Википедия

Луткун: различия между версиями

Интерактивная навигация по истории
Вилик алатай дуьзар хъувунЦIийи масакIавилер
Содержимое удалено Содержимое добавлено
ВизуальныйВики-текст
Нет описания правки
Нет описания правки
ЦӀар 1:
{{ЯШЧ2+
|тӀвар=Луткун
|статус= Хуьр
ЦӀар 10:
|CoordScale =
|гьукуматдин картадин алцум =0
|региондин картадин алцум =0 300
|райондин картадин алцум = 300
|региондин жуьре = Федерациядин субъект
|регион = Дагъустан
|регион таблицада = Дагъустан
|райондин жуьре = Муниципал район
|район = Ахцегь район
|район таблицада = Ахцегь район{{!}}Ахцегь
|жемятдин жуьре = Хуьруьнсовет
|жемят = [[Луткунрин хуьруьнсовет|«Луткунрин» хуьруьнсовет]]
|жемят таблицада =
|къенепатан паюнар =
Строка 25 ⟶ 26 :
|бине эцигай тарих = ч.э [[І виш йис]]уз
|статус йисалай = Хуьр 1839 йисалай
|кьакьанвилин жуьре = ЯШЧдинАП-дин кьакьанвал
|ЯШЧдин кьакьанвал = 1200
|климат =
|официал чӀал =
|агьалияр = 3500{{тIимил хьун1}} 2 792
|сиягьдиз къачур йис = 2010
|къалинвал =
|агломерация =
|миллетар = [[лезгияр]]
|динар = [[суьнниярсунияр|суьннисуни]] - [[мусурманар]]
|чпи-чпиз гузвай тӀвар = луткунжуь
|сятдин чӀул = +43
|DST =
|телефондин код = +7 87263
Строка 47 ⟶ 48 :
|сайт =
|сайтдин чӀал =
|add1n = Хуьруьн шикилар
|add1 = [http://www.odnoselchane.ru/?com=photogallery&page=photos_of_category&sect=274 www.odnoselchane.ru]
|add2n = Космосдай акунар
|add2 = [http://wikimapia.org/#lang=ru&lat=41.480419&lon=47.684870&z=14&m=b www.wikimapia.org]
}}
 
'''Луткун''' — ({{lang-ru|Луткун}}) — [[Дагъустан]] республикадин [[Ахцегь район]]да авай хуьр. [[Луткунрин хуьруьнсовет|«Луткунрин» хуьруьнсовет]]диндик административ юкьакатзава. ЧIехивилел гьалтайла Ахцегь районда кьвед[[Ахцегь]]рилай кьулухъ лагьайкьведлагьай чкадачкадал аваала, [[Самур дугун]]даа виридалайвиридалайни дегь хуьрерикай сад я.
 
== География ==
Хуьр [[ДагъустанАхцегь район]]дин кьиблеюкьван пата, райондин администрациядин юкь тир [[Ахцегь]] хуьрелай 2 км рагъакIидай пата, [[Магьачкъала]]дилай 256 км, лап мукьва авай Билиж ракьун рекьин станциядилай 104 км яргъал, [[Самур вацI]]ун чапла къерехда чка кьунвайдикъерехдал яала.
 
'''ЛуткундинЛуткунрин мягьлеяр: ''': Вини Къишлахар, Къарахан бубад мягьле, Лая мягьле, Перкьуь мягьле''.
 
'''Хуьруьн мукьув гвай тIебиатдин сергьятар: ''': Беджан ачI, Гирве, Зулун чIур, Кьилин булах, Мигьияр, Селиман булах, Югъ, Вакан пел, ЧIвехь кал, Усур кал, ЧIкар кал, Ахьмедан къчIуь, Чуьхвер багъ.'' <ref name="городской_центр">[http://www.gorodskoicenter.ru/index.php/селение_луткун Селение Луткун]</ref>.
 
== Тарих ==▼
Душманрикай хуьзвай кьакьан къванцІин цлахъ галай цIуру хуьре, гьеле 800 йис вилик хуьруьнвийри садлагьай гьуьжре эцигайди тирэцигнай, адалай виликни мискІин. Душманрин вигьинрикай, тIебиятдин барбатIвилер гъидай вакъиайрикай хуьр са шумудра кIунтIалай кьулу чкадиз ва аксина, кьулу чкадай кIунтIал куьч жезвай. Ахпа, [[ХIХ]] виш йисан эхирда луткунвияр са кьадар къулай яшамишуьмуьр жедайгьалдай чкадихъ къекъведайла, кIунтIунин кIаниз куьч хьана ацукьнавайацукьнай.▼
 
