Википедия

Португалия: различия между версиями

Интерактивная навигация по истории
Вилик алатай дуьзар хъувунЦIийи масакIавилер
Содержимое удалено Содержимое добавлено
ВизуальныйВики-текст
Нет описания правки
MBH (рахун | кутур крар)
390 правок
гъ by site admin request, removed: {{Link FA|es}} (6) using AWB
ЦӀар 77:
[[1960]] Португалиядин Африкада авай [[Ангола]], [[Гвинея-Бисау]] ва [[Мозамбик]] колонияра регьим авачирвилин дявеяр гатӀуна. [[1968]] ийсуз Салазар сагъвалдин усалвиляй къуллугъдай экъечӀна, ва адан крар давам ийиз Каэтано Марчелло атанай. Дяверин себебдай гьукуматдин буржар ва инфляция хкаж жезва. Дяве кьиле тухузвайбуру фад гъавурда гьатна хьи и дяведа абур кӀаник акатда, ва и месэлада политиквилин гьял жагъуриз хьаначирвиляй [[1975 йис]]уз дяве ислягьвилелди акьалтӀун паталай Португалияди вичин колонияриз аслу туширвал гана, ва виш йисарин къене тухузвай колониалвилин политикадиз эхир эцигна<ref>{{книга|автор=vários autores|заглавие=História 9|издательство=Porto Editora|local=[[Порту]]|год=2004|страницы=168-174|id=ISBN 972-0-31405-2}}</ref>. 1975 йисан 25 ноябрьдиз ихьтин хабарар чир хьанвай радикал чапла кӀеретӀри (асул яз десантникар ва Лиссабондин дявевилин полиция) гьукуматдин '''«элкъуьн»''' кьилиз акъудиз алахъна. Гьа чӀавузни «[[КӀуьдар группа]]ди» кьилел Рамалью Эаниш алаз абурун къаншардиз активдаказ дявевилин план — жаваб туькӀуьрна абуру радикал кӀеретӀар кӀаник кутуна. Гъуьгъуьнин йисуз уьлкведа демократия кӀеви ийиз куьмек авунай. 1976 йисан 14 июньдиз [[Рамалью Эаниша]] президентвилиз вичин кандидатура эцигзава ва хкягъунра вирида ван гунин нетижада португалиядин президент къуллугъдиз къвезва. Ада демократиядин конституция тестикьарзава ва уьлкве, гьардаз вичин гьукум кьиле тухудай кас авай, муниципалитетриз пайзава ва Азор ва Мадейра островриз автономиядин регионал гьукумат статус гузва.
 
1949 йисуз Португалия НАТОдик акатзава, адан член ва санал крар тухузвайди жезва, 1960 йисуз [[Европадин Ада Савдадин Садвал]]дик акатзава, 1961 йисуз [[Экономикадин ва Вилик финин крара Санал кIвалахунин Организация]]дик ва 1986 йисуз [[Европадин Экономикадин КIапIал]]дик акатзава. 1999 йисуз Португалия эвро зонадиз гьахьзава, гьакӀни и йисуз Китай Халкь Республикадин гьукумдик [[Макао]] вугузва.<ref> [http://www.webcitation.org/643j2tCJS Макаодин къанунар, Португалия гьукум тухузвай эхиримжи чӀавара]</ref> [[Европадин Садвал]]дик гьахьай чӀавалай, уьлкве пудра председетельвал кьиле тухузвай, 2008 йисуз [[Лиссабондин икьрар]] къабулнавай<ref>[http://www.eu2007.pt/UE/vPT/Presidencia_Conselho/A_Presidencia/default_.htm Европадин Садвалда Португалиядин председательство]</ref>.
 
