаз Ла-Маншдайни Шотландиядин патавай физвайди я. Кьел квачир цер вацӀарай къвезва. Йисуз вацӀари гьуьлуьз 296-354 м³ яд тухузава. Гьа чӀавуз Балтик гьулуьз вацӀари йисуз 470 м³ яд гъизава. Даниядинни Норвегиядин къерехрай 50-100 м дирин дережада яд Атлантикадиз физава.

Са - кьве йисан къене гьуьле авай яд кьиляй кьилиз цӀийи хъжезва. Гьуьлуьн къене температурадилай, кьел квайвилелай аслудаказ гатузни хъуьтӀубз гьар жуьре цин фронтар туькӀуьр жезва. Температура гатуз 25°C дилай 10°Cдалди хъуьтӀуз жезва. Гьа чӀавуз температура Атлантикадилай пара аслу я, мадни ятарин диринвилелай. Дирин кефер патара гьуьлуьн чимивал йисан къене гьа сад я - 10°C, Атлантика патални гьуьлуьн диринвал пара тирвиляй. Виридалайни пара йисан къене температурадин масакӀавилер кьибе пата авай къерехрин патаг жезва. А чкаяр гьуьлуьн виридалайни тӀимил диринвал авайвили гьавадин чимивилелай амай чкайрилай пара аслу я. ХъуьтӀуьз ятар анра гьич муркӀари кьун мумкин я.

Кеферпатан гьулуьн цин финар

Къерехарни островар

Кеферпатан гьуьлуьн островрикай виридалайни чӀехиди - ЧӀехибритания - кьилди гьуьлуьн рагъакӀидай пата ава. Вири гьуьлуьн къене авайбурукай чӀехибур Оркнини Шетланд островар я. РагъэкъечӀдай пата авай къерехрин гьал туькӀуьрнавайди чӀехи муркӀар я - гьабуру чилинни дагъдин затӀ къатхуз гьанагар фур ийиз михьна фьордар туькӀуьрна. Кеферпатан гьулуьн кьибле-рагъэкъечӀдай пата Фризринни Гельголандрин островар ава.

Кьибле Норвегиядани Швециядин Скагерракдин къерехра шхераяр ава. Фьордрал хьти хьиз, шхерайрал чӀехи муркӀари пара гьал гъанва, вучиз лагьайтӀа муркӀади чил ана гъвечӀи островрал - шхерайрал - пайнава. Нидерландрихъ гьуьлел пара островар ава, парабур инсанри чпи эцигнавай.

Экономика

Кеферпатан гьуьлуьн кьибле пата лап пара ксар яшамиш жезва, гьавиляй гьуьлуьн а пад пара кардик кутазвайди я. Гьуьлуьн къерехрин 150 км деринда 80 миллион кас яшамиш жезва, гьабурукай Нидерландринни Бельгиядин вири халкьар, чебни чӀехи пай шегьервилин чкайра. Гьуьлуьн къерехрилай 12 миллядин чка яд галай патахъ гьа къерех гвай гьукуматдин ихтиярда авайди я, аниз масадбур къведайла ихтияр къачуна атана кӀанзавайди я.

1958 йисуз геологри Нидерландрин Гронинген провинциядин Слохтерендин патаг газ авай чкаяр акъудна.

Кеферпатан гьулуьн къерехрал алай гьукуматри, виридалайни вилик ЧӀехибританиядини Данияди, 1990 йисарин эхирдилай гьуьлуьн къерехрин патаг гвай чкайра гаруникай хкудзавай энергия къачунин машинар ава. Сифте гьахьтин гарунин машин Англиядин къерехдин патаг (Блит 2000 йисуз) мад Даниядин къерехрин патаг (Гарун пар Хорнс Рев 2002 йисуз) хьана.

Кефер гьуьлуьн къерехрихъ пара девлетлу гьукуматар галайвили адакай пара чӀехи важибвал авай транспортрин рекьерин чка хьанва. Ина дуьньядин чӀехи рекьер акахьдай чкани я, Европадинни амай континентрин рекьер акахьзавай чка я. Гьуьлуьн портри дуьньядин 20%дилай пара гьуьлуьн тухунрин затӀар кӀвалахарзава. Гьуьляй лап пара паромрин рекьер физавайди я - Норвегиядин, Даниядин, ЧӀехибританиядин, Фарер островрин, Исландиядин, Нидерландрин, Бельгиядин арада физавай. Гьуьлел дуьньядин виридалайни чӀехи портар алайди я - Амстердамни Роттердам Нидерландра, Антверпен Бельгияда, Гамбург, Бременни Вильгельмсхафен Германияда, Лондон, Халлни Ньюкасл-апон-Тайн ЧӀехибританияда, Ослони Берген Норвегияда.

Баянар

↑ ^1,0 ^1,1 Vittorio Barale, Martin Gade. North sea // Remote sensing of the European seas. — Springer, 2008. — P. 8—10. — ISBN 9781402067716.
↑ Северное море // ЧӀехи советрин энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

ЭлячӀунар

Викигьамбарда темайриз килигна туькӀуьрнавай медиа-файлар ава Кеферпатан гьуьл

[Remote_sensing-1] 1,0 ^1,1 Vittorio Barale, Martin Gade. North sea // Remote sensing of the European seas. — Springer, 2008. — P. 8—10. — ISBN 9781402067716.

[2] Северное море // ЧӀехи советрин энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

[1]

[2]