Рим империя: различия между версиями
Содержимое удалено Содержимое добавлено
→Сифте хашпересарни абурун дин: Литер норма |
|||
ЦӀар 24:
=== Траян император ===
«Императоррикай виридалайни хъсанди» — ихьтин гьуьрмет квай тІвар румажувари чпин император '''Траян'''аз гана. Адан девир 98-117 йисар тир. Адан чІавуз инсанар арзаяр патал дусахриз тваз акъвазарна. Фикир тувуна лагьай чІуру гаф патал, я императордиз хъел къведай егьенат патал катаз акъвазарна. А чІавуз яшамишзавай тариххъан Тацита лагьанай: «тІимилдаказ авай бахтунин чІав, нивай хьайитІани вуч кІантІани фикир жедай, фикирдик квай гаф лугьуз жедай». Траян пара хъсан къушунхъан тир. Адан девирдиз Руман тарихда хьайи эхиримжи чилин къачунар хьайиди я. Ада гъилик кутуна дакар, катана парфижувар, Вавилон алай чилер къачуна. Адалай кьулухъ хьайи императорри мад маса чилер къачуз хьанач.
=== Рум империядин эхир ===
Ихьтин еке империя Константинопольдай кьиле тухуз пара четин тир. Варваррин халкьар Рейнни Дунай вацІарилай, империядин сергьятар тир, гьукуматдин къенез гьахьзаваз адан провинцияр къачузавай.
'''395-й йисуз Рум империя кьве гьукуматдал пай авунвай — РагъэкъечІдай патан империяни РагъакІидай патан империя'''.
==== Готар Италиядал гьалт авун ====
Империя кьвенал пай авур са шумуд йис кьулухъ Италиядал еке белаяр атана. Руман девлетар къачуз кІанз, германрин халкь '''готар'''ин къавха '''Аларих'''а вичин къушунар Румдал тухвана. Вири чилерал, готар яшамиш жезвай [[Дунай]]дин вилик гвай патарилай [[Альпар|Альпарин]] суваяр къведалди халкьди Аларихан пад кьазвай. ЛукІарни лежберар адан къушунрик физвай. Къалурзавай рекьер, тІуьнар хуьзвай чкаяр. КичІевиляй катзавай румажувари чуьнуьхарзавай чпин гапурарни фуъар.
Альприн вилик Аларихан къушунариз Румд къушунри рехъ атІана. ГьакІ ятІани, румажувар ана тІимил авай, чІехи пай аник квай галларни германар тир. Империядин къушунар кьиле Стилихона тухузвай. Вич ам германрин '''вандалар''' халкьдикай тир. Ада готар катана. Кьилди палканрин къушунар адавай хъхуьз хьана. А чІавуз РагъакІидай пата император итимдин рикІ авачир, намус авачир Гонорий тир. Готар гьалтнай вахтуниз ам Италиядин кефер пата авай са къеледиз катна ацукьнай. Румда авай девлетлу, гьуьрметлу ксари Гонорий чпин чІалахъ гъана хьи, бес Стилихон, Аларих хьиз германжув тирди, Рума къуват вичиз къачуз кІандайди. ГьакІ хьана Стилихон ада кьена. Стилихонан юлдашар, рум армияда авай германжув солдатар катаз эгечІна. И кардикай пара хъел хьана 30 агъзур варвар-легионер хъфена Аларихан патал, чеб Румдал тухун патал. Стилихон кьейила Аларихаз мад вижевий душманар хъхьанач. Ада Рум элкъвена къушунрик кьуна. Са карни алакь тийидай Гонорий мад Румдай катна, адан агьлияр туна.
Готри шегьер тІупІалда туна. Адан порт кьуна,Тибр вацІун эхирда авай. ГьакІ хьана Руман къене амай агьлияр фу амачиз хьана. Гишинвилини ничягьри рекьизавай инсанар.
Румажувар Аларихахъ галаз меслятар ийиз эгечІна. Лугьузавай абуруз, месала, шегьерда пара ксар ама, женг жедай. Хъвер ийиз Алариха жаваб гана: «Гьикьван пара векь аватІа — гьа саягъ регьетдаказ ам гуьз жеда».
410-й йисун август вацран са йифиз лукІари готриз ахъайна Румдин варар. «Гьамишан шегьер» Ганнибалдиз къачуз кичІе хьайи, готривай къачуз хьана. Пуд йикъан къене абуру шегьерда чуьнуьх авунар ийизавай. Императоррин къалаярни девлетлу ксарин къалаяр чуьнуьх авуна, статуяяр хана, улубар канай, пара ксар я кьенвай, я чуьнуьхнай. Пара еке кичІер гъана империядин агьлийрал Рум къачун. «Зи ван атІана, заз чир хьайила, вири чил гъилик квай шегьер къачурла! Дуьньядин нур туьхвена», — а чІавуз яшамиш хьайи са касди лагьана. И кІвалахар авурла кьулухъ готар кьиблепатахъ фена. Гьа рекье Аларихни сад лагьана кьена.
Румдивай гила мад варварар акъвазар жезвачир. V-лагьай вишйисан юкьва шегьер мад къачунай. И сеферда вандалри, Одоакр кьиле аваз. Шегьерда лап еке ичІивилер туна абуру.
Гила варваррин къавхайри кьилди са РагъакІидай патан чилер кьиле тухузвачир, абурун гъилик Италияни атана. 476-лагьай йисуз са гермажув къавхади эхиримжи Рум императордивай къуват гакъудна. Эхиримжи императордин тІвар Ромул тир, шегьер вич эциг авур кас хьти. Яру пекни диадема, императордин къуват къалурзавай зтІар тир, германжувари Константинопольдиз ракъурна. '''РагъакІидай патан Рум империядин уьмуьр куьтягь хьана, ам мад яшамиш хьанач'''. И хабар Дегь Дуьньядин тарихдин эхир яз гьисабзавайди я.
== Ксар ==
| |||