== Политикадин тукӀуьрунар ==
ЦӀар 143:
|colspan=5 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor=black |'''Португалиядин хъсан шегьерар'''
|-
|colspan=5 align=center|[[Файл:Lisboa_Lisboa -_Marquês_de_Pombal Marquês de Pombal.jpg|250px|Vista de Lisboa]]
|- align=center style="background:#efefef;"
| Номер
ЦӀар 181:
== География ==
''Асул макъала'':''''' [[Португалиядин география]] '''''
[[Файл:Portugal_topographic_mapPortugal topographic map-pt.png|thumb|left|210px|Португалиядин [[топографиядин карта]]. ]]
 
=== Алай чка ===
ЦӀар 191:
 
=== Климат ===
Субтропикни [[аравилин гуьл]]уьн климат ава<ref name="IM">{{cite web|url=http://www.meteo.pt/pt/areaeducativa/otempo.eoclima/clima.pt/index.html|title=Clima de Portugal Continental|date=1961–1990|publisher=[[Португалиядин метеорологиядин Институт]]|accessdate=2012 йисуз 10 июлдиз|archiveurl= http://www.webcitation.org/643jP1kDD |archivedate=2011 йисуз 19 декабрдиз}}</ref>. ХъуьтӀуьн юкьван температура 5-10 &nbsp;°C, гатун 20-27 &nbsp;°C. Португалия, хъуьтуьл гьавадин жуьре авай Европадин уьлквейрикай сад я, йисан юкьван температура кефер пата суварин чкайра 13&nbsp;° C , кьибле пата [[Гвадиана вацӀ]]ун гьавизда 18 ° С я<ref name="IM" />. Уьлкведин кефер патан сувара ва юкьван районра гад хъутуьл я. ХъуьтӀуьнни зулун гьава адетдалди чӀимел ва къайи я, кефер патан районра и мекьи береда аязар алукьзава. Амма Португалиядин кьибле патан районра хъуьтӀуьн температура адетдалди 5° С кьван жезва, ва 0&nbsp;° C кьван кьериз агакьзава<ref name="autogenerated2004">{{книга|автор=Rodrigues, Arinda|заглавие=Novas Viagens — O Meio Natural|издательство=Texto Editora|издание=1.ª edição|место=[[Лиссабон]]|год=2004|страницы=32|isbn=972-47-2357-7}}</ref>.
 
Къайдадалди, гатунни гатфарин береда виридалай кьуру ва яргъи ракьинин йикьар авай июнь ва август варцара, уьлкведин пара патара кьетӀендиз [[Алентежу]] регионда чимивал 40&nbsp;° C кьван агакьун мумкин я<ref name="PorVirt">{{cite web|url=http://www.portugal-virtual.net/portuguese/general/climate.htm|title=Clima de Portugal|author=Portugal Virtual|date=|publisher=Portugal — Clima|accessdate=2010 йисуз 21 апрелдиз|archiveurl=http://www.webcitation.org/643jS4VIb |archivedate=2011 йисуз 19 декабрдиз}}</ref>. [[Соа вацӀ]]ун дугунда авай археологиядин паркуна тухванвай жугъурна — чирунрин нетижада малум хьана хьи ина чимивал 50&nbsp;° C дережадиз хкаж хьанвай. Тахо ва [[Дору]] вацӀарин гьавизра чка кьунвай районра, йисан юкьван температура 20&nbsp;° C кьван хкаж жен мумкин я<ref>{{cite web|url=http://issuu.com/fabiocguerra/docs/portugal_-_guia|title=Uma janela para Portugal|date=2011 йисуз 22 февралдиз|accessdate=2011 йисуз 19 декабрдиз|archiveurl=http://www.webcitation.org/643jig5ZP|archivedate=2011 йисуз 19 декабрдиз}}</ref>.
 
Виридалай максимал чимивилин температура [[Риудадеш]] региондин [[Сан-Жуан-да-Пешкейра]] шегьерда малум хьанвай — 50,5&nbsp;° C. Уьлкведа, йисан юкьван къваларин къадар суварин кефер районра — 3000 мм, кьибле [[Алентежу]] регионда — 600 мм<ref name="IM" />. ХъуьтӀуьз рагъ авай сятерин къадар 4-6 сят, гатуз 10-12 сят. Са йисан къене рагъ авай сятерин къадар 2500—3200 сят я.
 
Жив гьамиша къайдадалди уьлкведин кьуд районра къвазва: [[Гуарда]], [[Браганса]], [[Вила-Реал]], [[Визеу]], ва кьибле патаз фидалди тӀимил жезва, [[Алгавре]] региондин чӀехи пайда кьуьд жив галачиз алатзава. [[Серра-да-Эштрела]], [[Серра-ду-Жеров]] ва [[Серра Монтешинью]] хьтин кьакьан сувавилин чкайра хъуьтӀуьз температура — 10 &nbsp;° C кьван агъуз жезва, ва пара живер къвазва, ина живер октябрьдилай майдал кьван амукьзава<ref name="autogenerated2004" />.
 