Къе Луткун, [[Ахцегь район]]да фад вилик физвай ва чIехи жезвай хуьрерикай сад я. [[1928]] йисуз арменвиэрмени устIаррихъ галаз санал эцигнавай мектеб, инай акъатнавай зарийрин, чIехи микитисрин (алимрин) ва вичин кар чидай ксарин чад хьанва. [[Ватандин ЧIехи Дяве]] береда, маса совет халкьар хьиз луткунвиярни Ватан паталай женг тухваз кIвачел къарагънавайкъарагънай. ИнайИнлай 150 кас дяведиз ракъурнавайракъурнай, абурун чIехи пай ана ччанчан эцигнавай,эцигнай ва хуьруьз 58 кас элкъвена хтанвай.хтанай <ref>[http://www.dagpravda.ru/?com=materials&task=view&page=material&id=16220 Луткун - Газета «Дагестанская Правда»]</ref>. КьенвайКьенай кьегьалриз,кьегьалар рикIел хуьн патал, хуьре хуьуруьнхуьруьн администрациядин дараматдин вилик эцигнавай имаратгуьмбет аваэцигнава.▼
 
== Агьалияр ==▼
Йисариз килигна Луткунрин агьалийрин дегиш хьунин динамика:
 
{|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:500px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0"
|-
|'''Йис'''
|'''[[1886 йис|1886]]'''
|'''[[2002 йис|2002]]'''
|'''[[2010 йис|2010]]'''
|-
|'''Агьалияр'''
|691 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/axtypara1886.html Население Ахтыпаринского наибства в 1886 году]</ref>
|{{гзаф хьун1}} 3 049<ref>[http://lingvarium.org/russia/settlem-database.shtml Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту.]</ref>
|{{тIимил хьун1}} 2 792 <ref>[http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/b698fa00421f084fbfb3ff2d59c15b71/%D0%92%D0%9F%D0%9D+%D1%82%D0%BE%D0%BC1.rar 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г.]</ref>
|}
 
[[2010 йис]]ан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 2 792 касди уьмуьр ийизвай. Вири [[лезгияр]], [[сунияр|суни]]-[[мусурманар]] я.
 
Тарихдал гьалтайла Луткунвияр агъадихъ галай сихилриз пай жезва: ''Кавхаяр, ЧIулавар, Палканар, Тихтихар, Джефарар, Чхаяр, Валдукьар, Свухар, КьеркьетІар'' <ref name="городской_центр" />.
 
Хуьруьнвийрин асул кIвалахар лежбервал ва малдарвал я. Луткунвияр [[Самур нугъатар|Самур нугъатрин]] группадик акатзавай [[ахцегь нугъат]]дал рахазва.
 
== Культура ==
* Хуьре [[Ватандин ЧIехи Дяве]]дин кьегьалриз рикIел хуьн патал эцигнавай имарат ава.
* ПIирер ва пак чкаяр: Вагъуф-бубадин пIир, Керем-бубадин пIир, Расул-бубадин пIир, Гьажи ва Муса арабстанви миссионеррин пIирер авайди я.
* Вагъуф-бубадин пIир, хуьруьн килигунизкилигил лайихвал авайлайихлу кьетIен чкарикай сад я. Хуьруьн тIвар-ван акъуднавай Вагъуф-бубадин пIирел, [[Дагъустан]]дин гьар патай зиярат ийиз къвезвайбур пара ава.
* [[1994 йисанйис]]ан мискIин, [[2002 ийсанийс]]ан [[гьуьжре]].
* Луткун хуьруьн музыкадин мектеб.
* 2008 йисуз ина хуьруьз 2000 - йис тамам хайи суварар кьиле тухванвай.▼
 
▲* [[2008 йисузйис]]уз ина хуьруьзЛуткунрин 2000 - йис тамам хайи суварар кьиле тухванвайтухванай.
== Экономика ва инфратуькIуьрунар ==▼
Алай чIавуз хуьре юкьван мектеб, Культурадин кIвал, улубхана, начагьхана ва регъв кIвалахзава. 360 кас кьадай цIийи мектеб эцигун къаст авунвайди я.<ref>[http://www.riadagestan.ru/news/2012/5/10/136204/ Президент Дагестана провел встречу с главами муниципальных образований - РИА «Дагестан»]</ref> ▼
 
▲== Экономика ва инфратуькIуьрунар инфраструктура==
Хуьруьн экономика туькIуьрзавайди бахчахъанвал ва малдарвал я. 2008 йисан пахундиз (августдиз) хуьруьн майишатра 1297 карч алай чIехи малар, 3880 лапагар, 150 гектра багъар ва 170 салар авайди тир.<ref name=autogenerated1>Лезги Газет, №33, 14 август 2008, стр. 8</ref>▼
▲Алай чIавуз хуьре юкьван мектеб, Культурадин кIвал, улубхана, начагьхана ва регъв кIвалахзавакардик ква. 360 кас кьадайгьакьдай цIийи мектеб эцигун къастпланра авунвайдиава я.<ref>[http://www.riadagestan.ru/news/2012/5/10/136204/ Президент Дагестана провел встречу с главами муниципальных образований - РИА «Дагестан»]</ref>.
 
