Леся Украинка

Леся Украинка (дуьз тӀвар Лариса Петровна Косач-Квитка; 1871 йисан 13 (25) февралдиз, Новогород-Волынский, Урусатдин Империя — 1913 йисан 19 июлдиз (1 августдиз), Сурами, ТӀифлисдин губерния, Урусатдин Империя) — Украинадин машгьур шаир, писатель ва таржумахъан я. Украинадин революциядин романтизмдин ва критикадин реализмдин гужлу векил язва.

Леся Украинка
Лариса Петрівна Косач-Квітка
Хьайила ганвай тӀвар	Лариса Петрівна Косач
Дидедиз хьайи чӀав	13 (25) февраль 1871 йисан
Дидедиз хьайи чка	Звягель
Кьиникьин чӀав	1913 йисан 1 август(1913-08-01) (42 йисан)
Кьиникьин чка	Сурами
Гьукумат	Украина
Пеше	зари, переводчик, кхьираг ва драматург
Буба	Пётр Антонович Косач
Диде	Ольга Петровна Косач
Гъуьл-пабвал	Квитка, Климент Васильевич
Автограф
Викигьамбарда авай шикилар

Жуьреба-жуьре жанра кхьенва: поэзияда, лирикада, эпосда, драмада, прозада ва публицистикада. Ада фольклористикадин карда кӀвалахна (адан ванцелай 220 халкьдин макьамар кхьенва). Украинадин миллетдин гьерекатда лап актив иштираквал авунва.

Леся Украинка «На крыльях песен» (1893), «Думы и мечты» (1899), «Отзывы» (1902) — шииррин кӀватӀалрал; «Старая сказка» (1893), «Одно слово» (1903) — поэмайрал; «Боярыня» (1913), «Лесная песня» — драмайрал ва масабурал машгьур хьана. И вахтундин Украинадин халкьди Леся Украинка Тарас Шевченкодихъ галаз са жергеда эцигнава. Алай чӀаван украинрин арада тухванвай опросрин нетижада Тарас Шевченкодихъ ва Богдан Хмельницкийдихъ галаз санал Леся Украинка пуд виридалайни кьетӀен чӀехи украин яз гьисабна.

Уьмьрдин рехъ

Леся Украинка 1871-лагьай йисан 13 (25) февралдиз Новгород-Волынский шегьерда дворянрин хзанда дидедиз хьана. Адан буба — Косач Пётр Антонан хва — юрист, чиновник, жемятдин алахъавайди. Адаз литература ва живопись пара кӀандай. Абурун кӀвале са къатда писателар, художникар кӀватӀ жезвай, са къатда абурун кӀвале концертар тухузвай.

Диде — Драгоманова Ольга Пётран руш — украинадин писатель, этнограф, публицист (вичиз маса тӀвар къачунвай — Елена Пчёлка), дишегьлийрин гьерекатда лап гужлу иштиракчи тир; «Первый венок» альманах акъудиз хьана. Дидедин стха — Драгоманов Михаил Петран хва — тӀвар-ван авай писатель, публицист, алим-тарихчи, жемятдин алахъавайди.

Лесядиз ва адан чӀехи стха Михаилаз кӀвале тарсар гуз муалимар къвезвай. Гьеле 4 йис хьайила Лесядиз кӀелиз чир хьана.

1876-лагьай йисан гатуз Ольга Косач аяларни галаз Жаборица лугьудай хуьруьз ял ягъиз атана. Аяларни галаз кӀвалериз физ халкьарин манияр кӀватӀиз хьана. Ина Лесядиз сифте сеферда ван атана мавкадикай дидедин ихтилатар ва украинадин халкьдин яратмишунихъ галаз таниш хьана.

1879-лагьай йисан эхирдай Лесяди вичин сифтегьан шиир «Надежда» кхьена.

1881-лагьай январ вацра Лесядиз мекьи хьана, ам лап пис начагъ хьана. Сифте эрчӀи кӀваче лап эхун тежедай тӀалар хьана, ахпа гъилерни тӀаз башламишна.

Гьа йисуз абурун дидеди аялар Киевдиз тухвана хсуси муалимривай тарсар къачуз.

Абуру музыкадин тарсар къачузвай, грекрин ва латинрин чӀалар чирзавай.

1883-лагьай йисуз Лесядиз кӀарабрин туберкулез ава лагьана диагноз эцигна. Гьа йисуз профессор А.Ринекди чапла гъилел операция авуна, чӀур хьанвай кӀарабар акъудна гадарна. Гьанлай кьулухъ а гъил чӀур хьана амукьна. Гила музыкада карьера ийиз жезвачир.

1884-лагьай йисалай эгечӀна Лесяди украинрин чӀалал шиирар кхьизва («Ландыш», «Сафо», «Лето красное прошло» ва масабур) ва Львовда «Заря» журналда акъудзава. Гьа и вахтунда акъатна псевдоним «Леся Украинка».

Гуьгъуьнай чирвилер къачуз адаз гзаф куьмек гана адан дидеди. Ам гзаф акьуллу кас тир, адаз гзаф чӀалар чизвай. 19 йис тирла Лесяди вичин гъвечӀи вахариз кхьена кӀелдай ктаб «Древняя история восточных народов».

Леся Украинка 1891-лагьай йисуз Галицияда ва Буковинада Иван Франкодихъ, Михаил Павликахъ, Ольга Кобылянскаядихъ ва маса Украинадин культурадин алахъавайбурухъ галаз чирхчир хьана.

1907-лагьай йисан 7-лагьай августдиз Леся Украинка ва Климент Квитка эвленмиш хьана.

21-лагьай августдиз абур санал Къиримдиз кӀвалахиз ва яшамиш жез фена.

И вахтунда Лесяди гзаф кӀвалахзава. 1907-лагьай йисан 5-лагьай майдиз ада «Айша и Мохаммед» поэма куьтягьна,18-лагьай майдиз «Кассандра» поэма кхьена куьтягь.12-лагьай майдиз «На руинах» поэма «Из неволи» лугьудай альманахдиз ракъурна.

Адан эхиримжи йисар Египетдин ва Гуржистандин курортрал фена. КӀарабрин туберкулёздихъ агалкьна дуркӀунрин азарни. Акьван пис тӀазвайтӀани, Лесяди вичин кӀвалах гадарзавачир. Къавкъазда авай вахтунда вичин аялвилин йисар, вичин хайи чкаяр рикӀел хтайла, ада са шумуд юкъуз «Лесная песня» драма-феерия кхьена.

Леся Украинка 1913-лагьай йисан 19-лагьай июлдиз (1-лагьай августдиз) Сурамида Грузияда кьена. Киевда авай Байкован сурарал кучукнава.