=== Рельеф ===
ЦӀар 222:
{{main|Португалиядин экономика}}
 
[[Файл:Régua_Douro_4Régua Douro 4.JPG|thumb|right|250px|ЦипицӀрин плантацияр]]
1985 йисалай Португалияди вичин экономика вилик тхунин ва кӀеви хъувунин процессриз эгечӀнай, ахпа 1986 йисуз [[ЕС]]дик акатнай. Сада сад дегишарзавай гьакимри португалиядин экономикадиз пара цӀийикӀаяр ттунвай, уьлкведа крар кьиле тухузвай пара къадарда фирмаяр, телекоммуникациядин идараяр ва пуларин такьатрин къуллугъар яни финансированияр чпин гъилиз къачунвай. 1999 йисуз еропадин «[[евро]]» валютадиз бине эцигунин кӀвалахда цӀусад уьлквейрихъ галаз Португалияни иштиракнай<ref>[http://www.bbc.co.uk/portuguese/economia/020101_eurodb.shtml Евро Европадин 12 уьлкведа къекъвез эгечӀзава.] {{ref-en}}</ref>.
 
[[1990-лагьай йисар]]а экономикадин хкаж хьунин дережада [[Европадин ГалкӀ|ЕГ]]да авай уьлквейрин арада Португалия кьакьан чкада авай. Агьалидин са касдиз къвезвай ВВП 76 % къван я. [[2005 йис]]уз [[Виридуьнья Экономикадин Форум]]ди тухузвай сиягьда Потугалия 22 — лагьай чкадиз эцигзава, ва экономикада [[Испания]], [[Ирландия]], [[Франция]], [[Бельгия]] уьлквейрилай алудна<ref name="CIA World Factbook" /><ref>[http://www.portugal.gov.pt/pt/GC17/Governo/Ministerios/PCM/MEAI/Documentos/Pages/20090520_PM_Doc_Competitividade.aspx Кьибле Европада Португалия женг тухуз алахъдай уьлкверикай сад язва.] {{ref-en}}</ref><ref name="CIA World Factbook" />.
 
Португалиядин гьава, рельеф ва накьв виже къвезвайвиляй хуьруьн майишат пара вилик фена. КӀвалах алакьдай агьалидин 12 % хуьруьн майишатра кӀвалахзава. Гзаф чӀехи кьадарда зейтундин ттарар (4000 км²), ципицӀ салар (3750 км²), къуьл (3000 км²) ва хархар (гьажибугъда) (2680 км²) гьасилзава. Чехирдизни (кьетӀендиз [[портвейн]] ва [[мадейра]]) зейтундин чӀемдиз хас тир вини дережадин еридиз виринра кьимет аваз гьисабзава. ГьакӀни Португалия хъсан еридин емишар гьасилзавай уьлкве я, гьабрун арада [[Алгавре]]дин апельсинар, рагъакӀидай региондин [[роч-чуьхвер]], [[Гардунгьа]] цӀиргъина битмиш жезвай шурван пӀини ва [[Мадейра]]дин банан<ref name="Робинсон">Rodrigues, Arinda. Novas Viagens — Actividades Económicas, Лиссабон: 2004</ref>.
ЦӀар 254:
 
=== Сагъвал ===
[[Файл:Edifício_Egas_MonizEdifício Egas Moniz.JPG|thumb|230px|right|[[Лиссабон]]да Санта-Мария начагьхана]]
[[Сагъвал]]дин система [[Сагъвалдин халкьдин система]]ди (NHS) кьиле тухузва.
 
ЦӀар 418:
{{1000}}
 
[[Категория:Португалия|*]]▼
{{Хкягъай макъала|География}}
 
▲[[Категория:Португалия|*]]
{{Link FA|es}}
{{Link FA|gl}}
{{Link FA|pt}}
{{Link FA|vi}}
{{Link GA|ar}}
{{Link GA|is}}
Чешне "https://lez.wikipedia.org/wiki/Португалия" я