▲Хуьруьн экономикаэкономикадин диб туькIуьрзавайди бахчахъанвал ва малдарвал я. [[2008 йисан пахундиз (августдиз)йис]]уз хуьруьн майишатра 1297 карч алай чIехи малар, 3880 лапагар, 150 гектрагектар багъар ва 170 саларсал авайдигьисабнай тир.<ref name=autogenerated1>Лезги Газет, №33, 14 август 2008, стр. 8</ref>.
▲== Тарих ==
▲Душманрикай хуьзвай кьакьан къванцІин цлахъ галай цIуру хуьре, гьеле 800 йис вилик хуьруьнвийри садлагьай гьуьжре эцигайди тир, адалай виликни мискІин. Душманрин вигьинрикай, тIебиятдин барбатIвилер гъидай вакъиайрикай хуьр са шумудра кIунтIалай кьулу чкадиз ва аксина, кьулу чкадай кIунтIал куьч жезвай. Ахпа, [[ХIХ]] виш йисан эхирда луткунвияр са кьадар къулай яшамиш жедай чкадихъ къекъведайла, кIунтIунин кIаниз куьч хьана ацукьнавай.
 
▲Къе Луткун, [[Ахцегь район]]да фад вилик физвай ва чIехи жезвай хуьрерикай сад я. [[1928]] йисуз арменви устIаррихъ галаз санал эцигнавай мектеб, инай акъатнавай зарийрин, чIехи микитисрин (алимрин) ва вичин кар чидай ксарин чад хьанва. [[Ватандин ЧIехи Дяве]] береда, маса совет халкьар хьиз луткунвиярни Ватан паталай женг тухваз кIвачел къарагънавай. Инай 150 кас дяведиз ракъурнавай, абурун чIехи пай ана ччан эцигнавай, ва хуьруьз 58 кас элкъвена хтанвай.<ref>[http://www.dagpravda.ru/?com=materials&task=view&page=material&id=16220 Луткун - Газета «Дагестанская Правда»]</ref> Кьенвай кьегьалриз, рикIел хуьн патал, хуьре хуьуруьн администрациядин дараматдин вилик эцигнавай имарат ава.
 
▲== Агьалияр ==
2010 - йисан вири Урусатдин агьали сиягьдиз къачунин нетижайриз килигна, хуьре 3500 кас яшамиш жезвай. 2002 йисуз агьалидин кьадар — 3059 кас тир (746 майишат).<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/axty02.html АХТЫНСКИЙ РАЙОН (2002 г.)]</ref> [[1886]] йисуз хуьре 691 кас яшамиш жезвай.<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/axtypara1886.html Население Ахтыпаринского наибства Самурского округа по сёлам в 1886 году]</ref> Агьалидин вири [[лезгияр]], [[суьннияр|суьнни]] - [[мусурманар]] я. Тарихдал гьалтайла Луткунрин агьали сихилриз пай жезва, хуьре гъуьгъуьнин сихилрин векилри уьмуьр гьалзавайди я: Кавхаяр, ЧIулавар, Палканар, Тихтихар, Джефарар, Чхаяр, Валдукьар, Свухар, КьеркьетІар.<ref name="городской_центр" /> Хуьруьнвийрин асул кIвалах лежбервал ва малдарвал я. Луткунвияр [[Самур нугъатар|Самур нугъатрин]] группадик акатзавай [[ахцегьрин нугъат]]дал рахазвайди я.
 
==Спорт==
* ФК «Луткун» — Луткун хуьруьн футболдин кIватIи команда. Турнирра гзаф вахтара Ахцегь район паталай экъечIзавайди яэкъечIзава.
* ФК «Самур» — жегьилрин футболдин команда «Самур», 2008 йисуз Кьибле Дагъустандин чемпионатда садлагьай чка къачунвайкъачунай.
* 2011 йисуз ФК «Самур» ВиридагъустандинВири Дагъустандин футболдин чемпионатда кубок къазанмишнай.
 
== Баянар ==
{{Баянар}}
 
== ЭлячӀунар ==
* [http://www.lut-kun.narod.ru Луткунин сайт]
* [http://www.odnoselchane.ru/?sect=274 Луткундикай Дагъустандин кІватІалда]
* [http://ahtymo.ru/lutkunrin-ambulatoriyada Луткунрин амбулаториядикай Ахцегь райондин сайтдал макъала]
* [http://www.akhtymr.ru/places/mo-selsovet-lutkunskiy/ Ахцегь райондин сайтуна Луткунрин хуьруьнсоветдикай малуматар]
 
{{Ахцегь райондин яшамиш жезвай чкаяр}}
Чешне "https://lez.wikipedia.org/wiki/Луткун" я