Википедия

КьакӀар: различия между версиями

Интерактивная навигация по истории
Вилик алатай дуьзар хъувунЦIийи масакIавилер
Содержимое удалено Содержимое добавлено
ВизуальныйВики-текст
гъ Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q4208868 (translate me)
Нет описания правки
ЦӀар 1:
{{ЯШЧ2+
|тӀвар=КьакІар
|статус= Хуьр
ЦӀар 10:
|CoordScale =
|гьукуматдин картадин алцум =0
|региондин картадин алцум =0300
|райондин картадин алцум = 300
|региондин жуьре = Федерациядин субъект
|регион = Дагъустан
|регион таблицада = Дагъустан
|райондин жуьре = Муниципал район
|район = Ахцегь район
|район таблицада = Ахцегь район{{!}}Ахцегь
|жемятдин жуьре = Хуьруьнсовет
|жемят = [[КьакIарин хуьруьнсовет|«КьакIарин» хуьруьнсовет]]
|жемят таблицада =
|къенепатан паюнар =
Строка 25 ⟶ 26 :
|бине эцигай тарих =
|статус йисалай =
|кьакьанвилин жуьре = ЯШЧдинАП-дин кьакьанвал
|ЯШЧдин кьакьанвал = 1250
|климат =
|официал чӀал =
|агьалияр = ↑{{тIимил 1655хьун1}} 1 654
|сиягьдиз къачур йис = 20102015
|къалинвал =
|агломерация =
|миллетар = [[лезгияр]]
|динар = [[суьнниярсунияр|суьннисуни]] - [[мусурманар]]
|чпи-чпиз гузвай тӀвар = кьакІаржуь
|сятдин чӀул = +4
Строка 47 ⟶ 48 :
|сайт =
|сайтдин чӀал =
|add1n = Хуьруьн шикилар
|add1 = [http://www.odnoselchane.ru/?com=photogallery&page=photos_of_category&sect=271 www.odnoselchane.ru]
|add2n = Космосдай акунар
|add2 = [http://wikimapia.org/#lang=ru&lat=41.477268&lon=47.639036&z=14&m=b www.wikimapia.org]
}}
 
'''КьакІар''' ({{lang-ru|Кака}}) — [[Дагъустан]] республикадин [[Ахцегь район]]да авай, хуьр. [[КьакIарин хуьруьнсовет|«КьакIарин» хуьруьнсовет]]диндик административ юкь ва сад тир хуьракатзава.
 
== География ==
Хуьр [[Ахцегь район]]дин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир [[Ахцегь]] хуьрелай 8 км рагъакIидай пата, [[Самур дугун]]далпатахъ, [[КьакIар вацI]] [[Самур вацI]]уз акахьзавай чкадал алайди яала. Хуьрелай кефер пата [[Самур цIиргъ]], кьибле патани [[Гельмец - Ахцегь цIиргъ]] физваяргъи хьанва. Хуьр [[Мегьарамдхуьр - Ахцегь - Рутул трасса]]дал алайди яала.
 
Хуьре ва адан къваларив гвай чкаяр, булахар: ''Ашумлатар, ЧIачъран булах, Пулатметен булах, Фуанцин булах, Купулцин булах.'' <ref name="сайт_района">[http://ahtymo.ru/munitsipalnoe-obrazovanie-«selo-kaka» Село Кака | Сайт Администрации Ахтынского района]</ref>.
 
Хуьруьн мукьварамукьварал ва Самур цIиргъинин кьиблепатан гуьнеда алай гатун чIурар: ''Хпар, БагIахтул, ЧIехи ятах, ЧIехи хпу, ЦIаракус, Верхер ва мсб.'' <ref name="сайт_района" />.
 
== АгьалиТарих ==
ТариххъанТарихдар Б. Г. Алиева тестикь ийизвай фактариз килигна, цIуру хуьр гилан цIийи хуьрелай тахминан са1 км яргъал алай. Ам монголарни - татарар паталай чукIурнавайди тирчукIурнавай. АгьалидиХуьруьн кIевиэгьлийри душмандиз къати кьулухъди румар ганвайвиляй абуру хуьрхуьруьз цIай яна кунайкурнай. Монголринни - татаррин гъиляй хкатай кьакІарвияр Самур дугундин вини кьилерив гвай чкайриз катнай. ЦIийи хуьруьн бине, [[Рутул]] хуьруьн Бацарар сихилдин векилри кутунай. И сихилдин векиларвекилри гилани КьакІара яшамишуьмуьр жезвайди яийизва. Хуьруьн бине кутур Бацар вич, чIехи хъпехъан тир. <ref>Алиев Б.Г.Предположения, памятники, исторические зарисовки о Дагестане. Махачкала, 1988, с.34-35</ref>. Са тIимил геж, ивидин кьисасдикай хкатун патал иниз Шбит ва Кьурбан стхаяр вичин Зулейха вахахъ галаз куьч хьанвай, абуру Кьурбанар сихилдин бине кутунай. Ахпа, ччара чара- ччарачара йисара мукьвара галай [[Ялахъ]], [[Къутунхъар]], [[Хуьруьг]], [[Хъулидар]] хуьрерай иниз инсанар куьч жез эгечIнай. КьакІариз цIийиз атайбуруз ччилерчилер гузвачир, абуру чпичпиз гьа чкадин агьалидикай чилер пулунихъ къачузвай. <ref name="сайт_района" />.▼
[[2010]] - йисан вири Урусатдин агьали сиягьдиз къачунин нетижайриз килигна, хуьре 1655 кас яшамиш жезвай.<ref>{{cite web|url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/itogi/perepis_tom1.htm|title=11. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений|work=Итоги Всероссийской переписи населения 2010. Том 1. Численность и размещение населения|publisher=[[Росстат]]|date=2012|accessdate=2012-04-16|archiveurl=http://www.webcitation.org/686E7ASHt|archivedate=2012-06-01}}</ref> 2002 - йисан агьали сиягьдиз къачунин нетижади хуьре 1553 кас гьисабнай. Агьалидин вири [[лезгияр]], [[суьннияр|суьнни]] - [[мусурманар]] я. [[1886 - йис]]уз хуьруьн агьали — 726 касди туькIуьрзавай.
 
