Москвадин гьукуматдин университет
М. В. Ломоносован тӀварунихъ галай Москвадин гьукуматдин университет (1917 йисан 23 февралдалди (8 мартдалди) — Императордин Москвадин университет) — Урусатдин виридалайни цӀуру ва ири классикадин университетрикай сад, уьлкведин илимдин ва медениятдин юкьварикай сад я.
| Москвадин гьукуматдин университет | |
|---|---|
 | |
| Девиз | Scientia est clara cognitio veritatis, illustratio mentis |
| Бине эцигай йис | 1755 йисан |
| Ректор | Виктор Антонович Садовничий |
| Студентар | 38 150 |
| Алай чка | Раменки |
| Сайт | https://www.msu.ru/, https://www.msu.ru/en/ ва https://www.msu.ru/ch/ |
| Пишкешар | Орден Зегьметдин Яру Пайдах, Ленинан орден, орден Октябрьской Революции ва орден Сухэ-Батора |
 Викигьамбарда авай шикилар | |
Тарих дуьзар хъувун
Университет туькӀуьриз Иван Шуваловани Михаил Ломоносова теклифна. 1755-лагьай йисан 12 (25) январдиз императрица Петрдин руш Елизаветади университетдин бине эцигуникай декретдик къул чӀугуна[1].
Указдик къул чӀугунин йкъан гьуьрметдай гьар йисуз 25-лагьай январдиз университетда Татьянадин югъ къейдзава. 1755-лагьай йисан 26-лагьай апрелдиз университетда садлагьай лекцияр кӀелна[2].
XVIII-лагьай виш йисуз университетдин ибаратдик пуд факультет квай тир: философиядин, медицинадин ва праводин. 1812-лагьай йисуз университетдихъ жезмай студентар гьазурзавай колледж ахъайна. 1779-лагьай йисуз Михаил Хераскова Асуллу пансиондин бине эцигна, адака 1830-лагьай йисуз гимназия авуна. Университетди пресса Михаил Новикова 1780-лагьай йисарриз арадал гъанва. Университетдихъ Урусатдин империядин виридалайни машгьур «Московские ведомости» лугьудай газета акъатзавай тир[3].
1804-лагьай йисан 5-лагьай ноябрдиз тестикьарнавай цӀийи «Императордин Москвадин университетдин уставдиз» килигна университетдиз регьбервал Университетдин шуради авуна кӀанзвай тир. Адак штатдик квай ва лайихлу профессорар акатзавай тир, абурун кьиле ректор акъвазнавай тир. Шура императорди вичи тестикьарзвай тир. Гьар йисуз профессоррин алтӀушунри ректор ва факультетрин деканар хкязвай тир. Садлагьай хкянвай ректор тариххъан ва географ Харитон Чеботарев хьана.
Университет халкьдин маарифдин рекьяй министрвилихъ галаз КӀелдай округдин попечительди алакъалу ийизвай тир. Ада Шуради кьабулнавай къетӀдиз килигзвай тир.
Михаил Муравьёв Москвадин кӀелдай округдин садлагьай попечитель тир.
Университет кьуд хилез (факультетдиз) пай авуна: эдеблу ва сиясатдин илимрин, Москвадин университетдин физикадинни математикадин факультет, литературадин илимрин, духтуррин ва медицинадин илимрин[4].
1917-лагьай йисалди Москвадин университетдиз Императордин Москвадин университет лугьузвай тир. Адалай гуьгъуьниз тӀвар икӀа дегиш жезвай тир:
«I-лагьай Москвадин гьукуматдин университет» (1917—1930 йисан сентябр)
«Московский государственный университет» (1930 йисан сентябр — 1932 йисан 20 октябр)
«Михаил Покровскийдин тӀварунихъ галай Москвадин гьукуматдин университет» (1932 йисан 20 октябр — 1937 йисан 11 ноябр)
«Москвадин гьукуматдин университет» (1937 йисан 11 ноябр — 1940 йисан 7 май)
«М. В. Ломоносован тӀварунихъ галай Москвадин Ленинан ордердин гьукуматдин университет» (1940 йисан 7 май — 1955 йисан 7 май)
«М. В. Ломоносован тӀварунихъ галай Москвадин Ленинан ордендин ва Зегьметдин Яру Пайдахдин ордендин гьукуматдин университет» (1955 йисан 7 май — 1980 йисан 22 январ)
«М. В. Ломоносован тӀварунихъ галай Москвадин Ленинан Ордендин, Октябрдин Революциядин ордендин ва Зегьметдин Яру Пайдахдин ордендин гьукуматдин университет» (1980 йисан 22 январ — 1991)
1991 йисалай гатӀумна официал рекьелди Университетдин тамам тӀвар адан пуд орден галачиз ишлемишзава — «М. В. Ломоносован тӀварунихъ галай Москвадин гьукуматдин университет» («М. В. Ломоносован тӀварунихъ галай МГьУ»/«МГьУ»).
Баянар дуьзар хъувун
- ↑ Указ Императрицы Елизаветы Объ учрежденіи Московскаго Университета и двухъ Гимназій.
- ↑ (Б.а.) Описание инавгурации при начинании гимназии Московского Императорского Университета 1755 года, апреля 26 дня // Санкт-Петербургские ведомости. — 1755. — № 39. Переиздание с комментариями: Белявский М. Т. Описания открытия Московского университета 26 апреля 1755 г // Вестник Московского университета. — 1955. — № 4—5. — С. 243—247.
- ↑ Сердюцкая О. В. Московский университет второй половины XVIII в. как государственное учреждение. Преподавательская служба. — М.: Спутник, 2011.
- ↑ Московский университет в XIX столетии (урус). МГУ (2020). Ахтармишун 4 декабрь 2020.