ЧӀехи хъиткьинун
ЧӀехи хъиткьинун (ингл. Big Bang) — Чилин-цаварин сифте кьилерай виликфинин тегьерар кхьизвай космологиядин модель[1], яни — каинатдин гьяркьуь хьунин эвел, и гьяркьуь хьунин вилик Чилер-цавар сингулярвилин гьалда авай тир.
ЧӀехи хъиткьинунин теориядикай ва кудай Чилер-цаварин теориядикай алайчӀаван чирвилер
дуьзар хъувунАлайчӀаван чирвилериз килигна, чна къе гуьзетзавай Чилер-цавар (каинат) са бязи сифте кьилин сингуляр везиятдай 13,7 ± 0,13 млрд ийс инлай вилик арадиз атанва ва гьа чӀаварилай арадатӀана гьяркьуь ва къайи жезва [2][3][4]. АлайчӀаван физикадин теорийрин кардик кутунин малум тир ограниченийриз килигна, тегьерар кхьинин мумкинвилер гузвай виридалайни фад тир момент 1032 К кьван температура (Планкдин температура)ва 1093 г/см³ кьван къалинвал авай (Планкдин къалинвал) Планкдин эпохадин момент гьисабзава. КӀвенкӀве, каинат гзаф чӀехи энергиядин къалинвал, температурани илисун (давление) авай чӀехи сажуьредин ва изотроп среда тир. Гегьеншрун ва кайи хьун процессрин нетижада каинатда газдикай жимивал конденсация хьун хьиз, амма элементар кӀусариз талукь тир фазадин элячӀунар кьиле фенай.
Эдебият
дуьзар хъувунБаянар
дуьзар хъувун- ↑ Wollack, Edward J. Cosmology: The Study of the Universe. Universe 101: Big Bang Theory. NASA (10 December 2010). Ахтармишун 27 апрель 2011.
- ↑ How Old is the Universe? (инг.). НАСА (19 июля 2010 года). Архивация 23 август 2011. Ахтармишун 28 октябрь 2010.
- ↑ Komatsu, E.; et al. (2009). «Five-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe Observations: Cosmological Interpretation». Astrophysical Journal Supplement 180 (2): 330. DOI:10.1088/0067-0049/180/2/330..
- ↑ Menegoni, E.; et al. (2009). «New constraints on variations of the fine structure constant from CMB anisotropies». Physical Review D 80 (8): 087302. DOI:10.1103/PhysRevD.80.087302..