[[XVIII]] виш йисуз КьакІари вичин мукьув галай хуьрерихъ галаз [[КьакІарин беквал]] арадал гъанай. [[XVIII]] виш йисан эхирда Къазикъумукь шамхалвалдик акатзавай [[Луткун]] ва [[Ялахъ]] хуьрер, кьакІарин бегдин гьукумдик гьатзава. [[Хуьруьг]]дихъ галаз дяведа ахцегьвийринни рутулвийрин дуствилин паталай, [[Рутул беквал]]дик квай КьакІар, [[Гъуьгъвез]], [[Усур]] хуьрер [[1775]] йисуз [[Ахцегьпарадин азад жемят]]дин ихтиярдиз вуганай <ref name="общества">[http://web05.ru/storage/files/zakoni_volnix.pdf Законы вольных обществ XVII—XIX вв. Архивные материалы. Х. М. Хашаева]</ref>.
КьакІарин агьалияр сихилриз пай жезва: Бацарар, Шийитар, Женгъуяр, Архъар, БакIаяр, ТIесер, Гьажиханар, ЖбитIар, Жебесар.<ref name="сайт_района" />▼
 
[[1839 йис]]уз КьакІарар вири [[Самур округ]]дихъ галаз [[Урусат империя]]дин гъилик акатнай. Империядик квай чIавуз, хуьр [[Дагъустан вилаят]]дин Самур округдин [[Ахцегьпара наибвал]]диз талукь тир. Ва [[Къутунхъар]] хуьруьхъ галаз КьакІарин хуьруьнжемятдик квай.
== Тарих ==
▲Тариххъан Б. Г. Алиева тестикь ийизвай фактариз килигна, цIуру хуьр гилан цIийи хуьрелай тахминан са км яргъал алай. Ам монголарни - татарар паталай чукIурнавайди тир. Агьалиди кIеви кьулухъди румар ганвайвиляй абуру хуьр цIай яна кунай. Монголринни - татаррин гъиляй хкатай кьакІарвияр Самур дугундин вини кьилерив гвай чкайриз катнай. ЦIийи хуьруьн бине, [[Рутул]] хуьруьн Бацарар сихилдин векилри кутунай. И сихилдин векилар гилани КьакІара яшамиш жезвайди я. Хуьруьн бине кутур Бацар вич, чIехи хъпехъан тир.<ref>Алиев Б.Г.Предположения, памятники, исторические зарисовки о Дагестане. Махачкала, 1988, с.34-35</ref> Са тIимил геж, ивидин кьисасдикай хкатун патал иниз Шбит ва Кьурбан стхаяр вичин Зулейха вахахъ галаз куьч хьанвай, абуру Кьурбанар сихилдин бине кутунай. Ахпа, ччара - ччара йисара мукьвара галай [[Ялахъ]], [[Къутунхъар]], [[Хуьруьг]], [[Хъулидар]] хуьрерай иниз инсанар куьч жез эгечIнай. КьакІариз цIийиз атайбуруз ччилер гузвачир, абуру чпи гьа чкадин агьалидикай пулунихъ къачузвай.<ref name="сайт_района" />
 
