КӀартӀвел чӀалар
КӀартӀвел чӀалар (тахьайтӀа Кьибледин Къавкъаздин чӀалар; ქართველური ენები) — Кьибледин Къавкъаздин рагъакӀидайни ва юкьва, асул гьисабдалди гилан Гуржистандин территорияда, са кьадардин Туьркияда (Лазистан, Тао-Кларджети) чкӀанвай чӀаларин хзан я. Абурал гуржиярни абурун субэтносар рахазва.
Кьилин характеристикар: вири кӀартӀвел чӀалариз гуржи алфавит ишлемишзава[1]; вири кӀартӀвел чӀалари чпин сифте кьил дегь пракӀартӀвел чӀалалай къачузва (ам чара хьунин нетижада абур арадал акъатна); кӀартӀвел чӀаларин чӀехи паюниз дегь гуржи ва Гуржи чӀаларай пара къачунвай гафар ава.
Классификация
дуьзар хъувун
Генетикадин алакъаяр дуьздаказ тайинариз хьанач. Виликди мукьвал-мукьвал ам гипотезадал бинеламишнавай къавкъздин тахьайтӀа ибериядинни къавкъаздин (макро)хзандиз кутазвай тир. ГьакӀни кӀартӀвел хзан ностратик макрохзандик акатуникай гипотезани ава[2]
Амма чара-чара специалистри и гипотеза критика авуна, ам лап гьуьжет алайди хьиз гьисабзава. И версиядин нетижаяр пара компаративистри кьабулзавач. Абуру ностратик чӀаларин теория михьиз гъалатӀ тирди тахьайтӀа вини кьил — инанмишвал ийиз тежедайди хьиз гьисабзава[3][4].
- Кьибледин кӀартӀвел хел
- гуржи чӀал — рахадайбуру кьадар — 5 млн кас[5] (гьа гьисабдик Картли, Кахети ва Имерети нугъватар кваз).
- Занская (колхидадин) группа
- мегрел чӀал — рахадайбурун кьадар — 400 агъзур кас[6]. Асул гьисабдалди абур Гуржистандин рагъакӀидай пата; Мегрелиядин ва Абхазиядин (Гальский район, Ткварчел район) регионра яшамишзава.
- лаз чӀал (чан) — рахадайбурун кьадар — 150 агъзур кас[7]. Абур Туьркиядин кефердинни рагъэкъечӀдай пата: Лазистанда яшамишзва.
- Кефердин кӀартӀвел (сванрин) хел
- сван чӀал — рахадайбуру кьадар 14-далай 30-дал кьван агъзур кас я. Асул гьисабдалди абур Гуржистандин кефердинни рагъакӀидай пата, Сванетиядин и Абхазиядин (КӀодори кӀам) регионра яшамишзава[8][9].
ГьакӀни КӀартӀвел чӀаларик Гуржистандин дегь эдебиатдинни диндин чӀал — дегь гуржи чӀал акатзава.
Са вахтара Гуржистандин чувудрин чӀал (чувудринни гуржи чӀал) кьетӀен кӀартӀвел чӀал хьиз хкудзава. Адаз Гуржистанда киврули, Израилда ивр. גרוזינית יהודית (грузинит йехудит) тахьайтӀа ивр. גאורגית יהודית (георгит йехудит) лугьузва. Лингвистрин чӀехи паюни ам ивритдайни арамей чӀаларай пара гафар къачунвай гуржи чӀалан нугъат хьиз гьисабзава. Абуру чувудрин алфавит ишлемишзава.
Гилан вахтунин кӀартӀвел чӀаларикай анжах гуржи чӀалаз кхьина ава. XIX виш йисалай гатӀумна специалистри лаз (Германиядани Туьркияда латин алфавитдин бинедал) ва мегрел (Гуржистанда гуржи алфавитдин бинедал, виликра кириллицадинни бинедал) чӀалариз кхьинар кардик кутаз алахъунар ийизва.
Баянар
дуьзар хъувун- ↑ Лаз чӀала гьикӀ гуржи кхьинар ишлемишзватӀа, гьакӀ латин кхьинарни ишлемишзава
- ↑ Британская энциклопедия, 15-е издание, Статья Caucasian languages.
- ↑ George Starostin Nostratic. Oxford Bibliographies. Oxford University Press (29 октябрь 2013). doi:10.1093/OBO/9780199772810-0156. — «Nevertheless, this evidence is also regarded by many specialists as insufficient to satisfy the criteria generally required for demonstrating genetic relationship, and the theory remains highly controversial among mainstream historical linguists, who tend to view it as, at worst, completely invalid or, at best, inconclusive.» Архивация 13 сентябрь 2015.
- ↑ Нерознак В. П. Праязык: реконструкт или реальность? // Сравнительно-историческое изучение языков разных семей : Теория лингвистической реконструкции / Отв. ред. Н. З. Гаджиева. — М.: Наука, 1988. — С. 36—38. — ISBN 5-02-010869-3.
- ↑ Joshuaproject. Georgian
- ↑ Joshuaproject. Margaluri, Mingrelian
- ↑ Joshuaproject. Laz, Lazuri
- ↑ Joshuaproject. Svanetian, Mushwan
- ↑ DoBeS (Dokumentation Bedrohter Sprachen, Documentation of Endangered Languages)