Умар ибн Гьаттаб
| Умар ибн Гьаттаб араб. عمر بن الخطاب | ||
 |
||
| Малумат | ||
| Тамам тӀвар: | араб. عمر بن الخطاب | |
| Хьайила ганвай тӀвар: | Умар ибн ал-Гьаттаб ибн Нуфайль ибн Абд аль-Узза ибн Кусай ибн Килаб ибн Мурра ибн Кааб | |
| ЛакӀабар: | аль-Фарук, амир аль-муминин | |
| Дидедиз хьана: | 585 Мекка | |
| Кьена: | 3 ноябрь 644 Медина | |
| Гьукумат: | Пак Хьалифат | |
| Буба: | аль-Хаттаб ибн Нуфайл | |
| Паб: | Умм Кульсум бинт Асим, Умм Кульсум бинт Али | |
| Титул: | кьведлагьай хьалиф | |
| Идара авунин девир: | 634—644 | |
| Вилик хьайи кас: | Абу Бакр | |
| Чкадал акъвазнавайди: | Усман ибн Аффан | |
 Викисклад: | Umar | |
Умар ибн ал-Гьаттаб, Омар ибн Хаттаб (араб. عمر ابن الخطاب — `Umar ibn al-Khattāb) (585—3 ноябрь 644) — кьведлагьай хьалиф (634ай). Аль-Фарукъ тӀвар алай (гьахъ тапуникай хкуддайди), Ислам халифатдин кьведлагьай хьалиф тир (634—644). Суннитри ам кьуд гьахъ хьалифрикай сад хьиз кьазва. Имамит-шиитри ам гьич хьалиф хьиз кьабулзавач.
Уьмуьрни хьалиф хьайивал
дуьзар хъувунУмар дидедиз 592 йисуз Меккада хьана, Гьаатабан хва хьиз, Къурайши жемятдин хъсан гьал авайбурукай сад тир. Адан дидедин тӀвар Гьантама тир (حنتمة). Бубади ам вичихъ галаз алверунар патал гьар жуьре гьукуматриз тухузвай.
Ахпа ам мусурманринни Мугьаммад пайгъамбардин душман хьана. Ахпа ам адан ваха Исламдиз гъана Уммар Мугьаммадахъ галаз хьана. Абур Ясрибдиз (Медина) хъфейила адан ана авай чувудривай Тамг чил кьабулна, Умара вакфдиз кхьейи.
Халифат
дуьзар хъувун634 йисуз Абу Бакр кьейила Умардикай хьалиф хьана Хьалифатдикай са куьруь чӀвун къене Мукьван Рагъакъатдай патан чӀехи гьукумат хьана. Гьа саягъ Палестина (634), Египет (639—642) Амр ибн аль-Асди, Сирия Халид ибн аль-Валиддини Ирак Саад ибн Аби Вакъасди (636) къачуна. Гьа йисуз мусурманар Сириядин шегьер Ярмукдикни Иракдин шегьер Къадисиййадик Византиядинни персрин винел гъалибвал кьун. 638 йисан февралдиз Хьалиф Умар вичи къачунвай Иерусалимдиз атана.
640 йисалай Сасанидрин резиденция Истахр мусурманри женгина туна 649 йиссуз эхирни къачуна кӀукӀварна. Персарин винел гъалибвал къачурла Мидияда 642 йисуз цӀийиперсарин Сасанидрин гьукумат чкӀана. Византиядивай, вичикай Сирияни Египет хкатайла, мусурманрин гуьгъуьнин дявейрикай кьилди Анатолияда вич хуьз жезвай.
И гьяркьу къачунар авурла Ислам хьалифатди и вири чилер кьиле тухун патал са гьукуматдин система эцигуниз мажбур хьана. Сириядин хашпересриз чпин дин хуьз ихтияр ганвай. ЯтӀани абурун пара мумкинвилер сергьятнавай, абурун гьал писзавай.
Диндин патай авунвай крар
дуьзар хъувунДиндин патахъай пара еке мана авай, Умара вичин къуватдин чӀавуз Каабадал вегьезавай кисва гьукуматдин пулунихъ къачуз адан бурж тир. Гьавиляй а сифте мушрикрин адет мусурманрин гьукуатдин чӀехи лишанрикай сад хьана. ЯтӀани Умар чӀулав къванцӀиз акси хьана, вучиз лагьайтӀа ада ам мушрикрин девирдин куьгьне герек авачир, амукьнавай адет хьиз кьаз. ГьакӀни малум ава, Умара 638 йисуз Абрааман кӀвачин гелер алай къван Каабадин патаг вичин чкадал хтуниз бине тухузавай. Са сефердиз Меккада ятариг ацӀайла, амни галаз ам шегьердай ятари тухвана. Гьадалай гъейри, Рамадан вацра ада Таравих-капӀ тухузвай.
Вичин хьалифвилин чӀавуз Умара белайрикни масакӀавилер кухтуна. Ада абур Кьуръанда авай саягъ авунач — Пайгъамбардин уьмуьрда хьайи саягъ цӀийи къанунар къачуна — гьакӀни къванар вегьин, гъуьлуьз фейибуруз/паб гъанвайбуруз. Ада лагьайвал, къванер вегьин сифте Кьуръанда авай затӀ тир, ахпа анай акъуднавай. Са месэлада лугьузавай саягъ, ада лагьана: "Заз акуна, Расулюллагьди къванер гудай ихтияр ганвайди, гьавиляй чнани гузва. Эгера инсанри заз а кар пис цӀийивилерик кхьидачиртӀа за къванер гун Кьуръандин ктабдиз кхьидай, гьа кар вични чна дуьз кьатӀузава.
Кьиникьни валадар
дуьзар хъувунУмар 644 йисуз кьена Пируз Нагьавандиди, пайгъамбардин са юлдаш аль-Мугъира бин Шубади лукӀвилиз къачур персарин армиядик квай генерал Ростам Фаррокхзаддиз кӀвалахзавайда. Ам кьейила адан чкадал Шуради Утман ибн Аффан хкягъна. Умарахъ Абдаллагь тӀвар алай хва авай, рикӀе кӀеви иман авай, Сиффинин женг хьайила кьулухъ Али ибн Аби Талибдинни Муавийадин арада дуьз къведай кандидат хьиз кьазвай.
Баянар
дуьзар хъувунЭлячӀнар
дуьзар хъувун- Повелитель правоверных Умар ибн аль Хаттаб. Islam Na Neve. Архивация 17 сентябрь 2013. Ахтармишун 27 сентябрь 2013.
- Абдулхаким-хазрат Яфаров Восход и закат халифа Умара (21 июнь 2011). Архивация 28 апрель 2013. Ахтармишун 20 апрель 2013.