[[XVIII]] виш йисуз КьакІари вичин мукьув галай хуьрерихъ галаз [[КьакІарин беквал]] арадал гъизва. [[XVIII]] виш йисан эхирда Казикумух шамхалвалдик акатзавай [[Луткун]] ва [[Ялахъ]] хуьрер, кьакІарин бекдин гьукумдик гьатзава. [[Хуьруьг]]дихъ галаз дяведа ахцегьвийринни рутулвийрин дуствилин паталай, [[1775]] йисуз, [[Рутул беквал]]дик квай КьакІар, [[Гъуьгъвез]], [[Усур]] хуьрер [[Ахцегьпарадин ада жемят]]дин гъиле вуганвай.<ref name="общества">[http://web05.ru/storage/files/zakoni_volnix.pdf Законы вольных обществ XVII—XIX вв. Архивные материалы. Х. М. Хашаева]</ref> Ахпа, КьакІарар Самур округдин Ахцегьпарадин наибвалдин пай хьайвай. Гьа береда Къутунхъар хуьруьхъ галаз, КьакІари КьакІарин хуьруьн жемят арадал гъанай.<ref name="наибство">[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/axtypara1886.html Население Ахтыпаринского наибства Самурского округа по сёлам в 1886 году]</ref> Совет гьукумдин сифте йисара, револоциядилай вилик, хуьре активдаказ [[ислам]] дин вяз ийизвай. <ref name="сайт_района" />. [[1929]] йисуз хуьр, Ахцегьпарадин ччилералчилерал цIийиз арадал гъанвай [[Ахцегь район]]дик акатнавайакатнай. [[1930]] йисара хуьре колхоз туькIуьрнавайтуькIуьрнай.
 
* КьакІарилай са километр рагъакIидай пата, [[Гъуьгъвез кIам]]а цIуру заманадин инсанаринсанри яшамишуьмуьр жезвайавур чка ава. Ина ракьун [[мегъ]], кишпирдин затIар ва жуьреба - жуьре [[хат|хтар]] жагъанай. <ref>[http://www.lezghins.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=71&Itemid=160 Фонд «Лезгины» — Ахтынский район]</ref>.
* ЦIуру хуьре, адан кьве патарапатани кьве мискIин авайди тир. Гила, абурукай сад гуьнгуьна хтунва, ва муькуьдан чкадал цIийи мискIин эцигайдиэцигнава я.<ref name="сайт_района" />.
 
==Агьалияр==
Йисариз килигна КьакІар хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика:
 
{|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:500px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0"
|-
|'''Йис'''
|'''[[1886 йис|1886]]'''
|'''[[2002 йис|2002]]'''
|'''[[2010 йис|2010]]'''
|'''[[2015 йис|2015]]'''
|-
|'''Агьалияр'''
|726 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/axtypara1886.html Население Ахтыпаринского наибства в 1886 году]</ref>
|{{гзаф хьун1}} 1 553 <ref>[http://lingvarium.org/russia/settlem-database.shtml Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту.]</ref>
|{{гзаф хьун1}} 1 655 <ref>[http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/b698fa00421f084fbfb3ff2d59c15b71/%D0%92%D0%9F%D0%9D+%D1%82%D0%BE%D0%BC1.rar 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г.]</ref>
|{{тIимил хьун1}} 1 654 <ref>[http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/2b0901004382ea27a3cef3dd898fc419/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F++%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8+%D0%94%D0%B0%D0%B3%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD+%D0%BD%D0%B0+01.01.2015%D0%B3.+%D0%BF%D0%BE+%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BC.pdf 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г.]</ref>
|}
 
[[2015 йис]]ан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 1 654 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин вири [[лезгияр]], [[сунияр|суни]]-[[мусурманар]] я.
 
▲КьакІарин агьалиярКьакІарвияр сихилриз пай жезва: ''Бацарар, Шийитар, Женгъуяр, Архъар, БакIаяр, ТIесер, Гьажиханар, ЖбитIар, Жебесар.'' <ref name="сайт_района" />.
 
==Инфраструктура==
==ИнфратуькIуьрун==
Хуьре 420 майишатар авайди яава, агьалидин асул кIвалахар: малдарвал, бахчахъанвал ва хпехъанвал я. Хуьруьнвийри 600 - йлай пара карч алай чIехи малар ва 800 - йлай пара лапагар хуьзва. Хуьре умуми чирвилерин мектеб, мискIин, клуб, [[улубхана]] ва докторвилин амбулатория, Юкьван парк, «ЧIачъвар» [[чарчар]] авайдиава я.<ref name="сайт_района" />.
 
==ТIвар - ван авай ксар==
* [[Юнусов Идрис]] — совет береда [[Дагъустан]]да тIвар акъатнай муькъвер эцигдай устIар.
* [[Азизов Абил]] — Дагъустандин тIвар - ван авай чIугвар. Дагъустанда машгьур шикил - эсеррин кирам.
* [[Гьуьсейнов Мегьамед]] — композитор, Дагъустан Республикадин ва [[Урусат Федерация]]дин харусенятдин лайихвилерлайихлу авай кархъанкардар. Дагъустандин опера театрдин директор.
* [[Исмаилов Шабас Азизович]] — Дагъустдандин Обкомдин КПССдин секретарь. ДАССРдин Кьилин Советдин председатель. <ref name="сайт_района" />.
<!-- ==Шикилар==
<gallery perrow="6">
Строка 90 ⟶ 116 :
== ЭлячӀунар ==
* [http://ahtymo.ru/Ахцегь райондин сайт]
* [http://www.akhtymr.ru/places/mo-selo-kaka/ Ахцегь райондин сайтуна КьакІарин хуьруьнсоветдикай малуматар]
 
{{Ахцегь райондин яшамиш жезвай чкаяр}}
Чешне "https://lez.wikipedia.org/wiki/КьакӀар" я