Муьридвал

Муьридвал я Хьажимуьридвал («яб гун» маана гузва; гьакӀани муьрид/хьажимуьрид — гелеваз хьун, гелеваз физвай кас) — XIX вишйисуз Лезги-Урус ва ахпа Къавкъаз-Урус женгерин чӀавуз лезгийрин юкьа санал хьун ва кӀививал патал Шейх Мугьаммада авунвай са рехъ, вири Къавкъаз халкьарин юкьа гегьенш хьана алатай чӀавуз. Муьридвали лезгийриз ва ахпа вири Къавкъаз халкьариз низам гана.

Муьридвал ва Лезгияр

Исламда муьрид жув диндиз ганвай кас я, амма лезги чӀалал муьрид я хьажимуьрид Урус паччагьвилиз кьил хкажна женг тхун манадиз къвезва ва лезгийрин юкьа Урус паччагьвилин зулумриз жаваб гьиз акъатнвай Шейх Мугьаммадан имамвилел гегьенш хьана са рехъ гьиз аквазва. Лезги хуьрера мискӀинриз цӀай ягъаз курала, Шейх Мугьаммад Ярагъвиди халкь санал авуна санал жаваб гун патал ин рехъ туькуьрна.

Лезгирин гзай пай чпин хуьрера мискӀинрин цӀай ягъана курунар къабул тавуна муьрид хьана женг тхвайтӀани, лезгийрин юкьа хаинар авачиз тучир. Лезгияр ва муькуь Дагъустандин халкьар муьридвилел урусрин зулумрикай хкатна чеб-чпиз хьуниз рикӀай чӀалахъ тир. Амма муьридвал тек са урусри галаз женг туч, садлагьайди жув-жувагалаз, жуван пис хесетаригалаз женг тхун я. Муьрид Аллагьдин къанунар тир Шариятдин низам ва къайдаяр , Мугьаммад пайгъамардин суннаяр ва лезги къилихъ ва адатри тӀалаб айидинвал уьмуьр тхудай. Шейх Мугьаммада лезгийриз садлагьайди жуван кӀвала шарият айиз ахпа жуван хуьре, ахпа гьукуматда лагьанвай.

Муьридвал ва Имам Шамил

Имам Гьамза регьметдиз феидла ахпа Аракь сув лугьудай чкада жамаатри цӀийи имам яз Шамил хкягъзва, Имам Шамила вичи ергъи чӀавуз и затӀ къабул айизвач, амма вичин халкь пис къа аквазвай Имамдиз маса рехъ амукьзвач, имамвал къабул авуна 25 йис Къавкъазда Шарият хьурай лугьуз урусрин паччагьвилигалаз женг тхвазва. Шайх Мугьамммад Ярагъвидин патал муьридвилин дерсер къачуй Имам ва вич Имаман муьрид яз гзаф викӀегь жезва Ярагьвидин насиятриз яб гуз. Имам Шамилан гъазаватдиз лезгийри ва гьакӀани авари, даргири, яхулри ва чачанри гъил гузва, амма сабязи Къавкъазда амукьзвай халкьари Имам Шамил урусриз маса гузва.

Баянар

• Неверовский А.А. Краткий взгляд на Дагестан в топог и историч. отношении. СПб., 1847
• Н.Ханыков. О мюридах и мюридизме. («Кавказ», 1847, № 15);
• Казем-Бек, статьи в «Рус. Слове» (1859 и 1860);
• Романовский Д.И. «Кавказ и кавк. война» (СПб., 1860);
• шейх-Джемаледдин, «Учение о тарикате», перев. в «Сбор. свед. о кавк. горцах» (вып. II, 1869);
• Мугеддин-Магомед-Ханов, «Истинные и ложные последователи тариката», перев. с предисл. А. Омарова в «Сбор. свед. о кавк. горцах» (вып. IV, 1870).
• Потто В. А., Кавказская война…, т. 5, в. 1, Тифлис, 1889, с. 15—60;
• Бушуев С. К., О Кавказском мюридизме, «Вопросы истории», 1956, № 12;
• Фадеев А. В., Возникновение мюридистского движения на Кавказе и его социальные корни, «История СССР», 1960, № 5;
• Хашаев Х. М., Обществ. строй Дагестана в XIX в., М., 1961;
• Смирнов Н. А., Мюридизм на Кавказе, М., 1963; История Дагестана, т. 2, М., 1967.